Bukowiec w Górach Suchych

20 października 2020 Wyłączono przez admin

Bukowiec wraz z sąsiednimi wierzchołkami stanowi rozległy masyw w północnej części Gór Suchych, gdzie zachowały się liczne płaty cennych siedlisk leśnych wraz ze stanowiskami rzadkich i chronionych gatunków. Do unikatów na skalę województwa należą ostatnie znane w rejonie populacje chronionego motyla niepylaka mnemozyna. Dodatkowo spotkać tu można salamandry, lilie, śnieżyce i liczne grzyby związane z bukowym drzewostanem.

Typ ochrony: leśny, krajobrazowy

Data utworzenia: x

Powierzchnia: ok. 270 ha

Powiat: Wałbrzyski

Gmina: Mieroszów

Nadleśnictwo: Wałbrzych

Położenie: Jest to niewielki masyw ulokowany w północno-zachodnim fragmencie Gór Suchych wchodzących w skład Gór Kamiennych w Sudetach Środkowych. Sam Bukowiec nie ma określonych granic, na potrzeby artykułu przyjmuje się iż obejmuje on oddziały leśne 241-252 nadleśnictwa Wałbrzych oraz fragmenty czynnego kamieniołomu aż do lokalnej drogi łączącej schronisko Andrzejówka z Rybnicą Leśną. Od zachodu poprzez Kotlinę Sokołowską graniczy z Masywem Stożka, od południa poprzez Dolinę potoku Sokołowiec graniczy z górami Włostowa i Suchawa, natomiast od wschodu granicę wyznacza potok Rybna. Większa część masywu leży na terenie Parku Krajobrazowego Sudetów Wałbrzyskich.

Budowa: Opisywany obszar określany jest jako Masyw Bukowca, w jego skład wchodzi kilka szczytów rozdzielonych niewielkimi obniżeniami, z czego najwyższy jest tytułowy Bukowiec (898 m n.p.m.) oraz leżąca na południe od niego Krzywucha (791 m n.p.m.), są one rozdzielone niewielką dolinką. Poza tym występuje tu kilka mniejszych bezimiennych wierzchołków. Szczytowe partie nie mają urozmaiconej rzeźby, występują w postaci płaskiego grzbietu o kształcie rogala ze stromymi stokami południowymi i wschodnimi oraz łagodniejszymi zboczami zachodnimi i północnymi. Występuje te szereg krótkich dolin wcinających się od strony zachodniej, gdzie na wskutek procesów erozyjnych odsłonięte zostały serie skałek.

Sam masyw należy do niecki śródsudeckiej i zbudowany jest z permskich skał wylewnych sklasyfikowanych jako melafiry (trachybazalty). Są to wylewne skały magmowe pochodzenia wulkanicznego posiadające strukturę drobnoziarnistą i porfirową o czarnej lub szarej barwie oraz zasadowym odczynie. Skały te charakteryzuje większa odporność, dzięki czemu zostały wypreparowane przez denudację spod mniej odpornych skał osadowych. Ze względu na ich bogate złoża, we wschodniej części rozpoczęto eksploatację czego efektem jest rozległy kamieniołom określany jako kopalnia melafiru w Rybnicy Leśnej. Wierzchnie warstwy masywu budują utwory kenozoiczne.

Roślinność: Stosunkowo bogata. Większość stanową dolnoreglowe lasy oraz sztuczne nasadzenia monokultur. Jednak w krajobrazie Bukowca szczególnie wyróżniają się lasy bukowe od których wziął swoją nazwę. Do najcenniejszych należy żyzna buczyna sudecka (Dentario enneaphyllidis-Fagetum) porastająca stoki zachodnie i południowe. Drzewostan zdominowany jest przez dorodne okazy buka z niewielką domieszką jodły oraz sztucznie wprowadzonego świerka, lipy drobnolistnej i grabu pospolitego. Podszyt jest zdominowany przez młody podrost bukowy z pojedynczymi okazami trzmieliny i głogu, który miejscami występuje w większych grupach. Runo żyznej buczyny należy do najbogatszych florystycznie w całym masywie, licznie notuje się tutaj gatunki stosunkowo pospolite jak gajowiec żółty, gwiazdnica wielkokwiatowa, kopytnik pospolity, groszek wiosenny, konwalia majowa, orlik pospolity, przylaszczka pospolita, szczyr trwały, żywiec bulwkowaty, żywiec dziewięciolistny, zawilec gajowy i zawilec żółty. Miejscami występują gatunki rzadkie i chronione jak parzydło leśne, lilia złotogłów, kruszczyk szerokolistny, orlik pospolity, wawrzynek wilczełyko i rosnąca płatami marzanka wonna. W partiach szczytowych oraz na stokach południowo-zachodnich występuje kwaśna buczyna podgórska (Luzulo luzuloidis-Fagetum), której drzewostan stanowi niemal wyłącznie buk pospolity z niewielką domieszką innych gatunków. Runo leśne jest ubogie, składa się głównie z różnych gatunków traw (trzcinnik leśny, kosatka gajowa), paproci (nerecznica krótkoostna, nerecznica szerokolistna) i mchów a także pojedynczych stanowisk roślin rzadkich lub chronionych jak pierwiosnek lekarski, konwalia majowa i wawrzynek wilczełyko.

Wśród siedlisk leśnych odnotowano także lasy klonowo-lipowe (Aceri-Tilietum) reprezentujące podtyp sudecki, porastające strome i kamieniste stoki opadające od szczytu w kierunku południowym, zachodnim i wschodnim, gdzie występuje w rozporoszeni pośród lasów bukowych. Drzewostan bogaty gatunkowo składa się na dorodne okazy lipy szerokolistnej, lipy drobnolistnej, klonu jaworu i klonu zwyczajnego z niewielkim udziałem jesionu i wiązu. Ze względu na strome stoki, wiele drzew wytworzyło rozległy system korzeniowy, który w dużej mierze jest odsłonięty i dobrze widoczny. Warstwa runa leśnego jest umiarkowanie wykształcona, gdzie pomimo licznych skał, większość powierzchni zajęta jest przez roślinność zielną, m.in. bluszcz pospolity, czerniec gronkowy, czosnaczek pospolity, dzwonek jednostronny, fiołek leśny, kopytnik pospolity, marzanka wonna, miodunka ćma i podagrycznik pospolity. Dobrze rozwinięta jest też grupa paproci, które miejscami dominują w krajobrazie runa. Do najczęstszych należy nerecznica samcza, paprotka zwyczajna, paprotnica krucha i paprotnik kolczysty. Część roślinności występuje także w sąsiednich siedliskach, tworząc miejscami mozaikę o ciężkich do określenia granicach. W wilgotnych fragmentach dolin i wokół potoków występują kępy śnieżycy wiosennej i czosnku niedźwiedziego. Pozostałe tereny leśne stanowią lasy gospodarcze, głównie lasy mieszane świeże oraz bory świeże składające się na nasadzenia drzew z gatunku świerk pospolity, buk zwyczajny, dąb szypułkowy i jodła pospolita.

Poza terenami leśnymi wokół Bukowca oraz na śródleśnych polanach występują siedliska łąkowe z czego największy obszar zajmują górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion), zbudowane przede wszystkim z licznych gatunków traw, w tym dominującej konietlicy łąkowej oraz innych gatunków roślin jak: bodziszek leśny, chaber perukowy, firletka poszarpana, pełnik europejski, ostrożeń dwubarwny, pępawa czarcikęsolistna, rzeżusznik Hallera, zerwa kłosowa i dziurawiec czteroboczny. Łąki konietlicowe stanowią typowe siedlisko antropogeniczne, którego trwałość oraz bioróżnorodność zależna jest od czynnika ludzkiego. W warunkach obszaru Natura 2000 Góry Kamienne siedlisko użytkowane jest w zróżnicowany sposób (późne koszenie raz w roku, pokos łączony z wypasem, wypas). Wśród gatunków rzadkich na terenie łąk wokół Bukowca odnotowano takie rośliny jak dziewięćsił bezłodygowy, goryczuszka orzęsiona i kukułka szerokolistna.

Grzyby: Jest to rozległy teren leśny obfitujący w lasy bukowe oraz bory świerkowe stanowiące miejsce występowania wielu grzybów z rodziny borowikowatch jak borowik ceglastopory, borowik oprószony, borowik żółtopory a także liczne podgrzybki i maślaki. Z gatunków rzadkich na terenie masywu stwierdzono:

smolucha bukowa (grzyb z Czerwonej listy roślin i grzybów Polski ze statusem V – gatunek narażony na wymarcie)
soplówka bukowa (gatunek chroniony, na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ze statusem V – narażony na wymarcie)
pochwiak jedwabisty (znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ze statusem R – rzadki, potencjalnie zagrożone)

Fauna: Tereny Bukowca posiadają stosunkowo dobrze przeprowadzone inwentaryzacje przyrodnicze. W obrębie masywu stwierdzono występowanie wielu gatunków rzadkich lub chronionych owadów, ptaków i ssaków. Do jednych z najważniejszych należy niepylak mnemozyna (Parnassius mnemosyne), jest to krewny niepylaka apollo i drugi gatunek z tego rodzaju występujący w Polsce. Charakteryzuje się dużymi skrzydłami w białym kolorze z parą czarnych plam na każdym przednim skrzydle oraz wyraźnie zaznaczonymi żyłkami. Motyl ten jest skrajnie zagrożony wyginięciem, gdzie pierwotnie notowano go w Karpatach i Sudetach na słonecznych śródleśnych polanach i łąkach graniczących z lasem. Obecnie niepylak mnemozyna jest obserwowany na pojedynczych stanowiskach w Beskidzie Niskim, Bieszczadach, Tatrach i Pieninach. W Sudetach wymarł niemal całkowicie i obecnie stwierdzono jego występowanie jedynie na polanach wokół góry Bukowiec. Mimo rzadkości tereny sudeckiej populacji nie są objęte żadną ochroną poza powołaniem obszaru Natura 2000 Góry Kamienne.

Z innych gatunków stwierdzono występowanie trzmieli (trzmiel kamiennik, trzmiel górski, trzmiel drzewny, trzmiel rudonogi i trzmiel ziemny), biegaczy (biegacz zielonozłoty, biegacz skórzasty, biegacz gładki, biegacz ogrodowy, biegacz Linneusza), innych chrząszczy (orszoł prążkowany, zacnik zdobny, zacnik zielony), mrówek (mrówka ćmawa, mrówka pniakowa), motyli (mieniak tęczowiec, paśnik żyłkowiak, pokłonnik osikowiec, czerwończyk nieparek, czerwończyk zamgleniec) oraz płazów, w tym rzadkiej salamandry plamistej występującej wzdłuż cienistych i chłodnych stoków opadających do potoku Sokołowiec.

: Niepylak mnemozyna

Inne: jest to teren o stosunkowo dobrym zagospodarowaniu turystycznym, gdzie występują 4 szlaki:

zielony, prowadzi z Wałbrzycha do Rybnicy Leśnej i dalej, gdzie biegnie wzdłuż południowego podnóża masywu przez dolinę potoku Sokołowiec
niebieski – z Wałbrzycha prowadzi na bezimienny środkowy wierzchołek góry 886 m n.p.m., gdzie łączy się ze szlakiem czerwonym
czerwony tzw. Główny Szlak Sudecki im. M.Orłowicza prowadzący z Lesistej Wielkiej do schroniska Andrzejówka, przechodzi przez cały masyw wraz z głównym szczytem Bukowiec
żółty, prowadzący z Sokołowska na Waligórę, gdzie biegnie wzdłuż południowego podnóża masywu przez dolinę potoku Sokołowiec w większości pokrywając się ze szlakiem zielonym

Dodatkowo na południowy-wschód od masywu zlokalizowane jest schronisko PTTK „Andrzejówka” otwarte w 1933 r. oraz ruiny zamku Radosno, którego początki datowane są na II połowę XIII w. Do czasów obecnych zachował się 12-metrowy dolny fragment cylindrycznej wieży obronnej oraz część przyziemia budynków mieszkalnych.

Zagrożenia: Bardzo duże. Teren nie jest objęty jakąkolwiek formą ochrony, stąd też prowadzona jest tam intensywna gospodarka leśna miejscami o charakterze rębni obejmującej całe płaty. Powoduje to znaczne zaburzenie przestrzenne drzewostanu i ogólne pogorszenie bioróżnorodności siedliska albowiem w miejscach wycinek dochodzi do nienaturalnie wzmożonego wzrostu młodych buczków, które całkowicie blokują dostęp światła do runa leśnego. Dodatkowo w wielu miejscach rozwija się roślinność porębowa, m.in. jeżyny i trawy oraz bardzo ekspansywny trzcinnik tworzący w wielu fragmentach rozległe, jednogatunkowe płaty zagłuszające wszelką roślinność. Nieprawidłowo prowadzona gospodarka leśna uniemożliwia wzrost jakimkolwiek leśnym gatunkom roślin, w tym rzadkim lub chronionym. Znaczna część masywu charakteryzuje duże przekształcenie w kierunku lasów gospodarczych zatracając cechy naturalnych siedlisk, które zachowały się głównie w części zachodniej i południowej. W przypadku chronionych grzybów oraz wielu chrząszczy i innych bezkręgowców krytycznym czynnikiem jest niewystarczająca ilość pozostawianego martwego i butwiejącego drewna.

Jednym z najbardziej widocznych negatywnych elementów w krajobrazie Bukowca jest kopalnia melafiru, która w sposób znaczący ingeruje w środowisko zarówno masywu jak i całej okolicy. Dotyczy to m.in. intensywnego wydobycia wchodzącego już w granice parku krajobrazowego. W trakcie wydobycia stosuje się materiały wybuchowe, wycina kolejne partie drzewostanu i usuwa warstwy glebowe. Dodatkowo ulokowanie kopalni praktycznie przy granicy parku krajobrazowego w sposób znaczący oddziałuje negatywnie na krajobraz całego regionu, zwłaszcza że 500 m od odkrywki znajduje się popularne schronisko Andrzejówka.

Wrażenia osobiste: Umiarkowane. Teren Bukowca budzi skrajne emocje. Z jednej strony mamy stosunkowo dobrze utrzymane siedliska lasów bukowych i jaworzyn z licznymi stanowiskami rzadkich lub chronionych gatunków, z drugiej strony wiele obszarów stanowią ubogie i zniszczone lasy po intensywnej gospodarce leśnej z wieloma gatunkami porębowymi i inwazyjnymi. Wisienką na torcie jest działająca kopalnia melafiru, która coraz bardziej wchodzi na tereny parku krajobrazowego. Jednak jeśli zignoruje się istnienie wschodnich obszarów masywu będących poligonem kopalniano-rębnym i skupi się na bogatych i cennych stokach zachodnich to można odkryć naprawdę piękne tereny. Odwiedzając lasy i śródleśne polany w odpowiednich terminach można napotkać przy odrobinie szczęścia jednego z najrzadszych dolnośląskich motyli, niepylaka mnemozyna. Niestety tutejszą populację charakteryzuje kiepska kondycja ze względu na izolację od innych stanowisk a tym samym brak wymiany materiału genetycznego. W okresie chłodnej i deszczowej pogody warto rozglądać się w okolicach potoków, gdzie bytują nasze jedyne salamandry mające w Górach Kamiennych jedną z większych i stabilniejszych dolnośląskich populacji.

Informacje praktyczne:

bardzo dobry dojazd, masyw ze wszystkich stron otaczają drogi, dodatkowo od strony wschodniej znajdują się liczne także parkingi
Bukowiec leży w obszarze o bardzo dobrze rozbudowanej sieci szlaków turystycznych umożliwiających dotarcie na każdy fragment góry od każdej strony
w pobliżu nie ma rezerwatów przyrody lub użytków ekologicznych (park krajobrazowy jest ich pozbawiony), natomiast sam rejon jest bogaty w pomniki przyrody nieożywionej, gdzie występuje: Czerwone Skałki, Małpia Skała, Szczeliny Wiatrowe, Stożek Wielki, Zamkowa Góra i Barbarka. Poza tym z pomników przyrody ożywionej warto nadmienić skupinę cisów w Sokołowisku i najgrubszą dolnośląską lipę w Unisławiu Śląskim.
Góry Suche i okolica jest bardzo bogata w twory skalne i geologiczne, z czego bardzo wiele proponowanych jest do objęcia ochroną, m.in. Kaskady w przełomie Rybnej, Skalna Brama, Skałki pod Dzikowcem, Skałki na Garbatce, Skałka pod Włostową i Strumień blokowy pod Rogowcem
wokół Bukowca występuje wiele cennych terenów nieobjętych ochroną, do ciekawszych należą: seria łąk na Hali pod Klinem (gółka długoostrogowa, podkolan zielonawy, arnika górska, przytulia drobna, krzyżownica ostroskrzydełkowa), dolina Złotej Wody (projektowany użytek Trzy Strugi), lasy wokół Jeleńca i Rogowca, Stożek Wielki, dolina potoku Sokołowiec i potoku Rybna
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: marzec (śnieżyca, wczesnowiosenne geofity), maj/czerwiec (niepylak mnemozyna, lilie, orliki, storczyki), jesień (przebarwiające się liście, grzyby)