Paprocie Serpentynowe w Masywie Ślęży

25 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Paprocie serpentynowe stanowią jeden z najrzadszych i najcenniejszych składników polskiej flory. Wiele z nich ma jedyne stanowiska w obrębie Dolnego Śląska, co stawia te rośliny na wyjątkowym miejscu w przyrodzie regionu. Większość populacji lokalizowana jest na Masywie Ślęży, gdzie utworzono całą serię użytków ekologicznych mających chronić te niezwykłe paprocie.

Typ ochrony: użytek ekologiczny

Data utworzenia: 2003

Powierzchnia: 3,57 ha

Powiat: Wrocławski, Dzierżoniowski, Świdnicki

Gmina: Sobótka, Łagiewniki, Marcinowice

Nadleśnictwo: Miękinia

Seria użytków ekologicznych rozmieszczonych w południowej i wschodniej części Masywu Ślęży na Przedgórzu Sudeckim, dokładniej na Masywie Raduni, Wzgórzach Oleszańskich i Wzgórzach Kiełczyńskich. Są to w większości bardzo niewielkie obszary ochronne, obejmujące stanowiska paproci z rodzaju zanokcica (Asplenium), głównie w obrębie nieczynnych kamieniołomów lub wyrobisk serpentynitu.

Wzgórza Kiełczyńskie

Jest to mocno wyodrębniony w krajobrazie grzbiet odchodzący od masywu w kierunku południowo-zachodnim. Obszar ten powstał w czasie najstarszych ruchów górotwórczych, jednak ostateczny wygląd nadały mu ruchy lodowców z ostatniej epoki lodowcowej. Zbudowane są w większości ze skał metamorficznych, głównie serpentynitu z domieszką magnezytu, kwarcu, opalu i chalcedonu. Na wzgórzach występuje kilka stanowisk zanokcicy serpentynowej, które porastają ściany nieczynnych kamieniołomów. Na ich terenie utworzono pięć użytków ekologicznych, oznaczonych odpowiednio numerami: 1 (Wirki), 2 i 3 (Książnica), 4 (Wirki) i 5 (Kiełczyn). Na Wzgórzach Kiełczyńskich występuje najliczniejsza populacja zanokcicy serpentynowej (około 60% krajowej populacji). Poza tym stwierdzono tu także zanokcicę klinowatą, zanokcicę północną i zanokcicę murową.

Charakterystyka poszczególnych użytków wygląda następująco:

Stanowisko nr 1 – jest to użytek wysunięty najbardziej na zachód, obejmujący duże wyrobisko nieczynnego kamieniołomu na północnych stokach na wysokości 296-306 m n.p.m. w oddziale leśnym 249 c. To tutaj znajduje się największa znana populacja zanokcicy serpentynowej, gdzie liczba osobników szacowana jest na ok. 90-100 kęp a niektóre źródła podają liczbę nawet 200 osobników (Żołnierz 2004). Zanokcice porastają głównie szczeliny skalne zachodniej ściany łomu oraz przyległą, stosunkowo stromą skarpę pokrytą osypującym się podłożem z korony kamieniołomu. Paprocie, zwłaszcza te porastające żyźniejsze partie stanowiska, są okazałe, a ich liście dochodzą do 24-25 cm długości. Populacja należy do stabilnych albowiem licznie występują tu osobniki juwenilne, których udział wydaje się równoważyć liczbę paproci obumierających. Dno kamieniołomu jest wypełnione wodną, dzięki czemu w miejscu panuje wilgotny i chłodny mikroklimat. Nawet w suche i upalne dni populacja zanokcicy ma tutaj bardzo dogodne warunki dla dalszej egzystencji.
Stanowisko nr 2 – użytek obejmuje dużą nieckę po nieczynnym kamieniołomie na południowych stokach na wysokości 318-328 m n.p.m. w oddziale leśnym 262 b. Jest to największy kamieniołom na Wzgórzach Kiełczyńskich, którego ściany osiągają 10-12 m w najwyższym miejscu. Ze szczytu rozciąga się panorama na Góry Sowie i Wałbrzyskie. Tutejsza populacja nie jest liczna i obejmuje kilkadziesiąt kęp zanokcicy klinowatej i zanokcicy serpentynitowej (14 kęp), która rośnie w półcienistych szczelinach osłoniętych od bezpośredniego działania promieni słonecznych. Warto wspomnieć, że na górnych obrzeżach kamieniołomu występuje bardzo rzadki w kraju naskalny bór sosnowy Asplenio cuneifolii-Pinetum sylvestris. Bór charakteryzuje występowanie rzadkich gatunków paproci serpentynitowych i kserotermicznych roślin kwasolubnych. W Polsce stwierdzony został jedynie w kilku fragmentach Sudetów obejmujących skały serpentynowe. Drzewostan obejmuje okazy o niewielkim zwarciu, gdzie drzewa mają skarłowaciałe oraz częściowo powyginane konary i nisko osadzone korony jednak ich pnie są proste. Jest to związane z zasiedlanym ekosystemem, które charakteryzuje uboga i cienka warstwa podłoża na ultrazasadowych skałach serpentynitowych. W siedlisku tym stwierdzono także jedno z ostatnich dolnośląskich stanowisk rzadkiego i objętego ochroną leńca alpejskiego.
Stanowisko nr 3 – obejmuje niewielkie wyrobisko serpentynitu na południowych stokach na wysokości 315-326 m n.p.m. w oddziale 261 d. Obejmuje wschodni fragment dużego wyrobiska po kamieniołomie serpentynitu, gdzie występuje zanokcica klinowata i zanokcica serpentynitowa, po kilkanaście kęp z obu gatunków. Całość porośnięta jest lasem mieszanym, gdzie dominują sosny z udziałem dębów i wiśni ptasiej.
Stanowisko nr 4 – obejmuje śródleśne wyrobisko pochodzenia antropogenicznego z wychodniami serpentynitu na północno-środkowych stokach odchodzących bezpośrednio od kulminacyjnego wzgórza Szczytna w oddziale leśnym 246 f. Prace inwentaryzacyjne wykazały kilkanaście okazów zanokcicy klinowej, którym towarzyszy także zanokcica skalna. Część użytku porośnięta jest kwaśnym laskiem dębowym z udziałem gatunków chronionych jak lilia złotogłów i wawrzynek wilczełyko. Na tereny śródleśnej polanki jaka występuje w centrum użytku wykształciła się murawa z gatunkami termofilnymi: goździk kartuzek, kostrzewa owcza, macierzanka zwyczajna, lepnica rozdęta, rozchodnik ostry, rozchodnik wielki, smółka pospolita, wilczomlecz sosnka i wiechlina spłaszczona. Roślinności zagraża postępująca sukcesja leśna, głównie ze strony rozrastających się dębów i czereśni, które stopniowo zacieniają otwarte przestrzenie na użytku.
Stanowisko nr 5 – położone jest w południowo-wschodniej części wzgórz powyżej wsi Kiełczyn, w oddziale leśnym 256 f. Obejmuje śródleśną skarpę z licznymi wychodniami serpentynitu, które porośnięte są roślinnością naskalną, w tym kępami zanokcicy klinowatej.

Wzgórza Oleszeńskie

Jest to wschodnia odnoga Masywu Ślęży która od zachodu graniczy z Masywem Raduni (poprzez Przełęcz Słupicką), od północy ze wsią Sulistrowice i Księginice Małe, od wschodu z Winną Górą i Przemiłowem a od południa ze wsią Karolin i Oleszna. Skład podłoża jest taki sam, jak znajdujących się po drugiej stronie masywu Wzgórz Kiełczyńskich tj. skał metamorficznych, głównie serpentynitu z domieszką magnezytu, kwarcu, opalu i chalcedonu. Dzięki podobnym warunkom geologicznym i biologicznym, również tutaj znajdują się bogate stanowiska paproci, m.in. zanokcicy ciemnej i klinowatej. Dla ich ochrony stworzono 4 użytki ekologiczne, które znajdują się na następujących lokacjach: stanowiska 7 i 8 zostały wyznaczone na południowym zboczu Winnej Góry (317 m n.p.m.), koło wsi o tej samej nazwie (gmina Jordanów Śląski). Dwa pozostałe stanowiska 9 i 10 znajdują się na sąsiedniej górze Gozdnik, oddzielone Przełęczą Przemiłowską, obok wsi Księginice Małe i Przemiłów (gmina Sobótka).

Charakterystyka poszczególnych użytków wygląda następująco:

Stanowisko nr 7 – obejmuje stary kamieniołom serpentynitu o prostokątnym kształcie położony na wschodnich stokach Winnej Góry w oddziale leśnym 174g, gdzie występują wszystkie cztery formy morfologiczne zanokcicy klinowatej. Liczba kęp oscyluje w granicach 100-200 osobników, zależnie od źródła. Stoki porasta kwaśna dąbrowa z dominującym dębem bezszypułkowym oraz dużym udziałem sosny pospolitej. W niecce kamieniołomu następuje stopniowa sukcesja leśna, gdzie występują także młode drzewka klonu jawora, brzozy brodawkowatej, czeremchy amerykańskiej i bzu czarnego. Runo leśne w górnych fragmentach oraz w bezpośrednim sąsiedztwie kamieniołomu jest dosyć bogate jak na kwaśną dąbrowę i składa się z takich gatunków jak janowiec barwierski, dziurawiec skąpolistny, dzwonek okrągłolistny, dzwonek szczeciniasty, dzwonek brzoskwiniolistny, pięciornik wyprostowany i pięciornik biały, a także kilku gatunków rzadkich: przytulia okrągłolistna, kruszczyk szerokolistny i buławnik mieczolistny. Kamieniołom tworzy kilkumetrowej wysokości strome ściany z odsłonięciami metamorficznych skał serpentynitu oraz żyłami kwarcu. Skała jest zaangażowana tektonicznie, a płaszczyzny spękań zapadają ku wschodowi.
Stanowisko nr 8 – obejmuje niewielkie wyrobisko po kamieniołomie na przełęczy Przemiłowskiej rozdzielającej Gozdnik i Winną Górę, w oddziale leśnym 173 k. Ściany osiągające wysokości 2-3 m o wystawie południowo-wschodniej zasiedlone są przez liczną populację zanokcicy klinowatej, której liczba szacowana jest na 70-80 osobników. Na dnie wyrobiska występuje silnie zabagniony teren, często ze stojącą wodą, która zapewnia wysoką wilgotność powietrza, dodatkowo okap z drzew chroni przed palącym słońcem. W efekcie wytworzył się tutaj dogodny mikroklimat dla roślinności naskalnej. Górną część wyrobiska porasta roślinność termofilna, m.in. goździk kartuzek, przetacznik kłosowy, macierzanka zwyczajna i rozchodnik wielki.
Stanowisko nr 9 – obejmuje nieczynny kamieniołom we wsi Przemiłów na skrzyżowaniu ul. Sosnowej i Partyzantów. Jest to największy powierzchniowo i jednocześnie najbardziej widokowy z kamieniołomów w tej części masywu, głównie dzięki ulokowaniu w centrum wsi Przemiłów. Obejmuje rozległą nieckę po nieczynnym kamieniołom serpentynitu wraz ze stromymi ścianami o wysokości 10-15 m. Skała serpentynitu występuje tutaj w różnych odmianach, gdzie wykazuje jednocześnie zaangażowanie tektoniczne. W odsłonięciu tym można znaleźć różnie wykształcone minerały serpentynowe i opale miodowe zaliczane do krzemianów. Obiekt chroni nie tylko paprocie ale także inne organizmy i ich siedliska. Znajduje się tutaj płytki zbiornik wodny, który wiosną stanowi ważne miejsce rozrodu okolicznych płazów (m.in. kukmaka nizinnego, rzekotki drzewnej i traszek). Porośnięty jest bogatą roślinnością wodno-błotną jak żabieniec, kosaciec żółty, pałka szerokolistna, tatarak zwyczajny i sitowie. Niestety, ze względu na intensywną rozbudowę miejscowości dochodzi do obniżenia poziomu wód gruntowych co skutkuje częstym wysychaniem zbiornika, łącznie w okresie rozrodu płazów. Na terenie użytków notowana jest umiarkowanie liczna populacja zanokcicy klinowatej (kilkanaście kęp). Z innych paproci notowana jest tutaj także zanokcica murowa i skalna. Oprócz nich ściany wyrobiska są porośnięte bardzo dobrze wykształconą roślinnością termofilną, w skład której wchodzi dziurawiec zwyczajny, goździk kosmaty, goździk kartuzek, janowiec barwierski, kostrzewa owcza, macierzanka zwyczajna, smółka pospolita, poziomka pospolita i przetacznik leśny.
Stanowisko nr 10 – obejmuje niewielkie śródleśne zagłębienie na zachodnich stokach góry Gozdnik na wysokości 270 m n.p.m. w oddziale leśnym 170 x. Jest to łagodny stok z niewielkimi wychodniami serpentynitu porośnięty zubożonym i silnie przekształconym suchym borem sosnowym z udziałem czeremchy i zarośli jeżyny. Stwierdzono tutaj pojedyncze kępy zanokcic ciemnej i klinowej.

Słupicka Góra

Jest to ostatni obszar na liście, obejmujący niewielką górę w południowo-wschodniej części Masywu Raduni, gdzie powołano jeden użytek ekologiczny. Sama góra zbudowana jest z tych samych skał co reszta masywu czyli z serpentynitów, w których znajdują się soczewy perydotytów z rudami chromu. Większość góry porastają gospodarcze, silnie przekształcone lasy z dominacją drzew iglastych (świerk, sosna, daglezja) oraz dużą domieszką dębów, które są śladem po dawniej rosnących tu naturalnych lasach dębowych. Miejscami występują także silnie zubożone grądy i kwaśne dąbrowy, jednak pod względem powierzchni stanowią one mniejszość na tym terenie.

Charakterystyka użytku wygląda następująco:

Stanowisko nr 6 – ostatni z użytków ekologicznych, o numerze 6 znajduje się na Słupickej Górze (335m n.p.m.), na terenie dawnego kamieniołomu serpentynitu, niedaleko wsi Słupice (gmina Łagiewniki) w oddziale leśnym 256 f. Jest to dosyć duże wyrobisko o 10-12 m wysokości ścianach posiadających bogatą rzeźbę skalną (liczne wychodnie, szczeliny, rumosz skalny) oraz jeszcze bogatszą roślinność. Na stanowisku tym występuje niewielka populacja zanokcicy klinowatej (ok. 10 kęp) rosnących w zalesionym stoku od wschodniej strony. Górne partie porośnięte są przez lasek dębowy z liczną domieszką sosny zwyczajnej i kępami czeremchy. W runie występuje przytulia okrągłolistna, konwalia majowa i kokoryczka wonna z niewielkim udziałem paprotki zwyczajnej. Tereny naskalne są w dużej mierze odsłonięte co umożliwiło wytworzenie bogatej florystycznie termofilnej roślinności naskalnej w skład której należy czosnek skalny, driakiew żółta, dziewanna kutnerowata, dzwonek okrągłolistny, koniczyna dwukłosowa, kostrzewa owcza, macierzanka zwyczajna, mlecz zwyczajny, pięciornik biały i przetacznik leśny. Na dnie kamieniołomu występuje bujniejsza roślinność, gdzie oprócz wcześniej wymienionych gatunków, odnotowano m.in. bukwicę zwyczajną, janowiec barwierski, przytulię pospolitą, przytulię białą i piaskowca macierzankowego. W sąsiedztwie kamieniołomu odnaleziono stanowisko groszku różnolistnego, jest to drugie w kraju stwierdzenie tego gatunku, który przez wiele lat uznawany był za wymarły w Polsce.

Wszystkie dziesięć obszarów zajmują łącznie 3,37 ha, co stanowi ułamek procenta całości kompleksu ślężańskiego. Znajdują się one na różnych obszarach ochronnych, m.in. na terenie Ślężańskiego Parku Krajobrazowego a po podzieleniu go na obszary Natura 2000, część użytków (stanowiska 6-10) znajduje się na obszarze Natura 2000 Masyw Ślęży oraz na terenie sieci Natura 2000 Wzgórza Kiełczyńskie (stanowiska 1-5). Poza tym liczne pojedyncze kępy tego rodzaju paproci porozrzucane są po całym Masywie, m.in. na terenie rezerwatu Radunia.

Roślinność: Ze względu na niewielką powierzchnie, występuje tu umiarkowanie bogata różnorodność, która jest rekompensowana wstępowaniem kilku unikatowych gatunków. Powierzchnia użytków składa się w większości z lasu mieszanego o przeważającym drzewostanie iglastym (świerk, sosna) z domieszką dębów, buków i brzóz, które wystarają na dnach kamieniołomów jak i w górnych partiach otaczających niecki. Runo leśne stosunkowo ubogie. Do najcenniejszych zespołów leśnych należy serpentynitowa ciepłolubna dąbrowa ze zbiorowiska Galium verum-Quercus petraea, znana w Polsce głównie z Masywu Ślęży i kilku innych stanowisk w Sudetach. Jest to jeden z typów ciepłolubnej dąbrowy charakteryzujący się luźnym drzewostanem o skarlałych drzewach, głównie dębowych. Na terenie użytków notowany z dużą domieszką sosny, jako że jest to gatunek dominujący naokoło obiektów i często samoistnie przenika tworząc mozaikę lasu mieszanego. Siedlisko rozwija się na bardzo specyficznym podłożu. Jest ono płytkie, kamieniste, silnie nagrzewające się, ubogie w składniki pokarmowe, często z licznymi wychodniami skalnymi i zalegającym rumoszem. Także skład chemiczny należy do stosunkowo nietypowych bowiem w środowisku tym deficytowy jest skład pierwiastków podstawowych dla roślin (azot, potas, fosfor). W nadmiarze za to występują pierwiastki metali m.in. żelaza ale także metali ciężkich jak kobalt, nikiel i chrom. Wszystko to powoduje, że środowisko jest bardzo specyficzne. Roślinność jest mieszaniną gatunków typowych dla ciepłolubnych okrajków, muraw kserotermicznych, świeżych borów sosnowych i ciepłolubnej dąbrowy. Do gatunków spotykanych w runie należy ciemiężyk białokwiatowy, dzwonek brzoskwiniolistny, groszek czerniejący, janowiec barwierski, kokoryczka wonna, konwalia majowa, lepnica rozdęta, lnica pospolita, nerecznica samcza, perłówka zwisła, przytulia północna, przytulia Schultesa, przytulia właściwa, rdestówka zaroślowa, rozchodnik wielki, sierpik barwierski, szakłak pospolity, szczyr trwały, trzmielina zwyczajna i perz właściwy.

Najważniejszym elementem ekosystemów nieleśnych jakie wytworzyły się w obrębie użytków jest roślinność ścian skalnych i urwisk krzemianowych ze zbiorowiskami Androsacion vandellii, które występują na powierzchniach obejmujących zarówno rumosz skalny w runie leśnym jak i rozległe pionowe ściany oraz półki skalne w dawnych wyrobiskach. Cechą charakterystyczną jest uboga ilość fosforu i potasu oraz duża zawartość magnezu, chromu, kobaltu oraz niklu. Roślinność występują najczęściej w miejscach cienistych i półcienistych, gdzie skały bywają wilgotne przez dłuższy okres czasu, m.in. dzięki porannym mgłom. Siedlisko ma charakter inicjalny, gdzie praktycznie nie występuje podłoże a roślinność naczyniowa często egzystuje bezpośrednio na cienkiej warstwie butwiejących liści oraz na warstwie mszaków dających, oprócz miejsca do zakorzenienia się, także stosunkowo korzystny rezerwuar wody w okresie opadów atmosferycznych. Na powierzchniach siedliska zidentyfikowano liczne gatunki paproci oraz mchów, wątrobowców i niektórych roślin kwiatowych. Wśród pospolitej roślinności ciepłolubnej, porastającej nasłonecznione partie wyrobisk możemy spotkać m.in. wilczomlecza sosnka, macierzankę zwyczajną, kostrzewę owczą, wiechlinę spłaszczoną, rozchodnika ostrego, lepnicę zwisłą i lepnicę rozdętą, biedrzeńca mniejszego oraz goździka kartuzka. Wśród zbiorowiska wyróżnić można kilka zespołów charakterystycznych dla paproci serpentynitowych:

Asplenietum septentrionali-adianti-nigri, zespół dla którego gatunkiem typowym jest zanokcica ciemna
Asplenietum serpentini, zespół dla którego gatunkiem typowym jest zanokcica klinowata
Asplenium trichomanes-Asplenium septentrionale, zespół dla którego gatunkiem typowym jest zanokcica skalna i północna

Na niektórych stanowiskach pozostały szczątkowe fragmenty muraw kserotermicznych (Festuco-Brometea), które w dawnych czasach obejmowały znacznie rozleglejsze płaty. Na wskutek systematycznego zalesiania tych terenów murawy występują głównie w postaci silnie zubożonych gatunkowo niewielkich płatów na kwaśnym i suchym podłożu granitowo-serpentynitowym. Często tworzą wąskie pasy na granicy lasu i opadających ścian kamieniołomów, które nie zostały zasiedlone przez drzewa. W runi występuje m.in. dzwonek okrągłolistny, biedrzeniec mniejszy, chaber nadreński, chaber driakiewnik, goździk kropkowany, kostrzewa owcza, lepnica rozdęta, przetacznik kłosowy, pięciornik piaskowy, przytulia właściwa, smółka pospolita, strzęplica nadobna, szczaw polny, tymotka Boehmera i wilczomlecz sosnka. Najlepiej wykształcone płaty występują w Przemiłowie oraz wokół nieczynnego kamieniołomu na stanowisku nr 2. W rejonach tych występują także liczne zakrzewienia szczodrzeńców oraz populację bardzo rzadkiego leńca alpejskiego. Jest to jedna z zaledwie kilku znanych populacji na terenie Sudetów.

Stanowisko

Stanowisko nr. 01

Stanowisko nr. 02

Stanowisko nr. 03

Stanowisko nr. 04

Stanowisko nr. 05

Stanowisko nr. 06

Stanowisko nr. 07

Stanowisko nr. 08

Stanowisko nr. 09

Stanowisko nr. 10

Lokalizacja

Wirki (Świdnicki)

Książnica (Dzierżoniowski)

Wirki (Świdnica)

Książnica (Dzierżoniowski)

Słupice (Dzerżoniowski)

Winna Góra (Wrocławski)

Przemiłów (Wrocławski)

Księginice Małe (Wrocławski)

Powierzchnia

0,1 ha

0,26 ha

0,22 ha

0,3 ha

0,2 ha

0,58 ha

0,7 ha

0,2 ha

0,66 ha

0,15 ha

Wśród gatunków rzadkich i chronionych warto nadmienić:

Czosnek skalny (Allium montanum), niewielka roślina cebulowa tworząca kępy równowąskich liści i kulistych kwiatostanów w kolorze liliowym lub różowym. Przedgórze Sudeckie wraz z Masywem Ślęży stanowi główne centrum występowania gatunku na Dolnym Śląsku. Notowany na Słupickiej Górze, gdzie w tamtejszym kamieniołomie tworzy rozległy kobierzec.
Goździk kartuzek (Dianthus carthusianorum), dawniej był to gatunek chroniony. Wyróżnia się dużymi, różowymi kwiatami osadzonymi w niewielkich kwiatostanach na długich i cienkich łodygach. Gatunek występuje w murawach kserotermicznych i na obrzeżach serpentynitowej dąbrowy kilku użytków, w regionie Przemiłowa, Słupickiej Góry i Wzgórz Kiełczyńskich.
Goździk kosmaty (Dianthus armeria), niewielka roślina darniowa tworząca wzniesione łodygi zakończone zbitym kwiatostanem z 2-5 drobnymi, fioletowo-różowymi kwiatami o nakrapianych płatkach. Jest to gatunek objęty ochroną, posiadający rozproszone stanowiska w całym kraju. Spotykany w sąsiedztwie kamieniołomu w Przemiłowie.
Kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine), jeden z najpospolitszych krajowych storczyków, osiągający 30-80 cm wysokości. Występuje pospolicie na terenie Masywu Ślęży, głównie w siedliskach lasów dębowych, w tym na terenie Gozdnika, Winnej Góry i na Wzgórzach Kiełczyńskich.
Leniec alpejski (Thesium alpinum), jeden z najrzadszych składników dolnośląskiej flory, którego jedyne znane obecnie stanowiska ograniczone są do dwóch regionów, Masywu Ślęży i wyższych partii Karkonoszy. Na masywie odnotowany w rezerwacie Radunia oraz na widnych murawach wokół stanowiska nr 2.
Zanokcica ciemna (Asplenium adiantum-nigrum), jedna z najrzadszych rodzimych paproci, której populacja notowana jest jedynie z Masywu Raduni, Gór Sowich i jednego stanowiska w Górach Kaczawskich. Tworzy kępę skórzastych, ciemnozielonych i połyskujących liści, które są 2-3 krotnie pierzaste. Stwierdzona głównie na użytkach z regionu Wzgórz Oleszeńskich.
Zanokcica klinowata (Asplenium cuneifolium), gatunek wymierający (krytycznie zagrożony), objęty ścisłą ochroną. Jest to kępiasta paproć o niezimotrwałych, 3-krotnie pierzastych liściach w kolorach soczystej lub ciemnej zieleni. Notowana na większości użytków, przy czym tylko na stanowisku nr 7 stwierdzono występowanie wszystkich jej 4 form morfologicznych: A.c. f. cuneifolium, A.c. f. anthriscifolium, A.c. f. incisum, A.c. f. genuinum.
Zanokcica murowa (Asplenium ruta-muraria), niewielka paproć o zimotrwałych, 2-krotnie pierzastych liściach w jasnozielonych kolorach. Jest to jedna z pospolitszych zanokcic, którą spotykamy niemal wyłącznie na skałach zasadowych. Występuje na kilku użytkach ekologicznych, przy czym największa populacja zlokalizowana jest w Przemiłowie.
Zanokcica serpentynowa (Asplenium adulterinum), najważniejszy gatunek na omawianych użytkach, objęty ochroną ścisłą oraz jako gatunek priorytetowy, wymagający powoływania obszarów sieci Natura 2000. Posiada pojedynczo pierzaste liście w jasnozielonych kolorach. Cechą charakterystyczną jest ogonek liściowy, którego dolna część ma brązowy kolor a górny odcinek jest zielony. Notowana na stanowiskach w obrębie Wzgórz Kiełczyńskich.

Zagrożenia: Głównym zagrożeniem jest sukcesja leśna skutkująca powolnym ale systematycznym zarastaniem ścian i podnóża kamieniołomów przez krzewy a w dalszej kolejności także drzewa sosnowe i dębowe. Rozrastająca się roślinność powoduje wykruszanie skał. Zasypywanie rumoszem i narastającą biomasą stanowi główne zagrożenie dla śródleśnych stanowisk. Dotyczy to szczególnie stanowisk w środku lasu o niezbyt stromych ścianach wyrobisk. Paprocie, które rosną na stromych łomach i w ich szczelinach skalnych nie narażone na konkurencję ze strony innych gatunków. Ściany skalne, na których występują nie są ocienione. Na stanowiskach mocno nasłonecznionych lub świetlistych część osobników znajduje się pod silną presją szybko rozrastających się traw (trzcinnika leśnego, kostrzewy owczej) a także borówek i jeżyny fałdowej. W przypadku niektórych gatunków (zanokcica ciemna i kończysta) szczególnie niebezpieczne jest wykopywanie całych kęp przez kolekcjonerów oraz zbieranie przez naukowców okazów do zielników. Części stanowisk grozi naturalne wymarcie z powodu bardzo małej liczby osobników, które charakteryzują się mierną kondycją roślin oraz brakiem osobników młodych (juwenilnych).

Presja turystyczna czy budowlana nie dotyczy obszarów, za wyjątkiem stanowiska nr 09. Na użytku w Przemiłowie duże zagrożenie stanowi rozbudowująca się infrastruktura mieszkalna, mogąca mieć wpływ na obniżenie się wód gruntowych. Tamtejsze rozlewisko stanowiące ważną ostoję dla rozrodu okolicznych płazów w ciągu ostatnich lat bardzo szybko wysycha. W niektórych sezonach dół w ogóle nie wypełnia się wodą, co ma fatalny wpływ na populacje tamtejszych gatunków. Dodatkowo bliskie sąsiedztwo ludzkich siedzib wpływa negatywnie w postaci regularnych wypadów, penetracji siedlisk, płoszenia zwierzyny i niszczenia runa. Częste są ślady ognisk a także licznie pozostawione odpadki i śmieci po biwakowaniach. Problemy te tyczą się jedynie użytku w Przemiłowie. Pozostałe są ulokowane głęboko w lesie, często w dużej odległości od jakichkolwiek dróg czy nawet ścieżek. Część z nich stanowią głębokie wyrobiska z wysokimi ścianami, których budowa i kształt zniechęcają lub wręcz uniemożliwiają jakąkolwiek penetracje turystyczną, nie mówiąc już o biwakowaniu i rozpalaniu ognisk.

Wrażenia ogólne: Większość użytków ukryta jest głęboko w lesie, z daleka od szlaków. W większości nie są one oznaczane na mapach turystycznych, nie prowadzą do nich żadne oznaczenia czy też tablice informacyjne. W sumie to i dobrze, albowiem im mniej osób zwiedza użytki, tym lepiej dla tamtejszej flory paprociowej. Choć zasłyszane od botaników historie, mogą sugerować, że to nie turyści a właśnie naukowcy są głównym zagrożeniem. To oni lubowali się w wykopywaniu całych kęp zanokcic do swoich zielnikowych kolekcji. Przeciętny turysta nawet nie rozpozna w zanokcicach rzadkich roślin, ot takie sobie paprotki rosnące na skałach. W większości odwiedzonych użytków, człowiek musiał się kierować dobrymi mapami i nawigacją albowiem są one mocno ukryte w lesie. Często zarośnięte krzewami. Na tyle mocno zarośnięte, że paprotki uciekają na okalające fragmenty, do których dochodzą resztki światła. Mimo, że tereny objęte są ochroną, nie widać tu żadnych prac pielęgnacyjnych. Tereny pozostawione są samym sobie. Nie skutkuje to dobrymi rokowaniami.

Informacje praktyczne:

zróżnicowany dojazd, część użytków znajduje się zaraz przy drodze lub prowadzi do nich bezpośrednia dróżka leśna/polna, inne są natomiast umiejscowione w lesie bez żadnych dróg. W przypadku poszczególnych wygląda to następująco: Przemiłów (zaraz przy drodze), Słupice (prowadzi dobrze oznaczona ścieżka), Stanowiska 1, 2, 3, 5 (prowadzą do nich drogi polne a potem leśne), Stanowiska 4, 8, 10 są ukryte w lesie bez poprowadzonych do nich ścieżek lub szlaków
zróżnicowany stopień trudności. Podobnie jak w przypadku dojazdu, ilość użytków powoduje różny stopień trudności poruszania się po nich. Najłatwiejsze w poruszaniu są kamieniołomy w Słupicach i Przemiłowie. W przypadku innych, większość posiada wysokie lub strome ściany i zaleca się wyjątkową ostrożność. Miejsca są ukryte w lesie bez jakichkolwiek oznaczeń lub charakterystycznych i dobrze znanych punktów, stąd wezwanie ewentualnej pomocy może stanowić duży problem
w okolicy znajdują się rezerwaty przyrody (Góra Ślęża, Góra Radunia i Łąka Sulistrowicka), ZPK Skalna oraz liczne pomniki przyrody, w tym interesujący pomnik powierzchniowy Krasnorst.
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: cały sezon wegetacyjny (paprocie zanokcicowe), maj/czerwiec (pozostała roślinność na murawach)