Wiosenne Wojaże na Granicy
29 marca 2020Na świecie i w Polsce istnieją różnego rodzaju granice. W naszej fotorelacji skupimy się na mało znanym fragmencie Dolnego Śląska, gdzie stykają się granice polityczne, geograficzne i siedliskowe. Mowa tu o terenach na styku ziemi obornickiej i dolnobrzeskiej na północny zachód od stolicy regionu, gdzie znajdują się jedne z najbogatszych florystycznie miejsc obu regionów.
Gmina Brzeg Dolny i gmina Oborniki Śląskie to dwie jednostki samorządowe ulokowane w różnych powiatach. Jeden przynależy do powiatu wołowskiego, drugi zaś do trzebnickiego. Mimo innych przynależności obie gminy charakteryzuje podobne środowisko. Są to jednostki, u których na południu przebiega Pradolina Wrocławska skupiająca dolinę Odry, natomiast na północy występują morenowe wzniesienia Wzgórz Trzebnickich i Wysoczyzny Rościsławskiej. Pomimo bogatej rzeźby obie gminy charakteryzują się bardzo słabym systemem ochrony przyrody. W obu występuje tylko jeden rezerwat przyrody Jodłowice, który dzielą wspólnie (większa część rezerwatu leży w gminie Oborniki Śląskie). W obu gminach jest bardzo mało pomników przyrody a także nie ma żadnych użytków ekologicznych lub fragmentów parków krajobrazowych. Występuje tylko słabo rozwinięta sieć Natura 2000 skupiająca się głównie w dolinie Odry.
Słabo wykształcony system ochrony spowodowany jest przede wszystkim niewielkim bogactwem przyrodniczym obu gmin. Mimo dużego zalesienia, w przeważającej części tutejsze lasy obejmują monokultury sosnowe lub silnie przekształcone lasy mieszane w typie kwaśnej dąbrowy lub ubogiego grądu. Niewiele jest tu wartościowych i dobrze wykształconych siedlisk leśnych, które skupiają się głównie w dolinie Odry, gdzie większość chroniona jest w ramach obszarów Natura 2000 Dolina Widawy i Łęgi Odrzańskie. Dodatkowo w gminie Brzeg Dolny zaproponowano powołanie kilkudziesięciu użytków ekologicznych chroniących najcenniejsze fragmenty. Niestety owe użytki są w fazie propozycji od bardzo wielu lat i nie wiadomo czy i kiedy doczekałyby się realizacji. Na naszej stronie stopniowo powstaje artykuł o owych użytkach, który doczeka się publikacji za około 1-2 miesiące. Ale wracająca do meritum fotorelacji. Wśród wielu cennych obszarów na uwagę zasługuje jeden, mało znany fragment na styku wielu obszarów.
Mowa tu o Magdalence. A konkretniej Magdalence i jej okolicach. Tą osobliwą nazwę nadano jednemu z projektowanych użytków ekologicznych, który znajduje się na wschodniej granicy gminy Brzeg Dolny. Obszar ten obejmuje serię ekosystemów łąkowych i leśnych z bardzo bogatą florą oraz stanowiących istotną ostoję dla zachowania lokalnej bioróżnorodności. Dodatkowo naokoło Magdalenki znajduje się seria innych cennych obszarów. Całość ulokowana jest właśnie na tytularnej granicy. Bowiem przez środek omawianego kompleksu leśno-łąkowego przebiega granica obu gmin. Na tym terenie dochodzi także do styku trzech regionów fizycznogeograficznych: Wysoczyzny Rościsławskiej i Pradoliny Wrocławskiej przynależnych do Niziny Śląskiej oraz Wzgórz Trzebnickich przynależnych do Wału Trzebnickiego. Trójstyk zlokalizowany jest dokładnie na wschód od zabudowań wsi Jodłowice, w dębowych zadrzewieniach gdzie ulokowano obelisk upamiętniający ofiary I wojny światowej. I właśnie od tego pomnika zaczynamy naszą podróż.
Ciekawe elementy przyrodnicze można spotkać już przy obelisku. Teren naokoło porośnięty jest kwaśną dąbrową z wiekowymi i dorodnymi dębami szypułkowymi. Runo leśne ubogie, w którym dominują trawy a także pojedyncze kępy fiołka wonnego, konwalii majowej, pszeńca gajowego i zawilca gajowego. Jesienią można tu znaleźć pojedyncze owocniki podgrzybków, purchawek i borowików. Co nas jednak najbardziej interesuje to rozległy płat barwinka pospolitego, który porasta kilkaset metrów kwadratowych zakrzewień po drugiej stronie drogi, naprzeciwko dębowego lasku. Barwinek dawniej był rośliną chronioną, z której to ochronę zdjęto. Ta niewielka krzewinka tworzy miejscami bardzo rozległe kobierce, dominujące w runie leśnym. Jej ciemnozielone, skórzaste liście dobrze wyróżniają się na szarym tle wczesnowiosennego runa a ich fioletowe kwiaty tworzą przepiękny kolorowy dywan.
Na wschód od obelisku rozpościerają się mało znane i dość silnie przekształcone siedliska wilgotnych lasów liściastych. W większości obejmują one młode i przekształcone niżowe łęgi olszowe oraz łęgi wierzbowo-topolowe. W drzewostanie dominują głównie młode olchy czarne, topole białe i różne gatunki wierzb. Warstwa podszytu charakteryzuje się bogatą szatą, w której oprócz pospolitych gatunków jak dereń świdwa, czeremcha pospolita, trzmielina zwyczajna i dziki bez czarny występują także liczne krzewy wawrzynka wilczełyko. Jest to gatunek bardzo rzadki, który w gminie Oborniki Śląskie został stwierdzony tylko tutaj. Krzew ten słynie głównie z pięknych i wonnych kwiatów pojawiających się na przedwiośniu oraz silnych właściwości trujących. Latem gałęzie ozdobione są jaskrawymi, czerwonymi jagodami. Niektóre z tutejszych osobników osiągają ponad metr wysokości. Jego egzemplarze rozsiane są po całym łęgu, wkraczając także na sąsiednie siedliska leśne.
Oprócz wawrzynka w tutejszych łęgach roi się od gatunków chronionych lub rzadkich tak w skali kraju jak i regionu. Miejscami widać liczne kępy pierwiosnka wyniosłego o bladożółtych płatkach, którego kwiaty skupione są na 10-20 cm łodyżkach. Towarzyszą im liczne kępy zawilca gajowego, gatunku pospolitego nie tylko w gminie ale także w całym kraju. Oprócz gatunków ozdobnych z kwiatów można tu spotkać także gatunki ozdobne z liści. Mowa tu o kopytniku pospolitym, gatunku który spotkał taki sam los co barwinka. Mianowicie w 2014 r. zdjęto z niego ochroną. Jego nerkowate w kształcie liście są zimozielone i zdobią dna lasów nawet zimą. Oprócz roślin w jodłowickim łęgu można spotkać pojedyncze owocniki piestrzenicy olbrzymiej. Jednego z rzadszych wiosennych grzybów, który rośnie w wilgotnych i żyznych lasach liściastych. Posiada jasnobrązowy, okrągławy kapelusz, silnie pofałdowany i bardzo kruchy. Jego pojedyncze stanowiska rozsiane są wzdłuż doliny Odry w obu gminach.
W sąsiedztwie łęgów występują mieszane lasy, głównie z przewagą sosny zwyczajnej i dębu szypułkowego, które niosą ślady wielu dekad sztucznych przekształceń. Dawniej w miejscu tym rosły najprawdopodobniej rozległe lasy liściaste, głównie kwaśne dąbrowy. Przed całe dekady, systematycznie zostawały one wycinane a w ich miejsce sadzono monokultury sosny. Obecnie w gminach ostały się niewielkie płaty kwaśnych dąbrów, które można spotkać m.in. na omawianym trójstyku. W miejscu tym wykształcił się specyficzny typ lasu, który rośnie w obszarze źródliskowym pełnym wysięków wodnych i wypływających z nich strumieni tworzących rozległą sieć potoków zasilających wilgotne łęgi oraz ulokowane na południu wilgotne łąki trzęślicowe. W lesie występuje wiele dorodnych i wiekowych dębów u podnóża których wiosną rozwijają się dziesiątki błękitnych kwiatów przylaszczki pospolitej. Gatunku bardzo rzadkiego i ginącego w obu gminach. Przylaszczkę także spotkał smutny los usunięcia z listy roślin objętych ochroną, choć gatunek poza obszarami górskimi jest bardzo rzadki i narażony na wymarcie.
Oprócz wymienionych taksonów rzadkich i chronionych na trójstyku występuje wiele innych mniej lub bardziej ciekawych gatunków. Do takowych należy m.in. piestrzenica kasztanowata, która jest pospolitszą kuzynką piestrzenicy olbrzymiej. Jest mniejsza i posiada owocniki w ciemniejszych barwach (brązowoczerwony, kasztanowy, ciemnobrązowy). Spotkać go można na północ od jodłowickiego cmentarza, na obrzeżach dawnych wyrobisk piasku zarośniętych laskami sosnowymi. Grzyb ten rośnie w zupełnie innych warunkach niż jego kuzynka, mianowicie występuje na piaszczystych i kwaśnych glebach borów sosnowych. Jak więc widać teren ten ma do zaoferowania więcej niż tylko mało znany rezerwat Jodłowice, chroniący las mieszany ze stanowiskiem jodły na granicy zasięgu. Późną wiosną i latem łęgi zmienią się w zielony gąszcz a festiwal barw przenosi się na łąki i murawy występujące w obszarze projektowanego użytku Magdalenka.
Cenne przyrodniczo tereny na „Trójstyku” i w jego okolicach, które są warte odwiedzenia wiosną:
- rezerwat przyrody Jodłowice, rezerwat chroniący stanowisko jodły pospolitej na granicy zasięgu w lesie mieszanym
- pomnik przyrody Głaz Romera, największy eratyk w województwie
- Grąd Nadodrzański, las na wschód od Starego Dworu porośnięty dobrze wykształconym grądem kokoryczowym
- Helenka, niewielka łąka w Pogalewie chroniąca łąkę trzęślicową z wieloma cennymi gatunkami
- Łęgi Jodłowickie, obszar lasów łęgowych i podmokłej dąbrowy z licznymi dorodnymi okazami dębów oraz bogatym stanowiskiem wawrzynka wilczełyko i przylaszczki pospolitej
- Magdalenka, projektowany użytek ekologiczny obejmujący łąki trzęślicowe, łozowiska i łęgi olszowe z wieloma chronionymi gatunkami
- Park w Pogalewie, dawny park ulegający naturalizacji w kierunku grądu z wieloma dorodnymi drzewami o wymiarach pomnikowych i runem bogatym we wczesnowiosenne geofity
- Spalona Wieś, obszar w połowie drogi między Nizinami i Rościsławicami obejmujący wąski pas grądu i olsu ciągnącego się wzdłuż potoku Trzcinka w miejscu ruin wsi, która została całkowicie zniszczona w czasie II wojny światowej
