Dolina Juszki
31 października 2019Mało znany użytek położony obok przyrodniczego serca parku Doliny Jezierzycy jakim jest Uroczysko Wrzosy. Miejsce obejmuje rozległe obszary łąk, muraw i szuwarów zamieszkanych przez bardzo liczną faunę rzadkich motyli oraz ptactwa wodno-błotnego ze szczególnym uwzględnieniem jednej z największych w województwie dolnośląskim populacji lęgowej derkacza. Na obszarze tym możemy spotkać także inne rzadkie gatunki jak wydra, bóbr europejski, różanka i piskorz.
Typ: użytek ekologiczny
Data utworzenia: 1999
Powierzchnia: 145,5 ha
Powiat: Wołowski
Gmina: Wołów
Nadleśnictwo: Wołów
Położenie i budowa: Dolina Juszki jest jednym z największych użytków ekologicznych w województwie (dokładniej 8. pod względem powierzchni, stan na 2019 r.) położonym w północnym fragmencie Wysoczyzny Rościsławskiej na Nizinie Śląskiej, pomiędzy miejscowością Wrzosy i zabudowaniami zachodniej części miasta Wołów. Granica użytku ograniczona jest głównie przez linię zadrzewień będących otuliną rezerwatu przyrody Uroczysko Wrzosy (od północy i zachodu). Poza tym południowa granica wyznaczona jest przez ul. ścinawską i zabudowania oczyszczalni ścieków. Całość znajduje się we wschodnim fragmencie Parku Krajobrazowego Doliny Jezierzycy i obszaru Natura 2000 Dębiańskie Mokradła, poza gruntami administrowanymi przez Lasy Państwowe. Jest to w większości obszar nizinny o wybitnie płaskim charakterze, gdzie różnice wysokości pomiędzy skrajnymi punktami wynoszą do 7-8 m. Najwyższy punkt zlokalizowany jest w północno-zachodniej części stanowiącej płasko opadające zbocza od wzgórza Maślanka (111 m n.p.m.), poza tym w północnej i zachodniej części występują niewielkie pasy morenowe zbudowane z gleb piaszczystych porośniętych w większości ubogimi monokulturami borów sosnowych. Całość stoków łagodnie opada w kierunku rzeki Juszka ulokowanej w centralnej części użytku. Sama Juszka jest silnie meandrującą rzeką będącą dopływem Jezierzycy o całkowitej długości około 30,62 km, mająca swój początek w okolicach Godzięcina. Użytek obejmuje zaledwie 2,1 km jej długości, gdzie została dość mocno uregulowana i ograniczona do stosunkowo prostego kanału z łagodnymi skrętami. Od Juszki odchodzi gęsta sieć rowów melioracyjnych, które są szczególnie dobrze rozbudowane w północnej części użytku.
Roślinność: Stosunkowo bogata. Na użytku nie występują siedliska leśne. Dominują siedliska łąkowe i murawy a także zbiorowiska wodno-błotne. Bezpośrednio przy Juszce występują zbiorowiska średnio wysokich bylin zarastających płytkie wody płynące ze związku Sparganio-Glycerion fluitantis. Wśród najważniejszej roślinności notuje się liczne kępy potocznika wąskolistnego i przetaczników (przetacznik bobowniczek i przetacznik bobownik) a także szuwary manny jadalnej i jeżogłówek. Zbiorowisko występuje wyspowo, wąskim pasem wzdłuż niemal całego odcinka Juszki a także na licznych kanałach melioracyjnych występujących w północnej części użytku. W pozostałych odcinkach rzeki a także w licznych miejscach z całorocznie utrzymującymi się zastoinami wodnymi występują liczne szuwary z klasy Phragmitetea. Są to przeważnie szuwary trawiaste, wielkoturzycowe i inne z udziałem okazałych bylin dwuliściennych, występują w strefie przybrzeżnej i nadbrzeżnej stojących i płynących wód śródlądowych z dominującymi zaroślami trzciny pospolitej, pałki szerokolistnej i manny mielec oraz z dużym udziałem innych roślin m.in. jeżogłówka gałęzista, kropidło wodne, łączeń baldaszkowy, marek szerokolistny, mozga trzcinowata, strzałka wodna, szczaw lancetowaty i żabieniec babka-wodna. Występują tu także niewielkie płaty skrzypu i tataraku zwyczajnego. W pasie dobrze rozwiniętej roślinności strefowej, obejmującej pas szuwarów notuje się także gatunki przybrzeżne jak psianka słodkogórz, knieć błotna, kosaciec żółty, jaskier ostry, przytulia błotna, tojeść bukietowa i rzadki arcydzięgiel litwor nadbrzeżny.
Dość licznie występują tutaj także inne siedliska łąkowe, m.in. roślinność związaną z zalewowymi łąkami selernicowymi (Cnidion dubii), w których występuje czosnek kątowy, rutewka wąskolistna i turzyca wczesna. Pomiędzy brzegowymi szuwarami a łąkami notuje się także rozdzielające je pasy roślinności siedlisk półnaturalnych lub częściowo naturalnych będących ziołoroślami porastającymi wilgotne fragmenty wzdłuż cieków wodnych i sieci kanałów ze związku Filipendulion ulmariae. Stanowią one formę pośrednią, gdzie oprócz mozaiki gatunków łąk trzęślicowych i szuwarów notowana jest liczna populacja wiązówki błotnej a także czyściec błotny, kosaciec żółty, krwawnica pospolita, tojeść pospolita, tojeść bukietowa, przetacznik długolistny rutewka żółta, oraz liczne turzyce i trawy. Pierwotnie w obszarze stwierdzono także siedlisko naturowe określane jako nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosienniczników Ranunculion fluitantis, jednak dalsze inwentaryzacje przyrodnicze nie wykazały istnienia siedliska w Juszce. Koryto rzeki na odcinku użytku ekologicznego do granicy stawów hodowlanych było bardzo silnie zamulone, z tego powodu na omawianym odcinku wykonano prace odmulania dna rzek (jesień 2012 r.), które mogło w sposób znaczący zniekształcić pierwotną roślinność rzeki.
Jednak dominującym siedliskiem występującym na użytku są rozległe łąki grądowe dwu- i wielokośne określane także jako niżowe łąki świeże użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), obejmują one ponad 80-85% powierzchni użytku ekologicznego. Znacząca część płatów powstała w wyniku przeprowadzenia melioracji osuszających wilgotne siedliska, które zachowały się już głównie tylko wzdłuż kanałów. Z tego względu spotyka się tu często mozaikę siedlisk wilgotnych i świeżych. W granicach kośnych łąk świeżych na użytku ekologicznym znajdują się liczne powierzchnie wilgotniejsze, nawiązujące składem roślinnym i charakterystyką do siedlisk łąk zmiennowilgotnych, selernicowych, a w miejscach najwilgotniejszych nawet do zbiorowisk szuwarowych i trzcinowisk. Część płatów jest regularnie wykaszana w odpowiednich dla tego siedliska terminach. Dominującymi gatunkami w typowych łąkach świeżych są trawy (rajgras wyniosły, kupkówka pospolita, konietlica łąkowa, stokłosa miękka, tymotka łąkowa), którym towarzyszą liczne byliny i rośliny jednoroczne takie jak bodziszek łąkowy, dzwonek rozpierzchły, jaskier ostry, jastrun właściwy, koniczyna łąkowa, kozibrody, przytulia pospolita, skalnica ziarenkowata, świerzbnica polna, szczaw rozpierzchły. Szczególnie częste są tutaj rośliny z rodziny baldaszkowatych (selerowatych), głównie barszcz zwyczajny, biedrzeniec wielki, kminek zwyczajny, pasternak zwyczajny i rzadka selernica żyłkowana.
Na granicznych fragmentach użytku położonych najwyżej, występują wąskie płaty śródlądowych muraw piaskowych o charakterze kontynentalnym ze związku (Koelerion glaucae). Są to murawy o stosunkowo gęstej roślinności składającej się na liczne gatunki traw, a miejscami także na duże płaty goździków (goździk kropkowany, goździk kartuzek) oraz innych gatunków jak gorysz pagórkowy, wilczomlecz sosnka, przetacznik kłosowy, jasieniec piaskowy, jastrzębiec kosmaczek, macierzanka piaskowa, liczne kocanki piaskowe i rozchodnik ostry. Murawy występują głównie wzdłuż granicy leśnej oraz na piaszczystych pagórkach oddalonych od cieków wodnych. Warto wspomnieć także bardzo duże płaty muraw napiaskowych rosnących już poza granicami użytku, przy jego północno-wschodniej granicy obok linii kolejowej. Występujące tam płaty obejmują wydmy piaskowe częściowo ulegają sukcesji leśnej zarastając młodnikiem sosnowym.
Fauna: Dolina Juszki została powołana głównie dla ochrony bogatych populacji zwierząt bytujących na tutejszych łąkach i szuwarach. Bogata fauna owadów obejmuje liczne rzadkie lub chronione gatunki motyli, w tym modraszek nausitous, postojak wiesiołkowiec i paź królowej. Obszary nasłonecznionych muraw są miejscem bytowania żmii zygzakowatej, jaszczurki zwinki i jaszczurki żyworodnej a wilgotne szuwary stanowią obszar bytowania zaskrońca zwyczajnego oraz żab zielonych (żaba wodna, żaba śmieszka, żaba jeziorkowa). Bogata jest także awifauna, gdzie tutejsze łąki stanowią jedną z ważniejszych ostoi derkacza w województwie. Poza tym stwierdzono takie gatunki ptaków jak dudek, dzięcioł zielonosiwy, gąsiorek, samotnik, srokosz, świergotek łąkowy, świerszczak zwyczajny, zimorodek zwyczajny. W wodach Juszki oraz odchodzących od niej kanałach melioracyjnych stwierdzono występowanie gatunków naturowych jak wydra i bóbr europejski oraz rzadkie gatunki ryb: różanka i piskorz.
Zagrożenia: Użytek położony jest w bezpośredniej bliskości terenów miejskich, jednak presja związana z turystyką jest tutaj niewielka. Obszar nie posiada zaplecza turystycznego a więc odwiedza go niewielka liczba osób. Dużo bardziej zagrożone są siedliska użytku, w tym łąki użytkowane ekstensywnie. Do najważniejszych zagrożeń należy zaniechanie lub brak koszenia użytków w odpowiednich terminach, naturalna sukcesja drzew i krzewów lub roślin inwazyjnych spowodowana zaprzestaniem użytkowania kośnego łąk, wzmożona eutrofizacja lub niszczenie runi łąkowej pod grunty orne.
Wrażenia osobiste: Mimo bliskości miasta powiatowego z jednej strony oraz dużego rezerwatu przyrody z drugiej strony, użytek ekologiczny jest całkowicie pozbawiony jakiejkolwiek infrastruktury turystycznej lub dydaktycznej. Teoretycznie wiedzie tędy jeden żółty szlak turystyczny prowadzący od ul. powstańców śląskich poprzez północne fragmenty użytku i dalej w kierunku rezerwatu. Jednak prawdopodobnie jest to szlak już nieistniejący lub mający zmieniony przebieg. Niestety wiele szlaków turystycznych na różnych mapach powiatu wołowskiego wzajemnie się wykluczają, mają inny przebieg lub widnieją tylko na niektórych mapach. Powoduje to duże zamieszanie. Dodatkowo samo istnienie użytku skrywane jest jako wielka tajemnica. Próżno jest szukać tablic z nazwą obiektu, gdzie jednocześnie na całym terenie licznie stoją tablice z nazwą parku krajobrazowego oraz obszaru Natura 2000. Użytek posiada duży potencjał dydaktyczny, gdzie można byłoby utworzyć ścieżkę edukacyjno-przyrodniczą mogącą także obejmować sąsiadujący rezerwat przyrody. Mimo iż jest to jeden z największych użytków ekologicznych w województwie, chroniący rozległe siedliska łąkowe z cennymi gatunkami roślin i zwierząt, to jednak widać tutaj bardzo niewykorzystany potencjał. Łąki te nikną w cieniu sąsiedniego rezerwatu przyrody jak i całego parku krajobrazowego.
Informacje praktyczne:
- dobry dojazd, od strony południowej i wschodniej użytek graniczy z drogami lokalnymi i drogą powiatową
- w terenie występują pojedyncze polne drogi, niektóre silnie zarośnięte po których można się spokojnie poruszać nawet rowerem
- ze względu na brak zaplecza turystycznego oraz brak map z dobrze naniesionymi, aktualnie przebiegającymi drogami warto mieć dobre rozeznanie i orientację w terenie albowiem rozległy płaski teren w dużej mierze wygląda tak samo. Dodatkowo sieć kanałów i gęsta roślinność szuwarowa utrudnia swobodne poruszanie się. Użytek nie jest polecany dla osób niewprawionych w poruszaniu się po trudno-dostępnym, podmokłym terenie
- w bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się duży rezerwat przyrody Uroczysko Wrzosy, z którym użytek graniczy poprzez otulinę rezerwatu. Poza tym brakuje w bezpośredniej okolicy innych obszarów chronionych. W zasięgu kilku kilometrów ulokowanych jest kilka pomników przyrody: platan i głaz narzutowy w Wołowie, jesion wyniosły w Starym Wołowie, dwa dęby we Wrzosach i morwa biała w Uskorzu Małym
- najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: czerwiec i lipiec, kiedy to roślinność łąkowa prezentuje się najokazalej
