Czeskie Rezerwaty w Górach Orlickich
16 czerwca 2019Polska strona Gór i Pogórza Orlickiego stanowi zaledwie niewielki fragment całego pasma, a mimo to stoi ona w czołówce najbogatszych przyrodniczo terenów w polskiej części Sudetów. Czeska strona jest znacznie większa. Można sobie wyobrazić całe bogactwo przyrodnicze po drugiej stronie granicy, które objęte jest ochroną w kilkudziesięciu obiektach będących naszym odpowiednikiem rezerwatów. Poniżej opis ważniejszych czeskich obszarów chronionych w Górach Orlickich.
Czeskie Góry Orlickie objęte są ochroną w ramach ichniejszego parku krajobrazowego Chráněná krajinná oblast Orlické hory, w granicach którego występuje kilkadziesiąt mniejszych i większych obszarów chronionych. Czeski podział różni się od polskiego, gdzie w Polsce rozróżniamy rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne, pomniki przyrody czy zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. W Czechach obszary cenne przyrodniczo obejmuje się ochroną w ramach następujących jednostek: Národní přírodní rezervace, Přírodní rezervace i Přírodní památky. W obszarze Orlickich Gór wyróżniamy:
- Národní přírodní rezervace: Bukačka • Trčkov
- Přírodní rezervace : Bedřichovka • Černý důl • Hořečky • Hraniční louka • Jelení lázeň • Kačerov • Komáří vrch • Neratovské louky • Pod Vrchmezím • Pod Zakletým • Sedloňovský vrch • Trčkovská louka • Zemská brána
- Přírodní památky: Kačenčina zahrádka • Rašeliniště pod Pětirozcestím • Rašeliniště pod Předním vrchem • Sfinga • U Kunštátské kaple • Velká louka
Ze względu na mnogość obszarów rozlokowanych na ogromnych obszarze, przedstawimy tu tylko pokrótce najważniejsze z nich, które udało nam się odwiedzić. Do najważniejszych należą národní přírodní rezervace, będące rezerwatami przyrody o najwyższej randze, chroniące unikatowe miejsca w skali krajowej i międzynarodowej. Na terenie Gór Orlickich wyróżniono dwa takie miejsca, są nimi:
Bukačka, przepiękny, rozpościerający się na północny zachód od Šerlicha rezerwat, został założony w 1954 na obszarze o powierzchni 50,74 ha dla ochrony pierwotnej puszczy bukowej oraz wielu innych siedlisk jak młaki turzycowe, bliźniczyska, świerczyny górnoreglowe i węglanowe wywierzyska. Inwentaryzacje wykazały 294 gatunki, z czego 23 są objęte ochroną. Do najciekawszych należą m.in. wełnianki i kukułki Fuchsa tworzące rozległy kobierzec na wierzchowinie rezerwatu będący jego najpiękniejszą wizytówką. Owa kwitnąca łąka jest najbardziej widowiskowa w drugiej połowie czerwca, kiedy to przypada szczyt kwitnienia owych roślin. Towarzyszą im inne gatunki jak arnika górska, ciemiężyca zielona, fiołek błotny, gnidosz błotny, gnieźnik leśny, kruszczyk szerokolistny, jaskier platanolistny, listera jajowata, ostrożeń błotny, podkolan biały i zielonawy, rosiczka okrągłolistna, rozchodnik owłosiony (gatunek notowany w Polsce tylko z okolic Karkonoszy), rutewka orlikolistna, śnieżyca wiosenna, tłustosz zwyczajny tojad dziubaty, oraz żurawina błotna. Co ciekawe na murawie bliźniczkowej notuje się okazy gołka białawego, który nie był od dawna notowany w polskiej części, nie tylko Gór Orlickich ale całej Ziemi Kłodzkiej. Z tego i wielu innych powodów, Bukačka zwana jest często ogrodem botanicznym Gór Orlickich. Przez teren wyznaczony jest zielony i czerwony szlak, dodatkowo bliskość schroniska powoduje, że rezerwat jest stosunkowo często odwiedzany.
Trčkov – mniej znany i rzadziej odwiedzany rezerwat obejmujący wschodnie stoki odchodzące od Šerlicha, został założony w 1982 na obszarze o powierzchni 67,7 ha dla ochrony pierwotnej puszczy bukowej oraz licznych siedlisk leśnych związanych ze źródliskami i strumieniami. W drzewostanie występują liczne i dorodne okazy buków, świerków oraz klonów, które w wielu przypadkach osiągają potężne rozmiary. W runie nie brakuje licznego, butwiejącego i porośniętego paprociami drewna, które nadaje miejscu puszczański charakter. Na obszarze występuje wiele rzadkich i chronionych gatunków, m.in. arnika górska, fiołek dwukwiatowy, gółka długoostrogowa, kruszczyk Greutera i szerokolistny, kukułka Fuchsa, lilia złotogłów, pełnik europejski, podrzeń żebrowiec, śnieżyca wiosenna i wroniec widlasty. W bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się innych obszar chroniący tereny łąkowe – Trčkovská louka. Rezerwat jest częściowo udostępniony do zwiedzania poprzez żółty szlak, który jednak wytyczony jest tuż przy granicy i poprowadzony w większości przez pozostałości po monokulturach świerkowych, gdzie nie można podziwiać całego bogactwa Trčkova. Wschodnią granicę wyznacza droga, która prowadzi do dwóch śródleśnych łąk objętych ochroną w jako Hraniční louka (tł. Graniczną Łąka) i Velká louka (tł. Wielka Łąka). Obie łąki są zbliżone siedliskowo i gatunkowo, gdzie występują wilgotne młaki z licznymi kępami ciemiężyc, kukułek, ostrożeni, pełników i śnieżyc.
Kolejną formą ochrony są zwykłe (nie narodowe) rezerwaty przyrody, chroniące cenne obszary w skali regionalnej. Na terenie Gór Orlickich występuje 13 takich rezerwatów, z których najciekawsze to:
Bedřichovka – niewielki obszar o powierzchni 10,7 ha, który został powołany w 1982 r. do ochrony bogatych florystycznie łąk tuż przy polskiej granicy na wysokości wsi Lasówka, gdzie rozpoczyna się nowo powstały niebieski szlak przechodzący nad Dziką Orlicą i dalej pomiędzy łąkami rezerwatu. Sam obszar został powołany głównie dla ochrony bogatej ornitofauny (67 gatunków ptaków, m.in. jastrząb, bocian czarny, błotniak zbożowy i dziwonia zwyczajna), Jednak na łąkach notowana jest także bogata flora jak kozłek dwupienny, kukułka szerokolistna, pełnik europejski pierwiosnek lekarski i śnieżyca wiosenna. Występują tu kwietne łąki pełne jaskrów, firletek, niezapominajek, kozłków, szelężników i przetaczników. Bedřichovka szczególnie efektownie prezentuje się w okresie czerwca i lipca. Jest to także cenne miejsce rozrodu i bytowania płazów (kumaki, ropuchy i traszki).
Hořečky – niewielki, a dokładniej najmniejszy rezerwat w Czechach o powierzchni 0,5713 ha, który znajduje się na północnych stokach odchodzących od Granicznej, tuż przy polskiej granicy, na wysokości niewielkiego parkingu. Rezerwat obejmuje murawy bliźniczkowe i górskie łąki konietlicowe z bogatą florą m.in. arnika górska, ciemiężyca zielona, gółka długoostrogowa, kozłek dwupienny, kukułka Fuchsa, jaskier platanolistny i podkolan zielonawy. Najważniejszym i najcenniejszym składnikiem rezerwatu jest bogata populacja goryczuszki czeskiej, w tym okazy białokwiatowe, która była głównym powodem powołania obszaru (nazwa Hořečky oznacza po prostu goryczki). Rezerwat warto odwiedzić kilka razy w sezonie, z czego na goryczki najlepiej wybrać się dopiero jesienią, wcześniej raczej nie zakwitną 🙂
Jelení lázeň – jest to najbardziej wyróżniający się w zestawieniu rezerwat. Obszar został powołany w 1982 r. na powierzchni 8,24 ha, w podszczytowych fragmentach pomiędzy Małą i Wielką Desztną, tuż przy czerwonym szlaku. Miejsce obejmuje cenne i niezwykłe zespoły torfowisk wysokich, borówczysk i górnoreglowej świerczyny z bogatymi populacjami borówki bagiennej, modrzewnicy zwyczajnej, wełnianki pochwowatej i żurawiny błotnej. Jest to także miejsce, gdzie stwierdzono bardzo rzadką listerę sercowatą, która w polskiej części Sudetów jest gatunkiem wymierającym, znanym z zaledwie 2-3 stanowisk. Sam listery w rezerwacie nie spotkałem, prawdopodobnie ze względu na małe rozmiary i łatwość przeoczenia. Do torfowisk nie docierają szlaki lub ścieżki i trzeba przedostać się przez gęsty dywan borówek i młodych świerków. Najlepszym terminem do zwiedzania jest czerwiec, kiedy następuje masowy zakwit wełnianek oraz żurawiny.
Sedloňovský vrch – duży rezerwat powołany w 1954 r. na powierzchni 99,7 ha, obejmuje on szczyt o tej samej nazwie wraz z opadającymi od niego stokami, które porośnięte są licznymi siedliskami leśnymi o charakterze naturalnym, m.in. żyzne i kwaśne buczyny górskie oraz dolnoreglowe świerczyny. Drzewostan budują dorodne okazy buków, świerków, jesionów i klonów. Na terenie notuje się liczną florę typową dla górskich, leśnych siedlisk jak czerniec gronkowy, kruszczyk szerokolistny, kukułka Fuchsa, lilia złotogłów, podrzeń żebrowiec, tojad dziubaty, śnieżyca wiosenna, żywiec cebulkowy i żywiec dziewięciolistny. Przez obszar przechodzi kilka szlaków, w tym prowadzące do innych terenów chronionych jak pobliska Bukačka. Jest to także miejsce o dużych wartościach historycznych, gdzie przebiegała linia umocnień w postaci licznych bunkrów.
Trčkovská louka – cenny rezerwat, będący swojego rodzaju kontynuacją rez. Trčkov, powołany w 1982 r. na powierzchni 11,12 ha. Obejmuje liczne siedliska łąkowe i leśne, w tym młaki niskoturzycowe, łąki trzęślicowe, górskie łąki użytkowane ekstensywnie oraz dolnoreglowe świerczyny. Powołany na obszarze dawnej wsi, która w większości została wyludniona po wojnie i obecnie stanowi teren ulegający naturalizacji. Widoczne są ślady dawnych zabudowań oraz dorodne aleje drzew jesionowych i owocowych. Na terenie rezerwatu notuje się bogatą florę, m.in. arnika górska, gółka długoostrgowa, jaskier platanolistny, kukułka Fuchsa, kukułka szerokolistna, modrzyk górski, nasięźrzał pospolity, ostrożeń błotny, podkolan biały i zerwa kulista. Ciekawym ewenementem są bogate populacje wielosiłu błękitnego, w tym formy białe, które prawdopodobnie są pozostałością po przedwojennych ogródkach.
Poniższe zestawienie jest tylko częścią pięknej i cennej przyrody, jaką można zastać w Górach Orlickich. Do najcenniejszych siedlisk należą żyzne i kwaśne buczyny sudeckie, torfowiska wysokie, młaki niskoturzycowe, wapienne wywierzyska, górskie łąki konietlicowe i kośne, ziołorośla górskie i górnoreglowe świerczyny. Wiele z cenniejszych fragmentów jest objętych ochroną, gdzie przy każdym terenie umiejscowione są tablice edukacyjne, zawierające podstawowe informacje oraz ciekawostki. Niestety wszystko jest w języku czeskim. Jedynie na kilku przygranicznych tablicach można znaleźć fragmenty w języku polskim a właściwie pseudo-polskim, albowiem roi się w nich od gramatycznych byków. Wygląda to tak jakby ktoś wkleił tekst z internetowego tłumacza, bez sprawdzenia przez kogokolwiek ze znajomością języka polskiego.
Jednak jest to tylko ciekawostka, albowiem główne skrzypce w zwiedzaniu grają rośliny a jest ich tu cała masa. Jak już wcześniej wspomnieliśmy, niewielki fragment po polskiej stronie, mimo swoje wielkości, stanowi jedną z największych koncentracji przyrodniczych w Sudetach. Można sobie tylko wyobrazić co jest po czeskiej stronie. Wśród gatunków najciekawszych warto wspomnieć jeszcze całą plejadę storczyków. Na łąkach można spotkać kruszczyka błotnego i storczycę kulistą a na niskich murawach spotykany jest gołek białawy. Na torfowiskach rośnie rzadka listera sercowata a w górskich wąwozach kwitnie kruszczyk Greutera, gatunek dopiero niedawno wyodrębniony w Polsce, stąd jego pełny zasięg jest jeszcze nieznany. Czesi wykazują liczne stanowiska w przygranicznych terenach Gór Orlickich i Stołowych, stąd zapewne wkrótce zostaną potwierdzone stanowiska i u nas.
Aby docenić całą przyrodę Gór Orlickich trzeba tu przyjechać wiele razy w roku albowiem w każdym miesiącu będą kwitły inne gatunki roślin. Dzięki gęstej sieci szlaków można odpowiednio dostosować przebieg trasy by zahaczyć o jak największą liczbę atrakcji przyrodniczych. Jest albowiem w czym wybierać, oprócz 21 oficjalnych obszarów chronionych, są tutaj dziesiątki bogatych przyrodniczo łąk, torfowisk, młak, buczyn i świerczyn.
PS. A jako, że Polacy nie gęsi i swoje Orlickie też mają, wkrótce ukaże się fotorelacja z tegorocznych wyjazdów w polską część Gór i Pogórza Orlickiego. 🙂
