Rogóżka
24 listopada 2018Rogóżka obejmuje południowe ściany nieczynnego kamieniołomu wapienia wraz z przylegającymi łąkami i zadrzewieniami. Jest to jeden z cenniejszych fragmentów pod względem geologicznym i florystycznym w okolicy, na którego terenie możemy podziwiać wiele cennych i chronionych roślin jak lilia złotogłów, podkolan biały, kruszczyk szerokolistny oraz liczne mchy i porosty. W pobliżu można podziwiać dobrze zachowane ruiny dawnego wapiennika.
Typ ochrony: użytek ekologiczny
Data utworzenia: 2016
Powierzchnia: 16,65 ha
Powiat: Kłodzki
Gmina: Stronie Śl.
Nadleśnictwo: Lądek Zdrój
Położenie: Użytek obejmuje południowo-zachodnie stoki góry Wapnisko (799 m n.p.m.) zlokalizowanym w południowej części Pasma Krowiarek, będącej odnogą wchodzącą w skład Masywu Śnieżka (Sudety Wschodnie). Całość leży na obszarze wymarłej wsi Rogóżka, zlokalizowanym około 1 km na południe od wsi Kondratów. Obszar leży poza gruntami nadleśnictwa, w południowej części obszaru Natura 2000 Pasmo Krowiarki.
Budowa: Góra Wapnisko jest masywnym kopcem o stosunkowo stromych zboczach południowych i północnych oraz łagodniejszym zboczu wschodnim i zachodnim z wyraźnie podkreśloną częścią szczytową. Na ścianie południowej znajduje się duży nieczynny kamieniołom oraz wiele mniejszych wyrobisk. Całość zbudowana jest ze skał metamorficznych należących do tzw. metamorfiku Lądka i Śnieżnika, składających się z licznych form marmurów serii strońskiej (dolomitów krystalicznych i wapieni krystalicznych). Występujący tu surowiec określany jest jako marmur biały i czerwony, czysty ale dość spękany. W ścianie wyrobiska w roku 1884 odkryto długą na 350 m jaskinię krasową zwaną Jaskinią w Rogóżce. Obiekt ze względu na działalność górniczą uległ całkowitemu zniszczeniu w 1964 r. Dwadzieścia lat później (w 1985 r.) odkryto kolejną, znacznie mniejszą Jaskinię na Ścianie. Otwór ulokowany jest 41 m nad dnem kamieniołomu, po lewej stronie ściany czołowej, kilkanaście metrów poniżej górnej krawędzi wyrobiska. Łączna długość korytarzy wynosi 270 m. Powstały one w wyniku działalności wody rzecznej i infiltracyjnej w marmurach.
Roślinność: Stosunkowo bogata. Teren użytku stanowi mozaikę dolnoreglowych siedlisk leśnych, łąkowych i naskalnych, które tworzą w większości gatunki górskie i podgórskie. Do największych powierzchniowo terenów nieleśnych należą łąki, w skład których dominującym siedliskiem są niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris). Rozpościerają się na południowej części użytku oraz na obszarze nad kamieniołomem. Budują je w większości gatunki typowe dla siedliska, m.in. przytulia pospolita, rajgras wyniosły, bodziszek łąkowy, pępawa dwuletnia, jaskry, koniczyny, krwawniki i konietlice. Z gatunków rzadkich warto wymienić podkolana białego i listerę jajowatą. Tereny łąkowe objęte są ochroną czynną obejmującą sezonowe koszenia runi.
Oprócz terenów łąkowych, licznie reprezentowane są tutaj także siedliska leśne, w tym bardzo rzadka w Sudetach ciepłolubna buczyna storczykowa (Cephalanthero-Fagenion) w fazie regeneracji. Jest to najwyżej położony płat tego siedliska w Sudetach, stosunkowo odizolowany od zwartego areału pozostałych buczyn storczykowych w Paśmie Krowiarek. Drzewostan buduje głównie buk pospolity z niewielkim udziałem innych drzew, głównie lipy drobnolistnej i klonu jawora. Porastają one strome i skaliste zbocza naokoło kamieniołomu. Runo leśne charakteryzuje się występowaniem licznej flory typowej dla siedliska m.in. przylaszczka pospolita, kruszczyk szerokolistny, ciemiężyk białokwiatowy, poziomka wysoka, żankiel zwyczajny oraz bardzo rzadki kruszczyk rdzawoczerwony, którego mocno zniszczona populacja szacowana jest na zaledwie kilka pędów. Buczyna stopniowo przechodzi w górsko-podgórskie zboczowe lasy lipowo-jaworowe (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani) z drzewostanem zbudowanym głównie przez klon jawor z udziałem jesionu wyniosłego, lipy drobnolistnej i wiązu górskiego. Porastają one strome stok opadające w kierunku cieków wodnych, w tym Kondratowskiego Potoku, który wyznacza zachodnią granicę użytku. W runie występują gatunki typowe, m.in. miesiącznica trwała i czerniec gronkowy a także ziarnopłon wiosenny, gajowiec żółty, przytulia wonna, kopytnik pospolity oraz duża populacja lilii złotogłów. W okolicach potoku las przechodzi stopniowo w łęg jesionowy ze zbliżonym i równie bogatym runem leśnym.
Oprócz siedlisk leśnych i łąkowych,bardzo istotnymi zbiorowiskami na terenie Rogóżki są siedliska naskalne, które są jednymi z cenniejszych w tej części Sudetów. Należy tu wymienić m.in. skały wapienne i neutrofilne z roślinnością pionierską (Alysso-Sedion) sklasyfikowane jako zespół skalnicy trójpalczastej i wiechliny spłaszczonej (Saxifrago-Poetum compressae). Jest to ekosystem krótkotrwały z natury, który porasta nagie półki skalne, piargi i utrwalony rumosz skalny. W ciągu kilku-kilkunastu lat ulegają stopniowej sukcesji, zarastając wyższą roślinnością, głównie trawami i bylinami a następnie krzewami, tworząc zarośla typowe dla miejsc pokopalnianych. W siedlisku notuje się kilka gatunków m.in. wiechlina spłaszczona, czyścica drobnokwiatowa i zanokcica murowa. Rzadkim w skali Sudetów ekosystemem roślinnym porastającym niektóre fragmenty kamieniołomu są wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis, które notuje się na skałach o silny nachyleniu. W wielu miejscach graniczą lub tworzą mozaikę z innymi zbiorowiskami muraw naskalnych lub nawapiennymi murawami wysokogórskimi. Wyrastają na cienkich warstwach próchnicy i glebach typu inicjalnego litosolu zalegających w szczelinach skalnych. Wśród ciekawszych gatunków notuje się tutaj zanokcicę północną, zanokcicę murową, paprotkę zwyczajną, bodziszka cuchnącego i wierzbownicę górską.
Jednak najciekawszym siedliskiem naskalnym występującym na Rogóżce są ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacion vandelii, które wytworzyły się tutaj na specyficznym siedlisku albowiem roślinność porasta płaty na silnie przekrystalizowanych marmurach. Jest to o tyle ciekawe, albowiem flora z tego zbiorowiska występuje głównie na skałach bezwapiennych. Rogóżka jest jedynym miejscem na Ziemi Kłodzkiej, gdzie roślinność ta zasiedla obszar bogaty w węglan wapnia. Flora siedliska jest stosunkowo bogata, notuje się takie rośliny jak paprotka zwyczajna, zanokcica północna, zanokcica skalna, jastrzębiec leśny, mech rokiet cyprysowy oraz sporadycznie paprotnica krucha i zanokcica murowa.
Fauna: Brak dokładnych danych odnośnie fauny. Najlepiej jest zbadany skład gatunkowy Jaskini na Ścianie, gdzie stwierdzono licznie występujące bezkręgowce, w tym odkryto siedlisko rzadkich w Polsce i na świecie skoczogonków jaskiniowych. Do najistotniejszych należy Onychiurus schoetti, który jest uważany za relikt okresu lodowcowego (trzecie stanowisko na świecie, a drugie w Polsce). Poza tym w jaskini zlokalizowana jest duża kolonia nietoperzy, w skład której wchodzi 5 gatunków. Teren jest także miejscem bytowania licznej herpetofauny, zarówno gadów (liczne tereny o dużej ekspozycji na promienie słoneczne) jak i płazów (duże zagęszczenie cieków wodnych i wilgotnych miejsc). Na łąkach notuje się bardzo liczną entomofaunę, głównie w postaci licznej grupy motyli, w tym gatunki z rodziny kraśnikowatych oraz pazia królowej.
Zagrożenia: Obecnie stosunkowo niewielkie. Pierwotna roślinność góry uległa bardzo dużej dewastacji w związku z kilkoma dekadami wydobycia tutejszych marmurów. Zniszczeniu uległa m.in. długa na 350 m Jaskinia w Rogóżce. Została odkryta 4 listopada 1885 roku, podczas eksploatacji marmuru w kamieniołomie. Nazwano ją Wolmsdorferhöhle. W latach 30. XX wieku jaskinię uznano za pomnik przyrody co jednak nie uchroniło jej przed zniszczeniem. Po przejęciu Ziemi Kłodzkiej przez administrację polską, niemal 100 lat po odkryciu, w 1964 r. dokonano jej ostatecznego unicestwienia. Jaskinię zniszczono całkowicie poprzez wysadzenie część korytarzy, które zasypał gruz i rumosz skalny. Jaskinia była dostępna do zwiedzania aż do swoich ostatnich dni istnienia. Przez cały okres swojego istnienia została wielokrotnie przebadana przez archeologów, botaników i zoologów. W jej czeluściach odkryto m.in. ślady człowieka neandertalskiego, liczne szczątki pleistoceńskich zwierząt oraz interesujące gatunki zwierząt i owadów. Dwadzieścia lat później, w 1985 r. odkryto nową jaskinię o długości 270 m (będącą 5 najdłuższą w polskich Sudetach). Przypuszcza się, że pierwotnie tworzyła ona z Jaskinią w Rogóżce wspólny system korytarzy. Obecnie nie istnieją plany związane z ponownym wydobyciem kruszcu, które mogłyby zagrozić tutejszym tworom krasowym.
W przypadku roślinności największym zagrożeniem jest naturalna sukcesja leśna, która szczególnie może zagrażać siedliskom naskalnym. Licznie odsłonięte ściany kamieniołomu oraz rumosz skalny są stosunkowo świeże, jednak w niektórych miejscach widać pierwsze etapy zarastania, głównie w obszarze zacienionym oraz w miejscach nagromadzenia próchnicy. W runie leśnym oraz w sąsiedztwie dróg licznie występują gatunki synantropijne, które stopniowo wnikają w siedliska. Dotyczy to m.in. niecierpka drobnokwiatowego i pokrzywy zwyczajnej.
Inne: W okolicy kamieniołomu zlokalizowany jest stosunkowo dobrze zachowany wapiennik. Budowle tego typu, bardzo często towarzyszą miejscom wydobycia wapienia. Na jego ścianach można zaobserwować początkowe stadia sukcesji w postaci licznej roślinności naskalnej oraz mchów. Przez użytek prowadzi zielony szlak turystyczny prowadzący z Jaskini Radochowskiej na przełęcz pod Chłopkiem.
Dawniej na tym terenie znajdowała się wieś Rogóżka, której główny rozwój był uzależniony i napędzany przez lokalne wydobycie kruszców w kamieniołomach na zboczu góry Wapnisko. Później wraz z rozwojem wsi rozwinęło się także rolnictwo i pasterstwo. Od II poł. XIX wieku wieś była letniskiem co nie powstrzymało jej wyludniania. Panujące tu ciężkie warunki, gleby niskiej klasy żyzności, duże oddalenie i odizolowanie od innych miejscowości oraz liczne szkody powodowane przez zwierzynę, spowodowały stopniowe wyludnianie się wsi w okresie powojennym. W latach sześćdziesiątych XX wieku Rogóżka była już całkowicie opustoszała. Obecnie widoczne są ślady dawnych budynków, m.in. na terenie użytku znajdują się ruiny kaplicy oraz wapiennika. Obecnie gmina próbuje sprzedać tereny po dawnej wsi.
Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Rogóżka jest pierwszym użytkiem ekologicznym powołanym na terenie zarówno gminy Stronie Śląskie jak i ogólnie na terenie Ziemi Kłodzkiej. Chociaż obszar jest na tyle cenny, że spokojnie można powołać tutaj rezerwat przyrody. Obejmuje mozaikę siedlisk, w skład których wchodzą bardzo rzadkie w Sudetach ciepłolubne buczyny storczykowe oraz liczne siedliska naskalne. Miejsce jest znane ale raczej nie należy do terenów często odwiedzanych, zwłaszcza jeśli mówimy tu o typowym ruchu turystycznym. Jest to spowodowane położeniem trochę na uboczu, daleko od ruchliwszych czy popularnych szlaków turystycznych. Głównymi zwiedzającymi teren są okoliczni mieszkańcy oraz zafascynowani jaskinią speleolodzy. Użytek warto odwiedzić pod koniec wiosny oraz na początku lata, kiedy przypada szczyt kwitnienia większości roślin. Warto teren odwiedzić także w lipcu, w poszukiwaniu kruszczyków i kukułek Fuchsa.
Informacje praktyczne:
- dobry dojazd, choć obiekt znajduje się daleko od głównych dróg. Aby do niego dojechać należy kierować się do miejscowości Konradów i jechać główną drogą wiele kilometrów, gdzie droga staje się stopniowo coraz węższa i kręta a zabudowań jest coraz mniej. Najlepiej zaparkować w okolicy nieczynnego wapiennika, gdzie istnieje szerokie pobocze
- obiekt o zróżnicowanym stopniu trudności. Fragmenty położone u podnóża oraz okoliczne łąki stanowią miejsca łatwe do zwiedzania i poruszania się. Miejsca obejmujące skały i górne poziomy polecam tylko dla osób wprawionych w poruszaniu się po trudnym terenie. Nie ma tutaj szlaków ani dróg stąd jest to obszar niebezpieczny
- przy obiekcie nie ma poprowadzonych szlaków, najbliższe zaczynają się przy przełęczy pod Chłopkiem (zielony i czerwony) oraz przy Skowroniej Górze (żółty)
- w bezpośrednim sąsiedztwie nie ma innych chronionych obszarów. Najbliższe obiekty zlokalizowane są w odległości kilkunastu kilometrów: użytek ekologiczny Biała Marianna, rezerwat przyrody Jaskinia Niedźwiedzia, kopalnie Uranu w Kletnie (stanowisko dokumentacyjne) i pomnik przyrody Pasterskie Skały.
- także w odległości kilku-kilkunastu kilometrów zlokalizowane są inne cenne przyrodniczo obszary: torfowisko k. Białej Wody, murawy bliźniczkowe w Siennej, Żabi Dół i Nowy Waliszów
- najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: maj (storczyki, wiosenne geofity), czerwiec (lilie, gółki), lipiec (kruszczyki, łąki kośne)
