Dolina Łomniczki

Dolina Łomniczki

11 lipca 2018 Wyłączono przez admin

Dolina Łomniczki stanowi jeden z najbardziej malowniczych terenów w całych Karkonoszach, gdzie w panoramie nieodłącznie towarzyszy nam Śnieżka oraz wartki potok z całą serią kaskad tworzących Wodospad Łomniczki. Teren obfituje w liczne rzadkie i cenne gatunki roślin, w tym endemity (mniszek czarniawy, dzwonek karkonoski, gnidosz sudecki) oraz rośliny występujące tylko tutaj na terenie parku (dziewięciornik błotny).


Położenie: Szeroka i rozległa dolina rozpościera się wzdłuż potoku Łomniczka w środkowej części Karkonoszy w Sudetach Zachodnich, pomiędzy Sowią Doliną i Białym Jarem. Obejmuje teren od Przełęczy pod Śnieżką (1394 m n.p.m.) aż po granicę parku narodowego przy zabudowaniach Karpacza na terenie osiedla Wilcza Poręba. Dolina rozpościera się pomiędzy Śląskim i Czarnym Grzbietem.

Budowa: Dolina rozpoczyna się u góry kotłem polodowcowym, który podcina północne zbocza Śnieżki i Równi pod Śnieżką na wysokości około 1380-1400 m n.p.m. Większa część doliny zbudowana jest z tych samych skał, z których utworzony jest cały Śląski i Czarny Grzbiet, czyli granitu karkonoskiego stanowiącego geologiczny trzon całego grzbietu. Został on wyniesiony w okresie trzeciorzędowych alpejskich ruchów górotwórczych na wysokość 1400 m ponad Kotlinę Jeleniogórską. Obecny kształt terenowi nadały trwające miliony lat procesy wietrzenia oraz procesy peryglacjalne. Miększe podłoża uległy erozji, głównie dzięki ruchom lodowców oraz bystrym potokom pozostawiając odporny granit.

Kocioł Łomniczki stanowi największy kocioł w polskiej części Karkonoszy a jego strome ściany o stosunkowo urozmaiconej rzeźbie miejscami opadają nawet do 300 m w dół. Dno znajduje się na wysokości około 1100-1150 m n.p.m. W zachodniej części swoje źródło ma potok Łomniczki, który wypływa z tzw. Złotych Źródeł i kieruje się ciągiem kaskad poprzez niewielki Jar Łomniczki w kierunku północno-zachodnim przez dolinę aż do Karpacza, gdzie łączy się z potokiem Łomnica. Wg niektórych przekazów w spływającej wodzie kryją się mikrodrobinki złotego kruszcu. Sam potok na odcinku około 300 metrów tworzy w kotle najdłuższą serię kaskad w polskich Karkonoszach.


Na odcinku kotła i doliny brakuje śladu moren czołowych, będących elementem charakterystycznym wszystkich kotłów polodowcowych. Prawdopodobnie jest to efekt potoków, które rozmyły materiał w czasie tysięcy lat procesów erozyjnych. Kocioł charakteryzuje się licznymi spływami gruzowymi, przykładowo w 2011 r. były tam widoczne ślady 23 takich spływów

Roślinność: Bardzo urozmaicona i należąca do jednych z najbogatszych w polskiej części Karkonoszy. Do wysokości około 1000 m n.p.m. występują świerkowe bory dolno- i górnoreglowe, w których poza dominującym świerkiem pospolitym występuje także niewielka domieszka jaworu i jarzębiny. Warstwa runa leśnego ze względu na silne zacienienie i kwaśne podłoże jest stosunkowo uboga. Dominują głównie borówki i trawy (śmiałek pogięty, trzcinnik pospolity). W wilgotniejszych miejscach spotkać można wietlicę alpejską, podrzenia żebrowca, szczawika zajęczego, siódmaczka leśnego, podbiałka alpejskiego oraz bardzo rzadkiego storczyka, żłobika koralowego, którego pojedynczy okaz odnotowano w zaroślach kosówki. W prześwietleniach i miejscach z większym dostępem światła występują naparstnice (n. zwyczajna i n. purpurowa), przytulia hercyńska i jastrzębce. Miejscami widoczne są efekty katastrofy ekologicznej z ubiegłego wieku w postaci setek martwych świerków. Jest to miejsce naturalnych odnowień lasu, w którego miejsce wyrastają liczne ziołorośla i krzewowiska a następnie nowe drzewa.

Powyżej linii lasu, na wysokości ponad 1100 m n.p.m., rozpoczynają się siedliska nieleśne z których najpospolitsze są rozległe zarośla kosodrzewiny z dużym udziałem krzewów, paproci i roślinności zielnej klasyfikowane jako sudeckie zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo sudeticum), które występują w piętrze subalpejskim oraz częściowo zachodzą także na sąsiednie piętra. Jest to wszędobylskie siedlisko tworzące mozaiki z niemal wszystkimi innymi zbiorowiskami. Najbardziej charakterystycznym gatunkiem jest kosodrzewina, tworząca na większości płatów jednogatunkowe zarośla. Przeważnie tworzą one niedostępny mur o wysokości 1,5-2,5 m, który maleje wraz ze wzrostem wysokości. Miejscami sośnie towarzyszą pojedyncze osobniki innych krzewów charakterystycznych dla siedliska, głównie jarzębu górskiego i wierzby śląskiej a także skarlałe okazy świerka pospolitego. W zaroślach kosówki wyróżniamy podzespół ziołoroślowy, który cechuje się większym bogactwem gatunkowym. Na glebach suchych notuje się wietlicę alpejską, borówkę czarną, siódmaczka leśnego, podbiałka alpejskiego oraz trawy (trzcinnik owłosiony, śmiałek pogięty, bliźniczka psia trawka), podczas gdy na siedliskach wilgotniejszych i żyźniejszych występują także byliny charakterystyczne dla wysokogórskich ziołorośli, m.in. goryczka trojeściowa, szczaw górski, ciemiężyca zielona i malina właściwa. Tworzą one bogatą mozaikę gatunkową,

Oprócz kosówki, w dolnych partiach kotła występują zbiorowiskaw skład której wchodzi m.in. siedlisko określane jako zarośla czeremchy skalnej i jarzębiny górskiej (Pado-Sorbetum) charakteryzujące się występowaniem bogatego runa oraz licznych niskich krzewów osiągających do 3 m wysokości, które wyglądem nawiązują do zbiorowisk tundrowych. Jest to cenne i endemiczne siedlisko, stwierdzone w Polsce wyłącznie w karkonoskich kotłach polodowcowych. Notuje się tu m.in. jarząb pospolity, wierzba śląska, czeremcha skalna, brzoza karpacka, wiciokrzew czarny i skarlałe okazy świerku pospolitego. Poza tym liczne są tutaj także krzewinki jak borówka czarna, liczne paproci oraz byliny (miłosna górska, starzec górski, modrzyk górski, kukułka Fuchsa, lilia złotogłów, ostróżka wyniosła). Zespół porasta głównie rumowiska skalne i usypiska bloków granitowych o płytkim i ubogim, kwaśnym podłożu. W miejscach źródliskowych oraz na stokach o łagodniejszym przebiegu  utworzyły się cenne wysokogórskie ziołorośla i traworośla z klasy  Betulo-Adenostyletea, charakteryzujące się obecnością okazałych bylin dwuliściennych i wysokich traw, często z udziałem niższych krzewów i mniejszym udziałem kosodrzewiny. Występują głównie w wyższych partiach, gdzie spływająca woda Łomniczki utworzyły żyzne i wilgotne oraz dobrze napowietrzone podłoże. Oprócz wcześniej wymienionych roślin, występuje tu także paprotnik ostry, gółka długoostrogowa, pszeniec zwyczajny, bogata populacja czosnku syberyjskiego oraz jedyne udokumentowane stanowisko dziewięciornika błotnego w polskiej części Karkonoszy. Stwierdzono tutaj także śledziennicę naprzeciwlistną, która w Kotle Łomniczki osiąga maksimum wysokościowe w Sudetach (i w Polsce) – 1320 m n.p.m.


Do rzadkiego siedliska o charakterze reliktowym i endemicznym występującego na zboczach kotła należy zespół wierzby lapońskiej (Salicetum lapponum). Roślinność porasta mniej i bardziej strome brzegi na kwaśnym, wilgotnym podłożu skalistym i torfowym, głównie w górnych partiach i wokół Jaru Łomniczki. Najbardziej charakterystyczny gatunek stanowi wierzba lapońska, której jasnoszare liście bardzo wyróżniają się na tle innej roślinności. Osiąga ona przeważnie wysokość pomiędzy 1-3 m, zależnie od panujących warunków siedliskowych. Wierzbie towarzyszy szereg innych roślin, m.in. wierzba śląska, kosodrzewina, jaskier platanolistny, borówka bagienna, miłosna górska, jarząb pospolity, porzeczka skalna i wiciokrzew czarny. Miejscami dominują także kępy traw (trzcinnik owłosiony i śmiałek darniowy). Siedlisko często tworzy mozaikę lub łagodnie przechodzi w ziołorośla i torfowiska przejściowe, gdzie towarzyszą im wełnianki oraz borówki.

W górnych partiach kotła wyróżniamy wysokogórskie murawy, w tym rozpoczynające się tu murawy bliźniaczkowe (Nardetalia), które rozpościerają się dalej, na całej wierzchowinie Karkonoszy. Poza gatunkiem typowym, bliźniaczką psią trawką, notuje się tu takie gatunki jak podbiałek alpejski, rdest wężownik, jastrzębce, widłaka goździstego i nawłoć alpejską. W wilgotniejszych miejscach można spotkać szereg rzadkich gatunków roślin, w tym rzeżuchę rezedolistną, mniszka czarniawego, dzwonka karkonoskiego i szelężnika wysokogórskiego. Niskie murawy są także siedliskiem rzadkiej w regionie ozorki zielonej, rozchodnika alpejskiego oraz odmiany turzycy czarniawej (Carex atrata var. (subsp.) aterrima), która była obserwowana tylko tu i w Małym Śnieżnym Kotle. W rejonie Złotego Źródła i kotła występuje endemiczny gnidosz sudecki, który porasta fragmenty o specyficznym klimacie odznaczającym się przenikaniem dwóch siedlisk – wilgotnych torfowisk i kwaśnych muraw bliźniaczkowych.  Dawniej na terenie kotła notowano gatunek jastrzębca Hieracium asperulum.

Do najciekawszych gatunków stwierdzonych na terenie kotła należy:

  • brzoza karpacka (Betula pubescens ssp. carpatica), rzadki gatunek na terenie Sudetów, który w kotle posiada bardzo liczną populację stanowiącą jedno z dominujących drzew w krajobrazie
  • czosnek syberyjski (Allium sibiricum), posiadający na terenie kotła bardzo liczne stanowisko na nasłonecznionych stokach Niestety populacja rośnie w dużej odległości poza jakimkolwiek szlakiem
  • dziewięciornik błotny (Parnassia palustris), rzadki gatunek, który na wilgotnej młace w kotle posiada jedyne udokumentowane stanowisko w polskiej części Karkonoszy
  • gnidosz sudecki (Pedicularis sudetica), gatunek priorytetowy o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000. Na stokach kotła posiada jedną z większych populacji na obszarze parku
  • ozorka zielona (Dactylorhiza viridis), jeden z najrzadszych gatunków wśród dolnośląskich storczyków, stwierdzony m.in. w ziołoroślach na obszarze kotła (poza szlakiem)

Inne: Teren słynie z licznych lawin oraz spływów gruzowych, m.in. w 2011 roku odnotowano ślady 23 takich spływów. Jedno z nich zniszczyło 3 marca 1902 roku świeżo wybudowane schronisko, które na szczęście nie było jeszcze oddane do użytkowania. Niewielkie schronisko znajdowało się w okolicy wodospadu. Na jedynej zachowanej jego fotografii nosi nazwę Einkehrhaus zum Lomnitzfall im Melzergrund.

Ze względu na dogodną trasę w kierunku Śnieżki oraz wysokie walory krajobrazowe jest to popularne miejsce pieszych wycieczek, które poprowadzone są zaledwie dwoma szlakami:

  • czerwony tzw. Główny Szlak Sudecki, jest najważniejszy szlak poprowadzony z Karpacza w kierunku schroniska Nad Łomnicą i dalej wnętrzem kotła w kierunku Domu Śląskiego, gdzie prowadzi dalej w kierunku karkonoskiej równiny. Do schroniska prowadzi on ubitą drogą i dopiero dalej nabiera bardziej przyrodniczego charakteru. Odcinek powyżej schroniska jest zamykany w okresie zimowym z powodu licznych lawin i osuwisk skalnych
  • pomarańczowy, poprowadzony od stacji edukacyjnej Storczyk w Karpaczu, wzdłuż potoku Łomniczka, mającym swój koniec przy schronisku Nad Łomnicą

Zagrożenia: Stosunkowo niewielkie. Najcenniejsze fragmenty doliny, kotła oraz tamtejszej roślinności nie leżą przy żadnym szlaku turystycznym a najbliższemu pomarańczowemu i czerwonemu szlakowi trasa została tak zaprojektowana, że ciągnie się głównie wzdłuż potoku oddalając ich przebieg na skraj cennych przyrodniczo terenów, czyli Jaru Łomniczki i górnych ścian kotła. Większość terenu nie jest udostępnione do zwiedzania, a żeby móc wejść w celu badań naukowych potrzeba odpowiednich pozwoleń udzielanych przez władze parku narodowego. Jedynie fragment szlaku u samej góry kotła, w niedalekiej bliskości Domu Śląskiego, zlokalizowany jest bezpośrednio przy cennych siedliskach z rzadkimi roślinami, które jednak oddzielone są drewnianymi barierkami. Większość turystów nie przekracza barierek albowiem chcą szybko dotrzeć do znajdującego się blisko schroniska. Dla roślinności kotła notuje się głównie zagrożenia pochodzenia naturalnego jak lawiny śnieżne oraz erozja gleby powodująca lawiny rumoszu skalnego. Do tego dochodzą także spontaniczne zmiany warunków wodno-glebowych powodujących zmiany roślinności na danym terenie (m.in. wypieranie jednych gatunków przez drugie, dla których nowe warunki są bardziej korzystne).

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Dolina Łomniczki z tamtejszym kotłem stanowią jeden z najbardziej malowniczych krajobrazów w Karkonoszach. Dodatkowo nieodłączna obecność Śnieżki w panoramie doliny dodaje jej niebywałego i unikatowego uroku. Jest to jedyny kocioł, w którym można podziwiać stosunkowo duży i wartki potok, na etapie którego występuje cała seria kaskad. Miłośnicy widoków zapewne mają tutaj dużo atrakcji do podziwiania. Nie mogą tego powiedzieć miłośnicy przyrody. Większość najatrakcyjniejszych gatunków rośnie poza szlakiem. Wzdłuż drogi spotkać można głównie pospolitsze gatunki jak kosodrzewina, wietlica, miłosna i liczne borówki. Z bardziej interesujących roślin można wymienić goryczkę trojeściową, miłosne górską i modrzyka górskiego. Jedynie w górnych częściach rozpoczynają się muraw z ciekawszą florą (dzwonek, pszeńce, widłaki i zawilce).


Informacje praktyczne:

  • brak dojazdu, jest to teren w parku narodowym, gdzie nie ma dróg udostępnionych do ruchu samochodowego. Najkrótsza droga wiedzie z Karpacza poprzez czerwony i pomarańczowy szlak lub niebieski od wyciągu kolejkowego na Kopę (szlak niebieski jednak wiedzie tylko na górną część, aby móc podziwiać sam kocioł należy następnie zejść w dół czerwonym szlakiem)
  • większość cennych przyrodniczo miejsc znajduje się poza szlakami, jedynie przy wodospadzie oraz w górnych partiach zaczynają się tereny ciekawe przyrodniczo
  • teren o średnim stopniu trudności. Jak w przypadku wszystkich obiektów w wyższych partiach Karkonoszy, dojście na górę zajmuje 2-3 godziny i wymaga dobrej kondycji. Odcinek pomiędzy granicami parku a schroniskiem Nad Łomniczką należy do łatwych, jednak szlak powyżej wymaga już dobrej kondycji i przygotowania
  • w bezpośredniej bliskości istnieją pozostałe ciekawe obiekty przyrodnicze (Kocioł Małego Stawu, Polana, Równia pod Śnieżką, Śnieżka) a także interesujące obiekty geologiczne (piargi, wodospady)
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: czerwiec (sasanki, przytulia hercyńska, kukułki), lipiec (dzwonki, naparstnice, szelężniki, jastrzębce), sierpień (goryczka trojeściowa, świetliki, przebarwiające się liście)

 

BIBLIOGRAFIA


  • Dunajski A., Szymura T., Szymura M., 2016. Pierwsze wyniki badań subalpejskiej roślinności Karkonoszy z wykorzystaniem sieci stałych powierzchni badawczych (SSPB) [Recent high mountain vegetation structure in the Karkonosze Mts – results from the system of permanent plots]. Fragm. Flor. et Geobot. Pol. 2016 23(1): 57-72.
  • Knapik R., 2011: Kocioł Łomniczki. Sudety, 3: 34-35.
  • Kwiatkowski P. 2006a. Rośliny naczyniowe kotłów polodowcowych Karkonoszy. Przyroda Sudet. 9: 25-46.
  • Kwiatkowski P. 2007b. Stan poznania i przegląd systematyczny zbiorowisk roślinnych polskich Karkonoszy. Przyroda Sudet. 10: 29-50.
  • Kwiatkowski P. 2008. Rośliny naczyniowe Karkonoszy i Pogórza Karkonoskiego. – Przyroda Sudetów 11: 3–42
  • Migoń P..: Karkonosze – rozwój rzeźby terenu, W: P. Mierzejewski (red.): Karkonosze, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005, ​ISBN 83-229-2675-8
  • Szczęśniak E., Żołnierz L. 2013. Paprotniki. W: R. Kapnik, A. Raj (red.) Przyroda Karkonoskiego Parku Narodowego, Karkonoski Park Narodowy, Jelenia góra. s. 207-216.
  • Szeląg Z. 2000. Rośliny naczyniowe Masywu Śnieżnika i Gór Bialskich. Fragm. Flor. Geobot. Polonica Suppl. 3: 1-255.
  • Żołnież L., Wojtuń B., Przewoźnik L. 2012. Ekosystemy nieleśne Karkonoskiego Parku Narodowego, „Dimograf”, Bielsko-Biała, ISBN: 978-83-935532-5-9