Wapniarka
29 grudnia 2017Góra dawniej zwana Bielica, obecnie częściej Wapniarka. Jednak jej prawdziwa nazwa powinna brzmieć 'Skarbnica’ albowiem jest to jedna z najbogatszych florystycznie sudeckich gór, gdzie rośnie cały wachlarz rzadkich lub chronionych roślin. Do najważniejszych należy obuwik pospolity a także duże populacje goryczki krzyżowej, buławnika wielkokwiatowego, żłobika koralowego i przylaszczki wiosennej. Niestety jest to także jedna z najbardziej niszczonych gór, gdzie prowadzi się masową wycinkę ciepłolubnych buczyn storczykowych.
Typ ochrony: florystyczny, leśny
Data utworzenia: brak
Powierzchnia: ok. 60 ha
Powiat: Kłodzki
Gmina: Kłodzko, Bystrzyca Kł.
Nadleśnictwo: Bystrzyca Kł.
Położenie: Góra położona jest w Sudetach Wschodnich, na północno-zachodnich krańcach grzbietu Masywu Śnieżnika, w jego podregionie o nazwie Krowiarki, na północ od miejscowości Mielnik. Oddzielona jest przełęczą Mielnicką wraz z kilkoma innymi górami od pozostałej części pasma. Od wschodu granicę wyznaczają pola uprawne wraz z drogą krajową nr 5 (Wrocław-Kudowa). Pozostałe granice wyznacza linia lasu i leśne ścieżki. Drzewostan góry obejmuje oddziały leśne 306, 308, 309 nadleśnictwa Bystrzyca Kł. oraz grunty prywatne. Dawniej góra nosiła nazwę Bielica, jednak obecnie znacznie częściej stosuje się nazwę Wapniarka.
Budowa: Stosunkowo niewielka góra (518 m n.p.m.) o kopulastym kształcie i w większości o łagodnych stokach, które tylko w niektórych fragmentach nabierają stromości. W wielu miejscach widoczne są wyrobiska i nieczynne kamieniołomy, szczególnie we wschodniej i północnej części. Niektóre z nich posiadają wysokie 30-40 m ściany. Szczyt kopca jest wyraźnie podkreślony, dzięki czemu wzniesienie jest dobrze rozpoznawalne i wyróżniające się na tle innych gór.
Wapniarkę charakteryzuje zróżnicowana budowa geologiczna. Zdecydowaną większość wzniesienia budują skały metamorficzne przynależące do metamorfiku Lądka i Śnieżnika, składające się głownie z łupków łyszczykowych. Liczne są tutaj także wapienie grubokrystaliczne określane jako marmury kalcytowe i dolomitowe serii strońskiej o białej i różowawej barwie. Występują one w formie soczew o grubości kilku-kilkudziesięciu metrów i długości dochodzącej nawet do kilkuset metrów. Liczne są tutaj wychodnie skał wapiennych, z czego jedne z większych są usytuowane w szczytowych partiach. Szczególnie bogate złoża znajdywały się w północnych i wschodnich częściach góry, co zaowocowało licznymi kamieniołomami.
Flora: Bardzo bogata. Wapniarka należy do szczytów o jednej z większych bioróżnorodności nie tylko w regionie ale generalnie w całych Sudetach. Wzniesienie w całości zajmują lasy mieszane regla dolnego, jedynie w najniższych partiach występują łąki i tereny rolne.
Do najcenniejszych ekosystemów leśnych należą ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagion) w odmianie sudeckiej (Fagus sylvatica-Hypericum maculatum). Obejmują one liczne płaty z okazałymi i wiekowymi drzewami, głównie na nasłonecznionych południowych i wschodnich fragmentach a także wokół szczytu kopuły, zarówno na stromych jak i łagodnych zboczach. Drzewostan zdominowany jest przez buka pospolitego z domieszką klonu jaworu i świerka pospolitego. Charakterystyczną cechą jest bardzo bogate runo leśne, w tym którym notuje się m.in. liczną florą roślin z rodziny storczykowatych (obuwik pospolity, buławnik wielkokwiatowy, buławnik czerwony, kruszczyk szerokolistny, kruszczyk rdzawoczerwony, gnieźnik leśny, żłobik koralowy, listera jajowata, podkolan biały). Poza nimi spotyka się także inne rzadkie gatunki lub charakterystyczne dla tego typu ekosystemu: przylaszczka pospolita, orlik pospolity, traganek szerokolistny, szczyr trwały, konwalia majowa, kalina koralowa, żankiel zwyczajny, wiciokrzew zwyczajny, przytulia wonna, dzwonek brzoskwiniolistny i pokrzywolistny, barwinek pospolity, kokoryczka wonna, czerniec gronkowy, łuskiewnik różowy, sałatnik leśny, wawrzynek wilczełyko, biedrzeniec wielki i kopytnik pospolity.
W południowo-zachodnich fragmentach występują niewielkie płaty żyznej buczyny sudeckiej (Dentario enneaphylli-Fagetum), której drzewostan niemal w całości składa się z buka zwyczajnego z niewielką domieszką świerka i jaworu. W większości siedlisko płynnie przechodzi w buczynę storczykową z trudną do określenia granicą. W runie leśnym występuje zbliżone gatunki, jednak z mniejszym bogactwem storczykowatych. Do charakterystycznych roślin należą m.in. przytulia wonna, szczyr trwały, lilia złotogłów, żywiec dziewięciolistny i żywiec bulwkowaty. W części płatów występują sztuczne nasadzenia sosny zwyczajnej i świerka z podszytem bogatym w młode bukowe drzewka. Porastają one wyspowo głównie fragmenty wokół kamieniołomów i wschodnich zboczy. Charakteryzują się ubogim runem wykazującym cechy mocno zniekształconego runa porastającego buczyny.
U podnóża zboczy oraz wzdłuż drogi rozwinęły się wąskie płaty muraw kserotermicznych (Festuco-Brometea) i suchorośli, głównie zbiorowisko Bromion erecti (Mesobromion) tzw. suche murawy nawapienne, w które stopniowo wkraczają zarośla krzewów, młodych drzewek i trzcinnika piaskowego. Są to bogate płaty okalające Wapniarkę od południa i wschodu a także w okolicach nieczynnych kamieniołomów. Charakteryzuje je duża zmienność roślinności, jeśli chodzi o ich wysokość i zagęszczenie. Płaty wschodnie są ubogie gatunkowo i zdominowane przez gęstą ruń traw, gdzie miejscami widoczne jest podłoże. Spowodowane jest to głównie występowaniem niewielkiej warstwy gleby oraz częstym wypalaniem i koszeniem. Fragmenty bliżej skarp i na południowej stronie są najbardziej osłonięte co powoduje iż występuje tu wyższa roślinność, głównie trawiasta oraz liczne gatunki cenne jak goryczka krzyżowa, szafirek miękkolistny, zawilec wielkokwiatowy. Na niskich murawach rosną odporniejsze na deptanie gatunki jak liczne trawy, dzwonki, macierzanki, janowce, chabry, goździki, lebiodka pospolita, cieciorka pstra, babka pośrednia i len przeczyszczający. Tereny bliżej drzew charakteryzuje bujna i gęsta roślinność złożona z chabrów i ostrożeni a także ciemiężyka bladokwiatowego i róży francuskiej.
Z pozostałych zbiorowisk występują niewielkie fragmenty roślinności naskalnej z zespołu skalnicy trójpalczastej i wiechliny spłaszczonej (Saxifrago-Poetum compressae) oraz wapienne ściany ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis obejmujące niewielkie połacie na utrwalonym rumoszu, wapiennych wychodniach i na półkach skalnych. W wielu miejscach graniczą lub tworzą mozaikę z innymi zbiorowiskami muraw naskalnych lub nawapiennymi murawami kserotermicznymi. Wyrastają na cienkich warstwach próchnicy i glebach typu inicjalnego litosolu zalegających w szczelinach skalnych. Wśród ciekawszych gatunków notuje się tutaj zanokcicę murową, paprotkę zwyczajną, bodziszka cuchnącego i czerńca gronkowego. Na obszarze porzuconych kamieniołomów oraz wzdłuż dróg występuje roślinność rumowisk wapiennych tworząca zbiorowisko z klasy Thlaspietea rotundifolii. Mają postać murawy o rzadkiej i niskiej runi zasiedlających szczeliny pomiędzy rumoszem skalnym oraz na cienkiej warstwie podłoża utworzonej na półkach i ścianach skalnych. Są to murawy pionierskie, które z czasem ulegają naturalnym przekształceniom w kierunku muraw kserotermicznych i ciepłolubnych zarośli. W siedlisku notuje się takie gatunki jak wierzbówka nadrzeczna, kłosownica leśna, rozchodnik wielki, bodziszek cuchnący, cieciorka pstra, ciemiężyk białokwiatowy oraz kruszczyk szerokolistny.
Poniżej krótka charakterystyka najważniejszych gatunków:
- Buławnik wielkokwiatowy (Cephalanthera damasonium), jest to prawdopodobnie najpospolitszy storczyk występujący na Wapniarce, którego liczne subpopulacje rozlokowane są na niemal wszystkich stokach góry, zarówno w siedliskach lasów bukowych jak i w nasadzeniach drzew iglastych oraz w zaroślach. Część populacji mocno ucierpiała na wskutek wycinek prowadzonych w ostatnich latach. Wg części publikacji występuje tu także buławnik czerwony (jedyne stanowisko na Ziemi Kłodzkiej, jednak brak jest aktualnych informacji o dalszym istnieniu stanowiska).
- Goryczka krzyżowa (Gentiana cruciata) jest to najwcześniej zakwitająca dolnośląska goryczka występująca na słonecznych i ciepłych murawach wokół góry. Populacje są silnie zagrożone na wskutek złej gospodarki łąkowej (wypalanie traw, koszenie w szczycie kwitnienia roślin). Gatunek najlepiej przetrwał w siedliskach okrajkowych na styku lasu i pól.
- Obuwik pospolity (Cypripedium calceolus), prawdopodobnie najważniejszy składnik tutejszej flory, stanowiący gatunek priorytetowy w systemie ochrony Natura 2000. Dawniej występował w siedlisku ciepłolubnej buczyny storczykowej. Ze względu na systematyczne przekształcenia krajobrazu większość populacji zanikła. Obecnie notuje się pojedyncze okazy, jednak nie przekraczające kilku pędów.
- Szafirek miękkolistny (Leopoldia comosa, dawniej Muscari comosum), rzadki gatunek rośliny cebulowej występujący na silnie nasłonecznionych siedliskach. W Sudetach jest to gatunek skrajnie rzadki znany m.in. z okrajków porastających zachodnie stoki Wapniarki.
- Zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris) gatunek bardzo rzadki w województwie, ograniczony wyłącznie do Pasma Krowiarek, gdzie rośnie na słonecznych murawach nawapiennych. Na Wapniarce występuje w wąskim pasie łąk po południowej i zachodniej stronie.
- Żłobik koralowy (Corallorhiza trifida) drobny i niepozorny storczyk stanowiący rzadki składnik dolnośląskiej flory. Na Wapniarce wciąż występuje stosunkowo licznie w ocalałych fragmentach buczyn. Ze względu na liczebność góra stanowi prawdopodobnie jedną z najważniejszych ostoi żłobika w województwie.
Grzyby: Mykoflora góry jest słabo poznana ze względu na brak inwentaryzacji przyrodniczej pod tym kątem. Ze względu na występowanie dużych połaci nawapiennych buczyn występuje tutaj duża liczba wapieniolubnych grzybów wielkoowocnikowych, m.in. borowik złotobrązowy bledący, muchomor szyszkowaty, kolczatek strzępiasty, purchawka jeżowata a także liczne gwiazdosze (m.in. gwiazdosz frędzelkowany). Z innych gatunków notuje się: pieniążkówka gładkotrzonowa, gąska wierzbowa, hubiak pospolity, pieczarka biaława, niszczyca anyżkowa.
Fauna: Wapniarka stanowi fragment większego kompleksu leśnego, stąd występują tutaj liczne gatunki pospolitych, typowo leśnych zwierząt m.in. sarny, dziki, lisy, jelenie, kuny, łasice. Notuje się także stanowisko rzadkiej i objętej ochroną popielicy szarej. Krowiarki stanowią ważną ostoję chiropterofauny. Stwierdzono m.in. nocka orzęsionego, nocka Natterera, nocka Bechsteina, nocka dużego, podkowca małego, mroczka późnego, mroczka pozłocistego i gacka brunatnego. Awifauna nie została dostatecznie zbadana, jednak można wnioskować, że jest równie bogata co pozostałe grupy zwierząt. Do gatunków wyjątkowo cennych należy stanowisko lęgowe puchacza, które zostało objęte ochroną jako Ostoja Zwierząt obejmująca środkowe i środkowo-zachodnie stoki góry.
Ze względu na tereny nasłonecznione licznie reprezentowana jest herpetofauna i fauna bezkręgowców. Żyje tu m.in. żmija zygzakowata i zaskroniec. W nieczynnych kamieniołomach wygrzewają się jaszczurka zwinka i jaszczurka żyworodna. Stwierdzono występowanie rzadkich gatunków mięczaków jak świdrzyk ozdobny i Helicigona lapicida oraz stawonogów (paź królowej i tygrzyk paskowany).
Zagrożenia: Bardzo duże. Góra nie jest objęta ochroną rezerwatową czy w postaci użytku ekologicznego. Obecnie przynależy do obszaru Natura 2000 Pasmo Krowiarki, które jednak nie zapewnia wystarczającej ochrony. Od wielu lat prowadzi się na terenie góry intensywną wycinkę wiekowych i okazałych buków, w tym na stanowiskach roślin chronionych (buławnik wielkokwiatowy, buławnik czerwony, żłobik koralowy, kruszczyk szerokolistny, podkolan biały), w tym gatunku priorytetowego jakim jest obuwik pospolity. Szczególnie intensywna wycinka dotyczy południowych i wschodnich płatów. Nieracjonalna gospodarka leśna może doprowadzić do uszkadzania i niszczenia runa leśnego z cennymi gatunkami roślin, głównie z powodu wycinania drzew, które są transportowane przez ciężki sprzęt maszynowy. Nagły i znaczący wzrost dostępności światła słonecznego może doprowadzić do gwałtownego i nadmiernego wzrostu młodych buczków w podszycie, co znacząco zacieni runo leśne i spowoduje zanik wielu rzadkich gatunków, jak to miało miejsce np. przy wycince buków w szczytowych partiach. Tamtejszy podrost całkowicie wyparł mniej konkurencyjne rośliny leśne.
Do pozostałych zagrożeń związanych z nieracjonalną gospodarką leśną jest wycinanie coraz większych płatów starszych i dojrzałych drzewostanów. W skutek takich działań znacząco zubożona zostaje bioróżnorodność lasu, dokonywana jest destabilizacja ekosystemów oraz intensyfikuje się wymieranie mniej konkurencyjnych roślin. Wiele fragmentów drzewostanów bukowych charakteryzuje obecnie bardzo młody wiek i silne pofragmentowanie (rozdzielenie większych powierzchni siedliska poprzez wycinki i nasadzenia drzew obcych siedliskowo). W lasach notowany jest także zbyt niski poziom martwego drewna będący ważnym elementem zachowania bioróżnorodności. Szlaki zrywkowe przyśpieszają spływ wody potęgując wysychanie siedlisk a tym samym zamieranie drzew i ustępowanie wielu gatunków roślin. Oprócz siedlisk leśnych, silnie zagrożone są także murawy kserotermiczne wokół góry. Chodzi tu głównie o nieracjonalną gospodarkę rolną w postaci wypalania traw i wykaszania runi w nieodpowiednich terminach. Przykładem tego są prowadzone prace kośne wczesnym latem, które doprowadzały do masowego ścinania pędów kwiatowych goryczek, uniemożliwiając im tym samym możliwość wydania nasion. Ścięcia unikają tylko okazy rosnące bezpośrednio przy drodze, której właścicielami nie są rolnicy. Część muraw wykazuje pozostawienie odłogiem, co skutkuje rozrostem krzewów i młodych drzewek a także znaczący wzrost licznych gatunków wysokich traw, które zagłuszają inne łąkowe rośliny.
Poniżej fragment buczyn na stokach Wapniarki przed i po wycince
Inne: Mimo bliskości drogi krajowej, góra nie stanowi większej atrakcji turystycznej, a tym samym zagospodarowanie turystyczne ograniczone jest głównie do wieży widokowej. Przez Wapniarkę prowadzi kilka szlaków turystycznych, m.in.
- zielony szlak turystyczny z Romanowa do Bystrzycy Kłodzkiej, który prowadzi leśną drogą w południowej części góry.
- szlak św. Jakuba, który biegnie od północy i zachodu leśnymi ścieżkami
- żółty szlak, który ma swój początek w Mieliniku i kieruje się ku zachodowi.
Wszystkie szlaki zahaczają o wieżę widokową znajdującą się na samym szczycie góry. Sama wieża widokowa została otwarta w grudniu 2008, jako trzecia z kolei konstrukcja. Pierwszą wieżę wybudowano w 1889 roku. Była to budowla o konstrukcji drewnianej, która po 36 latach istnienia uległa zniszczeniu w skutek uderzenia piorunu. Drugą wieżę spotkał podobny los. Konstrukcja rozpadła się w końcu lat 70. XX wieku z powodu uderzenia pioruna i ogólnej złej kondycji. Obecnie najnowsza, 3 piętrowa konstrukcja powstała w oparciu o wykorzystanie żelbetowych elementów podstawy poprzedniej wieży. Z jej szczytu rozpościera się panorama na północne, wschodnie i południowo-wschodnie tereny Ziemi Kłodzkiej.
We wschodniej części Wapniarki istnieje jeden pomnik przyrody objęty ochroną przez Rozporządzenie nr 11 Wojewody Dolnośląskiego z dnia 8 sierpnia 2008 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody. Pomnik obejmuje nieczynny kamieniołom „Wapniarka” w oddziale leśnym 308ax. Jest to stary kamieniołom wapienia krystalicznego, który był przerabiany na wapno palone oraz nawozowe, w pobliżu znajdują się ruina wapiennika. Dodatkowo wydobywano tu także marmury kalcytowe i dolomitowe, barwy białej i różowej. Na jeden ze ścian wyrobiska istnieje jaskinia o długości 11 m. Obecnie dno kamieniołomu jest całkowicie zarośnięte drzewami i krzewami, co w okresie wegetacji niemal całkowicie przesłania walory widokowe tego miejsca. Warto także nadmienić iż sam pomnik jest często błędnie rozpoznawany z powodu istnienia rozległego i stosunkowo świeżego wyrobiska w północno-wschodniej części góry (oddział 308o) o dobrze wyeksponowanych ścianach z widocznymi zapadami warstw i soczewami różnych odmian wapieni krystalicznych. Przez dobrą ekspozycję to właśnie ten kamieniołom jest często mylnie brany za pomnik przyrody. Choć prawdziwy pomnik skryty jest wśród gęstych zadrzewień ok. 100 m dalej na południe.
Wrażenia ogóle: Negatywne, a w ostatnich latach bardzo negatywne. Wapniarka jest odpowiednikiem kaczawskiego Połomu. Jedna z najcenniejszych gór regionu, pozbawiona jakiejkolwiek formy ochrony. Jedyna różnica polega na formie niszczenia. W przypadku Połomu jest to czynny kamieniołom, który powoli ale systematycznie niszczy górę. Na Wapniarce kamieniołomy są już dawno porzucone i nieczynne, jednak silnie zagrożona jest przyroda ożywiona. W I i II dekadzie XXI wieku rozpoczęła się intensywna wycinka lasów bukowych, nie tylko na Wapniarce ale w całych Krowiarkach. Setki metrów sześciennych buczyn zostało już wyciętych. Kolejne czeka podobny los. Wszystko to na stanowiskach rzadkich i chronionych roślin, na chronionych siedliskach w obszarze Natura 2000. Jedyną częściową formą ochrony jest objęcie fragmentów oddziału 308 jako ostoi zwierząt.
Pod względem przyrodniczym Wapniarka jest jednym z najpiękniejszych terenów. Po wejściu zaledwie kilka metrów w las witają nas liczne rzadkie i chronione gatunki, szczególnie liczne są tutaj storczykowate. Wiele z nich rośnie tuż przy leśnych drogach. Wiele cennych gatunków rośnie także na otaczających górę murawach kserotermicznych. Szczególnie liczna jest populacja zimowita jesiennego i goryczki krzyżowej. Warto nadmienić także, że Wapniarka jest jednym z kilku miejsc występowania zawilca wielkokwiatowego na terenie Dolnego Śląska. Pozostałe stanowiska ulokowane są przy sąsiednich wzgórzach.
Informacje praktyczne:
- dogodny dojazd, sama góra znajduje się przy drodze krajowej 33 łączącej Kłodzko z Bystrzycą Kł.
- brak tutaj rozwiniętej infrastruktury, nie licząc miejsc do biwakowania przy wieży widokowej. Nie ma tu oficjalnych miejsc postojowych, stąd należy parkować na szerokim poboczu na początku wsi Mielnik, obok wiaty autobusowej lub na niewielkim poboczu obok tablicy z nazwą sieci Natura 2000 Pasmo Krowiarki
- teren poza szlakami jest trudny i niebezpieczny. Istnieje tu wiele nieczynnych łomów i stromizn, dodatkowo liczne w ostatnich latach wycinki spowodowały rozrost młodych buczków, które w znaczący sposób utrudniają poruszanie się poza szlakiem tworząc ściany zieleni.
- część góry objęta jest jako Ostoja Zwierząt, gdzie oficjalnie jest zakaz wstępu, jest to jednocześnie obszar z bogatymi populacjami storczyków i innych rzadkich roślin
- w pobliżu nie istnieją żadne chronione obszary w postaci rezerwatów przyrody lub użytków ekologicznych. Po drugiej stronie drogi krajowej zlokalizowany jest powierzchniowy pomnik przyrody w postaci wywierzyska Romanowskie Źródła a w sąsiednich wsiach rośnie kilka pomnikowych drzew
- najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (wiosenne geofity), maj (storczyki, zawilec wielkokwiatowy), czerwiec (goryczki, storczyki, lilie), lato (grzyby buczyn nawapiennych), jesień (goryczki, przebarwiające się liście)
