Żarnowiec i Lipska Góra

25 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Żarnowiec i Lipska Góra należą do jednych z najmniej znanych terenów na Pogórzu Kaczawskim, mimo ogromnego potencjału turystyczno-przyrodniczego. Masyw jest interesujący pod względem geologicznym, botanicznym i zoologicznym, sąsiaduje z bardzo znanym Wąwozem Lipa, który całkowicie przyćmiewa popularnością okolicę. Może właśnie przez to Żarnowiec wciąż jest niedoceniony.

Typ ochrony: leśny

Data utworzenia: brak

Powierzchnia: ok. 75 ha

Powiat: Jaworski

Gmina: Paszowice, Bolków

Nadleśnictwo: Jawor

Położenie: Masyw leży w południowej części Pogórza Kaczawskiego na Pogórzu Zachodniosudeckim, granicząc od południa poprzez Nysę Małą ze Wschodnim Grzbietem Gór Kaczawskich. Od zachodu poprzez drogę powiatową sąsiaduje z rezerwatem przyrody Wąwóz Lipa, od północy poprzez łąki i pola uprawne graniczy ze wzniesieniem Biesówka i miejscowością Nowa Wieś Mała. Od zachodu ciągną się pola uprawne. Wschodnią część wzniesienia z górą Żarnowiec znajduje się w granicach Parku Krajobrazowego „Chełmy”, podczas gdy fragment zachodni z Lipską Górą jest już poza parkiem. Całość obejmuje oddziały leśne 271, 272 i 275 nadleśnictwa Jawor.

Budowa: Masyw składa się z dwóch głównych wzniesień przedzielonych niewielką dolinką. Wyższa Lipska Góra osiąga wysokości 385 m n.p.m. i znajduje się w zachodniej części, jej kształt jest niemal okrągły, brzegi rozchodzą się stromo we wszystkich kierunkach. Druga góra, Żarnowiec o wysokości 370 m n.p.m. charakteryzuje długi grzbiet ciągnący się w kierunku wschodnim na odcinku około pół kilometra. Wzniesienie ma stosunkowo strome brzegi na całej długości, jedynie od północy rozchodzą się one łagodniej.

Budowa geologiczna jest podobna jak w przypadku reszty południowej części Pogórza Kaczawskiego. Całość zbudowana jest ze skał osadowych (mułowce, zlepieńce, margle i piaskowce), którym towarzyszą niektóre skały wulkaniczne (porfiry, melafiry i tufy). Liczne są tutaj wychodnie skalne, dobrze widoczne zwłaszcza w zachodniej i południowej części. Zbudowane są one głownie ze skał zieleńcowych, pochodzących ze staro paleozoicznej aktywności wulkanów, których pozostałością są liczne wychodnie na całym terenie parku krajobrazowego.

Flora: Stosunkowo bogata, zbliżona składem do sąsiednich terenów. Do największych powierzchniowo należą eutroficzne i mezotroficzne lasy liściaste (Querco-Fagetea), w skład których wchodzi charakterystyczna głównie dla Pogórza Kaczawskiego, podgórska ciepłolubna dąbrowa brekiniowa (Sorbo torminalis-Quercetum) rosnąca wyspowo na całym wzniesieniu. Drzewostan zbudowany jest przede wszystkim z dębu szypułkowego, który wytworzył tu wiele okazów o specyficznych kształtach. Inicjalna, uboga gleba oraz wystawa południowa sprawiła, że drzewa posiadają skarlały pokrój o nisko osadzonych koronach z silnie powykręcanymi konarami. W podszczytowych i szczytowych fragmentach notuje się także duży udział sosny zwyczajnej forma hercyńska, która również przybiera specyficzny pokrój przystosowany do tych trudnych warunków. Poza tym w drzewostanie spotyka się pojedyncze okazy brzozy brodawkowatej i klonów. Do rzadkich lub chronionych taksonów występujących na terenie dąbrowy należy m.in. buławnik mieczolistny, przylaszczka pospolity, groszek wiosenny, łuskiewnik różowy, kruszczyk szerokolistny, podkolan biały, lilia złotogłów i fiołek leśny. Wśród gatunków typowych dla lasów dębowych stwierdzono bniec czerwony, firletka poszarpana, kopytnik pospolity, tojeść pospolita, smółka pospolita, wiciokrzew suchodrzew i zawilec gajowy.

W centralnej części występują zbiorowiska grądów środkowoeuropejskich (Galio-Carpinetum), którego drzewostan buduje lipa drobnolistna, grab zwyczajny, dąb szypułkowy z niewielkim udziałem innych gatunków. Siedlisko charakteryzuje się bogatym runem leśnym, w skład którego wchodzi wiele rzadkich lub chronionych roślin, częściowo pokrywających z siedliskami sąsiadujących lasów dębowych, m.in. podkolan biały, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, paprotka zwyczajna oraz kukułka bzowa (głównie forma żółtokwiatowa). Siedlisko ze względu na dużą ingerencję w postaci nieracjonalnej gospodarki leśnej ma charakter silnie zdegradowanego ekosystemu z mocno przerzedzonym drzewostanem. Wyspowo na całej szerokości wzniesienia znajdują się niewielkie płaty jaworzyn i lasów klonowo-lipowych na stokach i zboczach (Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani). Drzewostan skała się głównie z lipy szerokolistnej, klonu jawora i dębu bezszypułkowego. Siedlisko występuje na południowo-zachodnich fragmentach Żmijowca oraz na zachodnich i wschodnich stokach Lisiej Góry. Runo leśne zbliżone gatunkowo do grądu, z którym często tworzy mozaikę z ciężkimi do wytyczenia granicami.

Oprócz wymienionych zbiorowisk występują tu także sztuczne nasadzenia świerka, głównie w południowej części oraz brzozowe zagajniki na północnych zboczach Żmijowca nieprzedstawiające wysokiej wartości przyrodniczej. Łąki lub też murawy nie występują na terenie Żarnowca, jest on praktycznie w całości pokryty lasami.

Buławnik mieczolistny (Cephalanthera longifolia), kilkadziesiąt okazów rozlokowanych głównie w północnej części na obrzeżach złożonych z brzozowych zagajników oraz w obszarze lasów dębowych.
Kopytnik pospolity (Asarum europeaum), bardzo liczna populacja zgrupowana w wiele subpopulacji, niektóre dochodzące do kilku m², rozlokowane głównie w grądzie środkowoeuropejskim oraz na wschodnich krańcach góry.
Kukułka bzowa (Dactylorhiza sambucina), kilkanaście osobników rozlokowanych pojedynczo na całym obszarze, głównie w szczytowych partiach Lisiej Góry oraz na wschodnich obrzeżach.
Lilia złotogłów (Lilium martagon), około 100-150 okazów rozlokowanych głównie w szczytowych partiach, na terenie ciepłolubnej dąbrowy. Jest to jedno z najliczniejszych stanowisk na terenie parku krajobrazowego.
Pierwiosnek wyniosły (Primula elatior), kilkaset osobników rozlokowanych w zbiorowiskach ciepłolubnej dąbrowy oraz grądu środkowoeuropejskiego. Jeden z najpospolitszych wczesnowiosennych geofitów na terenie Żarnowca.
Storczyk męski (Orchis mascula), pojedyncze osobniki rozlokowane są na terenach okajkowych pomiędzy lasem a łąkami, jest to jedno z zaledwie kilku populacji w obrębie parku.
Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezerum), pojedyncze okazy rozlokowane na terenie całej góry, głównie w niższych partiach oraz na obrzeżach w lesie grądowym .

Fauna: Zbliżona do okolicznych terenów. Ze względu na występowanie ciepłolubnych zbiorowisk roślinnych można tu napotkać bogatą herpetofaunę, m.in. żmija zygzakowata, padalec zwyczajny oraz jaszczurki (zwinka i żyworódka). W strumieniach okalających wzniesienie żyją chronione płazy (żaby brunatne, ropucha szara, traszka zwyczajna). Stosunkowo bogata ornitofauna. Występują tu chronione dzięcioły (czarny i średni) oraz zalatują inne chronione ptaki (szczygieł, świstunka, raniuszek, pierwiosnek, puszczyki). Fauna ssaków obfituje w liczne leśne gatunki m.in. sarny, dziki, lisy, kuny, ryjówki, jeże oraz nietoperze, które maja tu miejsca do noclegu oraz żerowania.

Zagrożenia: Zależnie o jakiej kategorii mówimy są duże lub niewielkie. Pod względem zagrożeń ze strony turystyki i wzmożonego tym sposobem ruchu turystycznego, Żarnowiec nie jest zagrożony. Jest to teren, który omijają wszelkie szlaki i ścieżki edukacyjne. Nie jest on także wzmiankowany w jakichkolwiek artykułach. Prawdopodobnie jest to pierwszy opis tej góry w internecie. Tak więc, ryzyko niszczenia roślin lub płoszenia zwierząt przez turystów jest niewielkie, jeśli wręcz znikome.

Zagrożenia ze strony gospodarki leśnej można określić jako bardzo duże. Teren nie jest rezerwatem przyrody ani nie ma statusu projektowanego rezerwatu, użytku ekologicznego czy jakiegokolwiek obszaru ochrony. Jedyną formą ochrony jest częściowe objęcie wzniesienia (konkretnie wschodniej części) w ramach Parku Krajobrazowego „Chełmy”. To jednak nie uchroni lasów przed nadmierną wycinką lub niekorzystną zmianą składu gatunkowego na monokultury świerkowe, co jest procederem stosunkowo częstym w polskich nadleśnictwach. Zastanawiające jest dlaczego tak piękny i cenny przyrodniczo oraz geologicznie teren nie jest planowany do objęcia jakąkolwiek formą ochrony zarówno ze strony nadleśnictwa jak i administracji lokalnej (powiatowej, gminnej). W ostatnich latach nasilił się proceder wzmożonej wycinki drzew na terenie całego kraju. Jednym z oznak jest stworzenie szerokiej i utwardzonej drogi przez sam środek omawianego terenu w zagłębieniu rozdzielającym Lipską Górę i Żarnowiec. Taki proceder jest oznaką planowanej wzmożonej wycinki. Utwardzona droga umożliwia szybkie i sprawne wywożenie drewna z lasu oraz znacząco ułatwia poruszanie się ciężkiego sprzętu.

Inne: Po drugiej strony drogi wzniesienia znajduje się rezerwat przyrody Wąwóz Lipa, którego opis można znaleźć w dziale o rezerwatach sudeckich. Wspomniane wcześniej wychodnie skalne są szczególnie efektowne wizualnie od strony drogi pomiędzy miejscowościami Lipa i Nowa Wieś Mała.

Na granicy lasu istnieje pomnik przyrody, będący aleją o długości 700 m i składającą się z 53 dorodnych lip drobnolistnych. Aleja ciągnie się w połowie odległości między przysiółkiem Kamienica a Nową Wsią Małą, ok. 800 m na północ od ostatnich zabudowań we wsi Jastrowiec, na południowych stokach Żarnowca, wzdłuż granicy lasu i pól. Dojście do pomnika jest trochę kłopotliwe albowiem prowadzi przez leśne ścieżki, które w większości nie są oznaczone na mapach. Najłatwiejszą trasą jest nowo wybudowana droga leśna, którą należy iść do końca a następnie poruszać się wzdłuż granicy lasu w kierunku wschodnim. Ewentualnie pozostaje poruszanie się silnie zarośniętymi polnymi drogami od ostatnich zabudowań Jastrowca.

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Dzięki całkowitemu, turystycznemu zapomnieniu o Żarnowcu, teren ten charakteryzuje swoista dzikość. Pomimo bliskości drogi, pól i zabudowań. Chodząc po masywie, nie znajdując praktycznie żadnych dróg i ścieżek, człowiek stąpa jedynie po runie leśnym podziwiając panoramę i liczne skalne wychodnie. Należy jednak uważać, albowiem runo usiane jest rzadkimi, chronionymi lub po prostu pięknymi gatunkami roślin. Szczególnie barwnie wygląda szczytowy wierzchołek, na którym występuje bogata populacja lilii złotogłów czy też zachodnie podnóże z licznymi wczesnowiosennymi geofitami (groszek wiosenny, zawilce, pierwiosnki, kukułki bzowe i rozmaite gatunki fiołków). Dla osób, które lubią chodzić po terenach na wpół-dzikich, polecam Żarnowca, szczególnie wiosną.

Informacje praktyczne:

stosunkowo dobry dojazd, teren graniczy z drogą lokalną między Nową Wsią Małą a Lipą. Brakuje tutaj parkingu, jednak w pobliżu istnieją szerokie pasy poboczy
teren nie posiada żadnego zagospodarowania turystycznego w postaci szlaków, ścieżek edukacyjnych czy innej infrastruktury turystycznej
masyw przecina szeroka droga leśna (oddzielająca Lipską Górę od Żarnowca), poza tym na terenie istnieje niewiele dróg leśnych. Obszar o dużych różnicach poziomu i stromych stokach, niepolecany dla osób z dziećmi lub osób starszych
w bezpośrednim sąsiedztwie istnieje rezerwat przyrody Wąwóz Lipa oraz inne tereny cenne przyrodniczo (Storczykowe Wzgórze, Bukowa Góra) oraz liczne pomniki przyrody (modrzewie, świerki, aleje bukowe)
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (wczesnowiosenne geofity), maj (podkolany, buławniki, kukułki), czerwiec (lilie, miodowniki, brekinia), lipiec (kruszczyki, kwitnące lipy w pomnikowej alei).