Wielkie Torfowisko Batorowskie
25 listopada 2017Jest to rozległy i tajemniczy obszar w samym środku równie rozległych lasów Gór Stołowych, gdzieś pomiędzy Batorowem a Szczelińcem. Torfowisku tajemniczości nadaje przede wszystkim całkowity zakaz wstępu oraz bardzo niewielka liczba dostępnych zdjęć z serca tego dawnego rezerwatu przyrody o bardzo bogatej florze. Do ciekawszych gatunków jakie możemy tutaj spotkać należy m.in. modrzewnica, rosiczki, bagno zwyczajne i bardzo rzadka sosna czarna.
Typ ochrony: obszar ochrony ścisłej
Data utworzenia: 1958; 1993 r. wchłonięcie przez park narodowy
Powierzchnia: 39,53 ha
Powiat: Kłodzki
Gmina: Radków
Nadleśnictwo: brak
Status: Pierwotnie teren Wielkiego Torfowiska Batorowskiego miał status ścisłego rezerwatu przyrody, powołanego w 1958 r.. Wraz z powołaniem Parku Narodowego Gór Stołowych, torfowisko zostało wchłonięte przez nowo powstały park, a jego status uległ zmianie z rezerwatu na obszar ochrony ścisłej. Mimo upływu ponad 20 lat od tego momentu, w dużej części źródeł, wciąż można spotkać się z określeniem „rezerwat”, co jest dużym błędem merytorycznym. Podobny problem odnośnie nazewnictwa dotyczy kilku obszarów w obrębie parku (m.in. Wrota Pośny, Ostra Góra, Sawanna Łężycka, Szczeliniec, Rogowa Kopa). Tak czy inaczej, cały ten teren jest objęty chronioną, co zapewnia odpowiedni poziom zabezpieczający przed czynnikiem ludzkim.
Położenie: Torfowisko znajduje się w dolinie Czerwonej Wody na wierzchowinie środkowego piętra Gór Stołowych, będącej częścią Sudetów Środkowych. Północną granicę wyznacza trakt Kręgielny, łączący Batorów z Karłowem, południową i wschodnią wyznaczają ubite drogi będące szlakami turystycznymi, natomiast od zachodu granica przebiega przez wąskie leśne ścieżki będące jednocześnie granicami oddziałów leśnych.
Budowa: Jest to torfowisko położone na terenach wododziałowych, jednak jest też zasilane przez wody spływające z sąsiednich stoków oraz przez wody źródliskowe na obrzeżach terenu, głównie ze strefy północno-zachodniej. Większą część obszaru, głównie w środkowej i północnej części stanowią gleby klasyfikowane jako torfowo-saprowe i torfowo-fibrowe. Cechą charakterystyczną jest fakt, iż gleby te wyróżnia najwyższy poziom miąższości warstwy organicznej wśród wszystkich torfowisk parku narodowego, gdzie torf zalega nawet na głębokości ponad 5 m. Jest to najbogatsze składowisko torfu w Górach Stołowych, albowiem średnio tamtejsze torfowiska nie przekraczają 1 m miąższości. Gleby torfowe charakteryzuje naprzemienne występowanie różnego rodzaju torfu, głównie sfagnowego, drzewnego i turzycowego.
W południowych fragmentach, na borze sosnowym występują gleby bielicowe, konkretniej glejobielice, których nadmierne uwilgocenie zawdzięcza wysokiemu poziomowi wód gruntowych. Jest to spowodowane obecną polityką naturalizacji osuszonych torfowisk w Górach Stołowych i przywróceniu im pierwotnego, torfowiskowego charakteru. W zachodnich i wschodnich granicznych obszarach można wyróżnić gleby glejowe i torfwiasto-glejowe, natomiast w północnych terenach zachowały się niewielkie fragmenty gleb brunatnych dystroficznych z cechami bielicowania.
Flora: Pierwotnie bardzo bogata. Obecnie na terenie torfowiska nie stwierdzono kilkunastu gatunków, które wymarły z powodu zmiany warunków. Głównym powodem było obniżenie poziomu wód gruntowych poprzez budowanie rowów odwadniających. Proceder ten powszechnie stosowano w XIX i XX wieku na terenie Gór Stołowych, przez co osuszono większość torfowisk. W efekcie na chwilę obecną większość torfowiska zarosła świerkiem, który porasta większą część obszaru (około 60-70%). Na obrzeżach, gdzie stosunki wodne nie odbiegają od tych z innych sąsiednich oddziałów, świerki są normalnej wielkości a sam teren bardziej przypomina bór świerkowy aniżeli torfowisko. Dopiero w centralnej i północnej części drzewa mają charakter skarłowaciały lub zamarły pozostawiając po sobie tylko stojące oraz powalone martwe pnie. Jest to cecha charakterystyczna dla drzewostanów ulegających zabagnieniu.
Większą część, które jest zarośniętą przez świerk porasta zespół turzycy prosowej (Caricetum paniculatae). Są to niskie szuwary zajmujące podmokłe siedliska, głównie torfowiska niskie o strukturze kępowej. Zakładając dalsze zabagnianie i podwyższanie poziomu wód gruntowych Wielkiego Torfowiska Batorowskiego, szuwary będą się przekształcać w kolejne stadia torfowisk. Występują tutaj kilka rzadkich lub chronionych roślin, m.in. listera jajowata, kruszczyk szerokolistny, paprotnik kolczysty, arnika górska a także rzadkie grzyby (purchawica olbrzymia i klejówka świerkowa). W północno-wschodniej części występują niewielkie płaty ze związku szuwarów wielkoturzycowych (Magnocaricion), porośnięte głównie kępami turzyc.
Centralny obszar zajmują torfowiska wysokie i przejściowe, na których występują kwaśne młaki niskoturzycowe (Caricion nigrae), będące najcenniejszym ekosystemem. Stanowią one pierwotny ekosystem, który zajmował większą cześć Torfowiska Batorowskiego, sprzed jego odwodnienia i zalesienia świerkiem. Występuje na nich najwięcej cennych i rzadkich roślin. Jest to stosunkowo płaski teren, w większości pozbawiony drzew ze względu na wysoki poziom wód gruntowych. Skarłowaciale lub martwe świerki znajdują się na granicznych powierzchniach, gdzie biotop przechodzi w zespół turzycy prosowej. Teren porastają liczne mchy torfowce, turzyce, bagienne trawy a także borówka bagienna, żurawina błotna i liczne paprocie. Z rzadkich i chronionych roślin najcenniejsze to: turzyce (t. nitkowata, t. Hartmana, t. skąpokwiatowa), wełnianka pochwowata, wełnianka wąskolistna, gruszycznik jednokwiatowy, bażyna czarna, modrzewnica zwyczajna a także bardzo rzadka sosna błotna i bagno zwyczajne, mające tutaj jedne z ostatnich znanych stanowisk w całych Sudetach. Dodatkowo należy zaznaczyć, że populacja sosny błotnej znajduje się obecnie w bardzo złej kondycji wykazującej silne tendencje zanikowe.
Lista roślin wymarłych lub niepotwierdzonych jest ciężka do ustalenia, albowiem zależnie od źródła podawane są różne gatunki. Jednak kilka gatunków można z całą pewnością potwierdzić, iż są gatunkami wymarłymi na terenie Wielkiego Torfowiska Batorowskiego. Są to m.in. rosiczka okrągłolistna, rosiczka pośrednia, wierzba borówkolistna (wymarła całkowicie na Dolnym Śląsku), bagnica torfowa i turzyca strunowa. Część gatunków została prawdopodobnie mylnie oznaczona, albowiem ich występowania nigdy nie potwierdzono poza pojedynczymi publikacjami. Są to m.in.: brzoza karłowata, listera sercowata i wrzosiec bagienny.
Fauna: Stosunkowo bogata, jako że torfowisko stanowi zarówno obszar ochrony ścisłej, gdzie człowiek nie ma wstępu jak i stanowi fragment bardzo rozległego terenu leśnego będącego terenem parku narodowego. Stąd też dzikie zwierzęta są stałymi gośćmi. Można tutaj spotkać pospolite w lasach sarny, jelenie, dziki, lisy, jeże a także drobne gryzonie i ryjówki. Nocą nad obszarem bezleśnym chętnie polują nietoperze, dla których Góry Stołowe stanowią jedną z ważniejszych ostoi w Sudetach.
Na terenie torfowiska stwierdzono także miejsce żerowania żurawi i dzięcioła czarnego a w borze świerkowym stanowiska lęgowe sów włochatki i sóweczki. Bogata jest także fauna pajęczaków, wśród których najcenniejsze to: Aphileta misera, Centromerus levitarsis, Drepanotylus uncatus i Hilaira excisa.
Zagrożenia: Na chwilę obecną umiarkowane. Pierwotnie tereny te oraz ich okolice stanowiły rozległe bagna i torfowiska, które były systematycznie odwadniane. W XIX i XX wieku masowo meliorowano i osuszano bagna na terenie gór oraz zalesiano je drzewami, głównie świerkiem. Tego typu praktyki wyniszczyły niemal wszystkie torfowiska w Górach Stołowych. Podobny los spotkał Wielkie Torfowisko Batorowskie, które bez odpowiedniej opieki niemal całkowicie zarosło świerkiem. Spowodowało to wyginięcie wielu gatunków roślin, a niektóre stanęły na granicy zagłady (m.in. sosna błotna i bagno zwyczajne). Po objęciu tego terenu ochroną, zaszły diametralne zmiany, widoczne zwłaszcza na przełomie XX i XXI wieku. Obecnie podejmowane są liczne działania mające uratować ocalałe skrawki lub odtworzyć utracone torfowiska. Skupia się to głównie na zmianie stosunków wodnych poprzez podniesienie poziomu wód gruntowych. Podobne czynności zostały zastosowane m.in. na Niknącej Łące, Krągłym Mokradle oraz bezimiennych szuwarach graniczących bezpośrednio z torfowiskiem od zachodniej strony. Dzięki owym zabiegom ginący ekosystem pomału zaczyna się regenerować a występujące tam rośliny mają szansę na rozrost.
Inne: Teren od ponad pół wieku stanowi obszar ochrony ścisłej, co oznacza całkowity zakaz wstępu, zwłaszcza turystów. Spowodowało to, że owe miejsce spowija mgiełka tajemniczości, jako że niewielu ludzi próbuje zwiedzić ten teren. Świadczyć może o tym chociażby bardzo skąpa baza zdjęć torfowiska, zwłaszcza jego środkowej, najcenniejszej części. Turyści i miłośnicy przyrody mogą jedynie podziwiać zewnętrzną część, która przylega bezpośrednio do dróg leśnych i szlaku turystycznego przebiegającego wschodnią granicą. Jest to poniekąd konieczne, albowiem jak już wcześniej zostało to wspomniane, na Torfowisku Batorowskim występują najgłębsze pokłady torfu. Nieuważna osoba może łatwo ugrząźć w bagnie lub w najgorszym wypadku utopić się.
W bliskiej odległości poprowadzone są szlaki turystyczne:
- żółty szlak poprowadzony południowo-wschodnią granicą torfowiska, który zahacza także o inne atrakcyjne fragmenty parku jak Pasterka, Szczeliniec, Białe Skały, Skalne Grzyby i dalej w kierunku Dusznik Zdrój
- Kręgielny Trakt niebędący szlakiem ale drogą udostępnioną do ruchu, która prowadzi wzdłuż północnych granic torfowiska pomiędzy miejscowościami Batorów i Karłów
Idą traktem Kręgielnym w stronę Batorowa, natrafimy na Małe Torfowisko Batorowskie, które w przeciwieństwie do swojego większego brata, w procesie odwadniania nieodwracalnie utraciła wszystkie ekosystemy torfowiskowe na rzecz młak, turzycowisk i muraw bliźniaczkowych.
Informacje praktyczne:
- brak dojazdu, mimo iż torfowisko zlokalizowane jest przy Trakcie Kręgielnym udostępnionym dla ruchu samochodowego to jednak wzdłuż drogi nie znajdują się wyznaczone miejsca postojowe a tylko na takich można parkować w parku narodowym. Najbliższe miejsca postojowe znajdują się przy granicy parku, w miejscowościach połączonych ową drogą (Batorów i Karłów), stamtąd jest 20-30 minut drogi pieszej do torfowiska
- sam obiekt nie jest udostępniony do zwiedzania, można go oglądać tylko z poprowadzonych wzdłuż granic szlaków i dróg. Niestety z miejsc tych widać jedynie ścianę drzew. Najcenniejsze i najbardziej wizualne fragmenty położone są głębiej, gdzie nie sięga wzrok
- wchodzenie na torfowisko jest surowo wzbronione a także niebezpieczne. Ze względu na brak ścieżek czy kładek istnieje duże ryzyko wpadnięcia w grząskie bagna. Odradzamy zwiedzanie obiektu na dziko. Zamiast tego polecamy odwiedzenie pobliskiej Niknącej Łąki lub Torfowiska pod Zieleńcem, gdzie są udostępnione bardzo ładne fragmenty torfowisk
- w bezpośredniej bliskości znajdują się także inne cenne obiekty parku jak Niknąca Łąka, Małe Torfowisko Batorowskie, Białe Skałe, Skalne Grzyby i oczywiście Szczeliniec Wielki
- najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: brak, głównie ze względu na niemożność zwiedzania terenu, okoliczne fragmenty są ciekawe głównie wiosną oraz jesienią
