Monetka bukowa

Monetka należy do jednych z bardziej rozpoznawalnych gatunków grzybów o niezaprzeczalnej urodzie. Jej wyrastające wiązkowo, śnieżnobiałe kapelusze widoczne są już z odległości kilkunastu metrów. Nie sposób jej pomylić z innymi grzybami albowiem, nie występują u nas nadrzewne gatunki o tak intensywnie białych i silnie połyskujących kapeluszach. Do tego porastających niemal wyłącznie drzewa bukowe.

Rodzaj Oudemansiella, do którego obecnie zalicza się monetkę bukową (Oudemansiella mucida) liczy 15-30 gatunków. Duża różnica w ich liczbie spowodowana jest ciągłymi zmianami w systematyce. Rodzaj dzieli się na cztery grupy na podstawie różnic w strukturze skórki kapelusza.  Dawniej gatunek przynależał do rodzaju Mucida i często jeszcze można znaleźć go pod tą nazwą w publikacjach i artykułach. Jest to niewielki grzyb wyrastający wiązkowo i osiągający 5-12 cm wysokości. Posiada biały owocnik o średnicy 5-6 cm, czasem większy. Jego kolor może mieć barwę od czystej bieli, poprzez kolor kości słoniowej, szarawy lub jasnobrązowy, często w środkowej części może przybierać żółtawe zabarwienie. Powierzchnia pokryta jest warstwą, lepkiego śluzu, który nadaje grzybowi połysku. Początkowo brzegi kapelusza są podwinięte nadając owocnikowi półkolisty kształt. Wraz z upływem czasu ulega on rozwinięciu na kształt parasolowaty lub talerzowaty. W dolnej strefie występują szerokie i wybrzuszone blaszki o dużych odstępach, które zbiegają się w kierunku środka. Całość osadzona jest na trzonie o długości 4-10 cm i kolorze zbliżonym do reszty grzyba, jedynie u dołu z ciemniejszymi, brązowymi przebarwieniami.  Monetka posiada szeroki i obwisły lub odstający pierścień o prążkowanej strukturze.

Monetka, zależnie od miejsca bytowania może być pasożytem, który bytuje na żywych drzewach, jak i saprotrofem pobierającym składniki odżywcze z martwych i butwiejących pni. Gatunek preferuje drewno drzew liściastych, głównie buka. Dużo rzadziej jest spotykana na innych gatunkach drzew jak dęby lub brzozy, natomiast nie występuje na drewnie drzew iglastych. Z tego względu najczęściej jest spotykana w siedliskach lasów bukowych (żyzne buczyny i kwaśne buczyny) lub w drzewostanie z dużym udziałem buka, zarówno na nizinach jak i terenach górskich. Grzyb potrafi wyrosnąć na niemal każdej wysokości, przy czym na żywych drzewach zazwyczaj wyrasta wyżej na pniu lub koronie, często kilka-kilkanaście metrów nad ziemią. W przypadku martwych, upadłych drzew monetka spotykana jest na całej długości, nawet tuż przy samej ziemi. Owocniki wyrastają przeważnie w drugiej połowie roku, od późnego lata aż do pierwszych przymrozków. Najczęściej w okresie po obfitych opadach deszczu. Sama temperatura nie jest wyznacznikiem aktywności. Monetki wyrastają zarówno w okresie upałów jak i w czasie chłodnych dni. Zależnie od pogody, w okresie deszczowym lub po intensywnych mgłach ich kapelusze mogą mieć bardzo silny połysk dzięki warstwie śluzu lub być całkowicie matowe, gdy następują okresy o niskiej wilgotności powietrza. Od warstwy połyskującego śluzu wzięła się łacińska nazwa gatunkowa monetki. Słowo mucus, z którego wyprowadzono mucida (jako nazwę dla gatunku) oznacza „śluz”. Obecna polska nazwa gatunkowa „bukowa”, wzięła się od gatunku drzewa, na którym najczęściej można ją spotkać.  Dawniej gatunek nosił nazwę monetka kleista.

Monetka bukowa nie należy do gatunków częstych, jednak nie została objęta ochroną. Na terenie kraju jej areał ogranicza się głównie do terenów naturalnego występowania buka, czyli Polski zachodniej, południowej i północnej z pominięciem terenów wschodnich i centralnych, gdzie jednak także jest czasem notowana w miejscach sztucznych nasadzeń bukowych. Na Dolnym Śląsku jest notowana z całego obszaru, jako że terytorium województwa w całości pokrywa się z naturalnym zasięgiem buka. Najczęściej notowana jest w miejscach ze starym i dojrzałym drzewostanem bukowym, takim jak rezerwaty i dawne założenia parkowe. Wśród miejsc ze stwierdzonymi wystąpieniami monetki należy m.in. Muszkowicki Las Bukowy, Las Bukowy w Skarszynie, Góra Miłek, Radziądz, Stawy Milickie, Jaskinia Niedźwiedzia, Wzgórze Joanny a także oba parki narodowe (Karkonoski w okolicach Chojnika i Gór Stołowych w okolicach Wrót Pośny i Ostrej Góry). Poza tym monetka możne być spotykana w drzewostanach bukowych poza obszarami rezerwatów, głównie w regionie największej koncentracji buka jak Pasmo Krowiarki, Masyw Ślęży, Góry Kaczawskie, Dolina Baryczy i Góry Bardzkie.

Na koniec warto zwrócić uwagę na to, że mimo swojego apetycznego wyglądu, nie jest to grzyb jadalny. Nie zawiera jednak silnie trujących związków i wg niektórych źródeł jest jadalny po usunięciu śluzu i dokładnym obgotowaniu. Same owocniki zawierają cały wachlarz licznych substancji. Wiele z nich wykorzystuje się we współczesnej medycynie i rolnictwie, m.in. strubiluryny, będące związkami fungistatycznymi, które nie tylko uniemożliwiają wzrost innych grzybni ale wręcz mają właściwości grzybobójcze. Z innych związków (lipidowych) z grupy poliektydów wytwarza się preparat mucydermę stosowaną w leczeniu grzybicy. Co ciekawe, środek ten szkodzi grzybom, przy jednoczesnym neutralnym wpływie na naskórek i florę bakteryjną. Poza tym stwierdzono, że związki wyizolowane z monetki działają przeciwwirusowo oraz cytostatycznie w stosunku do niektórych komórek nowotworowych. Jak więc widać monetka ma do zaoferowania nie tylko ładny wygląd ale wspomaga także współczesnej medycynie i rolnictwu.