Pasmo Krowiarki

25 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Pasmo Krowiarki stanowi jeden z najcenniejszych obszarów pod względem florystycznym. Dzięki powszechnie występującym skałom wapiennym na stokach gór wytworzyły się liczne siedliska ciepłolubnych buczyn storczykowych oraz muraw kserotermicznych z liczną rzadką roślinnością jak obuwik pospolity, buławnik wielkokwiatowy, szafirek miękkolistny, lilia bulwkowata cz zawilec wielkokwiatowy, dla którego jest to jedyne stanowisko na Dolnym Śląsku.

Typ ochrony: Natura 2000

Kod: PLH020019

Data utworzenia: 2008

Powierzchnia: 5 423,2 ha

Powiat: Kłodzki

Gmina: Kłodzko, Stronie Śl., Bystrzyca Kłodzka, Lądek Zdrój

Położenie: Pasmo Krowiarek jest mikroregionem wchodzącym w skład mezoregionu Masyw Śnieżnika. Zlokalizowane jest w Sudetach Wschodnich, w południowo-wschodniej części Ziemi Kłodzkiej. Granice geograficzne od strony północnej i wschodniej wyznacza Dolina Białej Lądeckiej z rzekami Biała Lądecka i Morawka, od południa Biała Woda i Sienna Woda (tutaj także znajduje się przełęcz Puchaczówka stanowiąca granicę między Krowiarkami a Masywem Śnieżnika), od zachodu granica nie jest dobrze oznaczona. Wyznacza ją Rów Dolnej i Górnej Nysy Kłodzkiej. Obszar Natura 2000 nie obejmuje całości pasma a jedynie jego centralną część składającą się z cennych obszarów leśnych i łąkowych, omijając w większości tereny zurbanizowane i rolne.

Budowa: Pasmo przynależy geologicznie do metamorfiku Lądka i Śnieżnika, stanowiący wypiętrzony fragment formacji skalnej Masywu Czeskiego. Ze względu na wielkość występuje tutaj bardzo duże zróżnicowane rzeźby. Pasmo składa się z ciągów wzniesień, wśród których najniższe mają 350 m n.p.m. a najwyższe sięgają do 964 m n.p.m. (ponad 600 metrów różnicy). Wzgórza rozchodzą się wachlarzowato od najwyżej położonej, południowej przełęczy Puchaczówka. Dwa główne grzbiety ciągną się w kierunku północno-zachodnim i północno-wschodnim. Są one zróżnicowane pod względem budowy. Większość z nich charakteryzuje się dużymi stromiznami, inne natomiast mają łagodne zbocza. Fragmenty wzgórz oddzielone są od siebie dolinami rzecznymi, często o charakterze przełomów.

Całość pasma powstała w okresie najstarszych ruchów górotwórczych, gdzie nastąpiły przemiany metamorficzne skał osadowych i skał wulkanicznych. Owe skały metamorficzne składają się głównie na skały serii strońskiej, m.in. łupki krystaliczne, łupki łyszczykowe, łupki łyszczykowe z granatami, marmury kalcytowe i dolomitowe, łupki węglanowe, łupki kwarcowe, kwarcyty, łupki grafitowe, amfibolity, paragnejsy. Do najbardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych skał w paśmie Krowiarek należą marmury kalcytowe i dolomitowe, występujące w postaci soczew i łupków. Bogactwo skał wapiennych spowodowała, iż bardzo liczne są tutaj zjawiska krasowe, dzięki którym powstały liczne, ponory, wywierzyska, szczeliny, rzeźby skalne oraz rzecz jasna jaskinie. Z powodu licznych złoży marmuru teren obfituje w liczne kamieniołomy, zarówno aktywnie działające jak i zamknięte. Do obszarów o szczególnie intensywnej historii wydobywczej należy Wapniarka, Słupiec, Kamiennik oraz bezimienne wzgórza naokoło Nowego Waliszowa, Romanowa oraz Piotorwic.

Krowiarki wraz z pozostałymi fragmentami Masywu Śnieżnika cechuje występowanie licznych zjawisk krasowych związanych z działalnością wody. Płynące strumienie drążą stopniowo tunele w miękkiej skale wapiennej, która jest bardzo podatna na wymywanie. Procesy te określane są jako zjawiska krasowe. Po tysiącach lub dziesiątkach tysięcy lat wymywania woda wydostaje się na powierzchnię w formie wywierzyska krasowego. Często gdy napotyka inny rodzaj skał tworzy na powierzchni mokradła. Jest to spowodowane tym iż woda przesiąkająca się pomiędzy przepuszczalnymi skałami marmurów natyka na nieprzepuszczalne skały, w tym przypadku łupki łyszczykowe. Na granicy różnych skał część wody zamiast wypłynąć na powierzchnię wpływa w głąb soczewki do nieznanych korytarzy tworząc ponory. Ponory na terenie doliny występują głównie na stokach Mrówczyńca i Grodowej. Jest to forma krasowa polegająca na utworzeniu podziemnych koryt i otworów przez wodę, która dzięki owym tworom znika (wpływa) pod powierzchnią ziemi. Po pokonaniu kilkudziesięciu lub nawet kilkuset metrów wypływa z powrotem na powierzchnię w formie wywierzyska. Najbardziej znanym tego typu tworem są Romanowskie Źródła chronione jako pomnik przyrody.

W skład Krowiarek wchodzi kilka mniejszych pasm, m.in. Żelazne Góry na północnym-zachodzie (pomiędzy Piotrowicami a Nowym Waliszowem) oraz Kuźnicze Góry na wschodzie, tuż przy Stroniu Śląskim. Najwyższym szczytem jest Suchoń (964 m n.p.m.), innymi ważniejszymi wzniesieniami są: Dębowa (506 m n.p.m.), Dzicza Góra (588 m n.p.m.), Golina (544 m n.p.m.), Górzyca (815 m n.p.m.), Kamiennik (586 m n.p.m.), Modlisze (622 m n.p.m.), Mrówczyniec (487 m n.p.m.), Pasiecznik (893 m n.p.m.), Słupiec(531 m n.p.m.), Wapnisko (799 m n.p.m.), Żeleźniak (591 m n.p.m.)

Flora: Bardzo bogata. Głównie z tego względu powołano na tym obszarze sieć Natura 2000. Dzięki wapiennym glebom można tutaj wyróżnić sieć ekosystemów powiązanych z tymi skałami. Najcenniejsze są bardzo liczne i dobrze rozwinięte ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion), których płaty wyspowo występują na wzniesieniach: Wapniarka, Słupiec, Skowronek, Grodowa Góra, Dębowa Góra, Kamiennik i inne. Łączna powierzchnia przekracza 330 ha. Występują głównie na stromych zboczach o południowych i zachodnich ekspozycjach, rzadziej na północnych i wschodnich. Drzewostan składa się niemal wyłącznie z buka zwyczajnego, któremu miejscami towarzyszy klon jawor i lipa drobnolistna oraz pochodzące ze sztucznych nasadzeń drzewa iglaste: świerk, modrzew i sosna. Runo leśne charakteryzuje duże bogactwo gatunkowe, występuje m.in. obuwik pospolity, buławnik wielkokwiatowy, gnieźnik leśny, żłobik koralowy, orlik pospolity, lilia złotogłów, szczyr trwały, żywiec dziewięciolistny, cis pospolity, kruszczyki, traganek szerokolistny i przylaszczka pospolita. Inny typ buczyny – kwaśna buczyna górska (Luzulo-Fagenion) porasta północne tereny, często wśród drzewostanu świerkowego. Runo charakteryzuje się ubogim składem, głównie pospolite gatunki traw, mchy i paprocie.

Z cenniejszych terenów nieleśnych występują duże płaty muraw kserotermicznych z rzędu Brometalia erecti (ponad 100 ha), które odnotowuje się m.in. na górze Babilon, Wapniarce i w Rudym Dole. Porastają one południowe łagodnie opadające zbocza na kamienistym i płytkim podłożu. Murawy charakteryzuje duża zmienność roślinności, jeśli chodzi o ich wysokość i zagęszczenie. Płaty na stromych stokach o wystawie południowej i wzdłuż drogi cechuje niska ruń i małe zagęszczenie, gdzie miejscami widoczne jest podłoże. Jest to spowodowane głównie występowaniem niewielkiej warstwy gleby. Murawy ulokowane na łagodnych zboczach, w sąsiedztwie zbiorowisk krzewiastych lub przy linii lasu mają większą różnorodność oraz bujniejszą roślinność. Na niskich murawach rosną odporniejsze na deptanie gatunki jak liczne trawy, dzwonki, macierzanki, dziewanny, chabry, goździki, czosnek zielonawy, lebiodka pospolita, cieciorka pstra, centuria nadobna, babka pośrednia, len przeczyszczający oraz pszeniec gajowy. Tereny bliżej drzew charakteryzuje bujna i gęsta roślinność. Występują tu liczne gatunki storczyków (gółka długoostrogowa, podkolany, obuwik pospolity), goryczkowate (goryczka krzyżowa, goryczuszka orzęsiona) a także rzadki zawilec wielkokwiatowy, lilia bulwkowata, zaraza wielka czy sparceta siewna. Innymi cennymi siedliskami są murawy bliźniaczkowe (Nardion), których największe połacie występuje koło Marcinkowa, na nasłonecznionych szczytowych partiach wzniesień. Oprócz podstawowego gatunku jakim jest bliźniaczka psia trawka, stwierdzono występowanie m.in. dziewięćsiła bezłodygowego, listery jajowatej, podkolana białego i gółki długoostrogowej.

Oprócz siedlisk leśnych i łąkowych, bardzo istotnymi zbiorowiskami są siedliska naskalne, które są jednymi z cenniejszych w tej części Sudetów. Należy tu wymienić m.in. skały wapienne i neutrofilne z roślinnością pionierską (Alysso-Sedion) sklasyfikowane jako zespół skalnicy trójpalczastej i wiechliny spłaszczonej (Saxifrago-Poetum compressae). Jest to ekosystem krótkotrwały z natury, który porasta nagie półki skalne, piargi i utrwalony rumosz skalny, najczęściej na glebach inicjalnych lub w dobrze utrzymującej wilgoć warstwie mszystej. W ciągu kilku dekad ulegają stopniowej sukcesji, zarastając wyższą roślinnością, głównie trawami i bylinami a następnie krzewami, tworząc zarośla typowe dla miejsc pokopalnianych. W siedlisku notuje się kilka gatunków m.in. wiechlina spłaszczona, czyścica drobnokwiatowa, rozchodnik wielki, rozchodnik ostry i zanokcica murowa. Zbiorowiska te porastają głównie naturalne wychodnie skalne oraz półki w nieczynnych kamieniołomach.

Łącznie wyróżniono 18 typów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, które obejmują niemal 30% Pasma Krowiarek. Licznie reprezentująca jest tutaj rodzina storczykowatych. Na wapiennych stokach rosną obuwik pospolity (3 stanowiska, jeden z najcenniejszych gatunków na tym obszarze), kruszczyk rdzawoczerwony (2 stanowiska), buławnik czerwony (1 stanowisko), buławnik wielkokwiatowy a także inne gatunki jak żłobik koralowy, kukułka bzowa, kukułka Fuchsa, storczyk męski, podkolan biały i zielonawy. W lasach można spotkać takie gatunki jak lilia złotogłów, śnieżyca wiosenna, czworolist pospolity, barwinek, bluszcz, konwalia majowa, pierwiosnek wyniosły i lekarski. Na murawach kserotermicznych i słonecznych łąkach rosną rzadkie szafirki miękkolistne, goryczka orzęsiona, goryczka krzyżowa, tobołki przerosłe, zawilec wielkokwiatowy (jedyne stanowisko w Sudetach), dziewięćsił bezłodygowy, zimowit jesienny, krzyżownica gorzka i ciemiężyca zielona.

Ogólna charakterystyka obszaru wygląda następująco: lasy iglaste (28%), lasy liściaste (7%), lasy mieszane (20%), siedliska leśne (2%), łąki i zarośla (11%), tereny rolnicze (32%).

Fauna: Ze względu na duży obszar występuje tutaj większość sudeckich ssaków m.in. sarny, dziki, lisy, jelenie, kuny, łasice. Krowiarki stanowią ważną ostoję chiropterofauny. Jest to miejsce żerowania m.in. nocka orzęsionego, nocka Natterera, nocka Bechsteina, nocka dużego, podkowca małego, mroczka późnego, mroczka pozłocistego i gacka brunatnego. Część z nich posiada tutaj jedne z największych kolonii w regionie.

Licznie reprezentowana jest także herpetofauna. Żyje tu m.in. żmija zygzakowata i zaskroniec zwyczajny, a w nieczynnych kamieniołomach wygrzewają się jaszczurka zwinka i jaszczurka żyworodna. Z płazów można stwierdzić ropuchę szarą i zieloną, żabę trawną, salamandrę plamistą i traszkę zwyczajną.

Grzyby: Pasmo Krowiarki ze względu na duże powierzchnie podłoża wapiennego a także lasów bukowych, charakteryzuje się występowaniem wielu rzadkich gatunków grzybów wielkoowocowych związanych z wapiennymi siedliskami. Stwierdzono tutaj kilka gatunków gwiazdoszy, purchawkę jeżowatą, borowika żółtobrązowego, muchomora szyszkowatego, naparstniczkę czeską i purchawicę olbrzymią. Największa liczba stanowisk notowana jest na Wapniarce, Słupcu i Kamienniku. Jednak ze względu na specyficzną biologię grzybów (pojawianie się nieregularnie, praktycznie przez cały sezon wegetacyjny) wiele nieopublikowanych stanowisk może znajdować się na prawie każdym wzgórzu porośniętym buczyną.

Stanowiska: Ze względu na rozległy obszar należy dodatkowo osobno wymienić kilka najbardziej cennych i bogatych przyrodniczo terenów. Są to:

Wapniarka, najbogatsza przyrodniczo góra na terenie Krowiarek, posiadająca dużą powierzchnię żyznej i storczykowej buczyny a także muraw kserotermicznych. Występuje duże nagromadzenie gatunków z rodziny storczykowatych a także inne gatunki jak: goryczka krzyżowa, goryczuszka orzęsiona, nasięźrzał pospolity, orlik pospolity, lilia złotogłów, zawilec wielkokwiatowy.
Rogóżka, teren dawnego kamieniołomu ukazujący obecnie kilka faz sukcesji leśnej oraz miejsce z liczną florą oraz siedliskami (żyzne buczyny, murawy naskalne i łąki konietlicowe). Jest to jedyny obszar w paśmie objęty ochroną, jako użytek ekologiczny.
Babilon, podłużne wzgórze porośnięte jednymi z lepiej zachowanych muraw kserotermicznych w paśmie Sudetów z wieloma rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin jak goryczka krzyżowa, goryczuszka orzęsiona, sparceta siewna, lilia złotogłów i listera jajowata.
Słupiec, stosunkowo rozległy masyw z dużą powierzchnią buczyn, w tym żyzne i storczykowe buczyny z rzadkimi gatunkami roślin, m.in. obuwik pospolity, żłobik koralowy, listera jajowata, kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów.
Skowronek-Rudy Dół, niewielka góra o niesprecyzowanej nazwie, którą porasta rzadka forma ciepłolubnej buczyny z dużą populacją cisa. Liczne rzadkie gatunki jak goryczka krzyżowa, goryczuszka orzęsiona, podkolany, lilia bulwkowata, kruszczyki, buławniki.
Kamiennik, niewielka góra z dobrze wykształconą buczyną storczykową o bogatej florze (orlik pospolity, cis pospolity, żłobik koralowy, kruszczyki, buławniki) oraz licznymi chronionymi gatunkami grzybów (purchawka jeżowata, gwiazdosze, muchomor szyszkowaty, borowik żółtobrazowy)
Romanowskie Źródła, seria niewielkich wywierzysk u podnóża Słupca będących dopływami potoku Piotrówka. W źródłach stwierdzono występowanie endemicznych odmiany wrotków oraz rzadkiego i chronionego ślimaka – źródlarka karpacka (Bythinella austriaca). Obszar stanowi pomnik przyrody nieożywionej.

Inne: Choć Pasmo Krowiarek nie należy do popularnych turystycznie miejsc z tego powodu tutejsza sieć szlaków turystycznych nie należy do zbytnio rozbudowanych. W obrębie obszaru Natura 2000 występuje:

czarny szlak, zahaczający o północny fragment pasma idący ze Starego Waliszowa przez górę Krzyżowa, Romanowo i dalej w kierunku Oldrzychowic Kłodzkich
zielony szlak, mający swój początek w Piotrowicach i dalej prowadzony przez Piotrowicki Las, Wapniarkę i dalej w kierunku Gorzanowa. Posiada odnogę na wieżę widokową na Wapniarce
żółty szlak, najważniejszy szlak prowadzący przez niemal całą północną i wschodnią część pasma, od Żelazna, poprzez Piotrowice, Romanowo, następnie przez stoki Skałeczej, Różanej Górki i Grodnika w kierunku Marcinkowa i Białej Wody
ścieżka dydaktyczna „Wokół Wapniarki” biegnąca od dworca kolejowego w Gorzanowie przez południowe stoki Dębowej i Wapniarki, kończąc przy wieży widokowej

W paśmie Krowiarek występuje wiele pomników przyrody, jednak w bezpośrednich granicach obszaru Natura 2000 znalazły się zaledwie dwa, są to:

Źródła Romanowskie, zespól źródeł krasowch i wywierzysk, o dość mocno zarośniętych brzegach. W wodzie stwierdzono występowanie endemicznych wrotków oraz rzadkiego ślimaka źródlarki karpackiej.
„Wapniarka„, jest ot nieczynny kamieniołom marmurów na wschodnim stoku wzgórza Wapniarka. Materiał z wyrobiska był przerabiany na wapno palone oraz nawozowe. Do tego celu wybudowano w pobliżu serię wapienników. Obecnie obiekt jest silnie zarośnięty przez młody drzewostan brzozowo-sosnowy. Na zachodniej ścianie znajduje się wlot do bezimiennej jaskini o długości 11 m.

Zagrożenia: Poziom zagrożenia zróżnicowany. Najbardziej zagrożone są obszary wokół czynnych kamieniołomów, gdzie pozyskiwanie wapienia wiąże się z niszczeniem okolicznych lasów i łąk. Intensywna gospodarka leśna może doprowadzić do niszczenia runa leśnego z cennymi gatunkami roślin, głównie z powodu wycinania drzew, które są transportowane przez ciężki sprzęt maszynowy. Ten typ zagrożenia jest szczególnie widoczny w Waliszowie m.in. przy górze Kamiennik oraz w Piotrowicach przy zachodnich stokach Słupca.

Głównym zagrożeniem dla łąk i muraw kserotermicznych jest ich zarastanie, stąd konieczne jest ich regularne wykaszanie lub prowadzenie wypasu ekstensywnego. Sąsiedztwo terenów rolniczych jest wysoce szkodliwe. Głównie z powodu wiosennego wypalania traw, które jest procederem nagminnym w Polsce, do tego nielegalnym. Często wypalanie nie jest odpowiednio kontrolowane i może doprowadzać do zapalenia się sąsiadujących, cennych zbiorowisk łąkowych. Spływające nawozy z pól nadmiernie użyźniają murawy i łąki powodując wzrost roślin niepożądanych, które zagłuszają i utrudniają wzrost cennym gatunkom. Murawy na Wapniarce czy Słupcu są regularnie koszone w niewłaściwych okresach (w szczycie kwitnienia chronionych roślin) lub wypalane co bardzo negatywnie wpływa na tamtejsze populacje.

Wycinka drzewostanu na stanowisku obuwika

Kolejnym zagrożeniem, tym razem dla terenów leśnych jest niewłaściwie prowadzona gospodarka leśna, szczególnie w dotyczy to cennych przyrodniczo drzewostanów. W drugiej dekadzie XXI wieku rozpoczęła się intensywna wycinka na terenach żyznej buczyny i storczykowej buczyny. Prowadzone są wycinki na stanowiskach gatunków priorytetowych jak obuwik pospolity (drzewostany na Słupcu i Wapniarce). Nieracjonalna gospodarka leśna stanowi jedno z największych zagrożeń dla tego terenu. Na terenie Krowiarek nie istnieją żadne formy ochrony poza Naturą 2000. W planach zagospodarowania nie ma planów powołania rezerwatów przyrody, użytków ekologicznych czy tym bardziej parku krajobrazowego. Jest to wysoce niekorzystne zważywszy na duże bogactwo rzadkich i ginących gatunków oraz ekosystemów.

Informacje praktyczne:

ze względu na rozmiar, dogodność dojazdu jest zróżnicowana. Część obszarów znajduje się blisko szlaków komunikacyjnych (Wapniarka, Mielnickie Wzgórza), do części dojazd jest utrudniony (Rudy Dół), a w przypadku innych znajdują się one w pewnej odległości od drogi, jednak z dogodnym dojściem (Kamiennik, Babilon, Dębowa)
teren posiada częściowe zaplecze turystyczne pod postacią kilku szlaków turystycznych, które jednak w znacznej mierze omijają najcenniejsze przyrodniczo fragmenty. Jedynie Wapniarka posiada sieć szlaków wraz z infrastrukturą turystyczną (ławki, wiaty, tablice i jedyna wieża widokowa w tej części powiatu). Na pozostałym terenie praktycznie nie ma tego typu infrastruktury.
teren o zróżnicowanym stopniu trudności. Same szlaki turystyczne nie należą do ciężkich, jednak miejscami ulegają zatarciu (np. zielony). Poza obszarem szlaków teren polecany głównie dla zapaleńców aniżeli rodzin z dziećmi
na terenie Krowiarek nie ma rezerwatów ani użytków, jedynie pojedyncze pomniki przyrody (kamieniołom, źródło i drzewa)
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (wiosenne geofity, wawrzynek), maj (storczyki, nasięźrzał, orliki, zawilec wielkokwiatowy, sparceta), czerwiec (storczyki, lilie, pełniki), lipiec (kruszczyki, goryczka krzyżowa), wczesna jesień (goryczki, grzyby, zimowity)

BIBLIOGRAFIA

Gołąb Z., Cebrat J. 2000. Osobliwości przyrodnicze góry Wapniarka w Krowiarkach na Ziemi Kłodzkiej. Chrońmy Przyr. Ojcz.
Jakubska A. A new locality of Cypripedium calceolus L. (Orchidaceae) in the Krowiarki Mountains (the Eastern Sudetes Mts., SW Poland) Čas. Slez. Muz. Opava (A), 56: 91-93, 2007.
Jakubska-Busse A., Szczęśniak E., Śliwiński M., Narkiewicz Cz. 2010. Zanikanie stanowisk obuwika pospolitego Cypripedium calceolus L., 1753 (Orchidaceae) w Sudetach. – Przyr. Sud. 13: 43-52.
Kącki Z., Dajdok Z., Szczęśniak E. 2003. Czerwona lista roślin naczyniowych Dolnego Śląska. – W: Kącki Z. (red.), Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego Śląska. – Instytut Biologii Roślin, Uniwersytet Wrocławski & PTPP „ProNatura”, Wrocław, s. 9-65.
Rogala W., Placek W., Wojtoń A. 1998. Nowe dane o krasie podziemnym Krowiarek (Sudety Wschodnie). Prace Inst. Geogr., ser. A. Geogr. Fiz. 9: 13-22.
Szeląg Z. 2000. Rośliny naczyniowe Masywu Śnieżnika i Gór Bialskich. Fragm. Flor. Geobot. 3: 3-255.