Biała Lądecka

1 sierpnia 2019 Wyłączono przez admin

Biała Lądecka należy do jednych z piękniejszych rzek na terenie Ziemi Kłodzkiej, która płynie przez malowniczą dolinę pomiędzy Górami Złotymi i Masywem Śnieżnika. Jest to teren mało znany, gdzie latem można podziwiać jeden z najbardziej widowiskowych spektakli kwiatowych jakim jest masowy rozkwit włosieniczników, znanych także jako wodne jaskry.

Typ ochrony: Natura 2000

Kod: PLH020035

Data utworzenia: 2008

Powierzchnia: 73,1 ha

Powiat: Kłodzki

Gmina: Lądek Zdrój, Stronie Śląskie

Położenie: Obszar obejmuje koryto rzeki Białej Lądeckiej na długości 16,7 km wraz z terenami przylegającymi. Całość rozciąga się pomiędzy miejscowością Goszcz i Trzebieszowice (most nad ujściem Konradowskiego Potoku) tworząc mikroregion Dolina Białej Lądeckiej w Sudetach Wschodnich, gdzie rzeka stanowi jednocześnie granicę pomiędzy dwoma pasmami górskimi, Masywem Śnieżnika i Górami Złotymi. Część obszaru obejmuje oddziały leśne nadleśnictwa Lądek Zdrój.

Budowa: Rwąca górska rzeka utworzyła wąskie i silnie meandrujące koryto, które podzielone jest na trzy części (z czego obszar Natura 2000 obejmuje dwa): Dolina Górnej Białej Lądeckiej (od źródeł do Goszowa), Obniżenie Lądka i Stronia (pomiędzy tymi dwoma miastami), Dolina Białej Lądeckiej (od Radochowa do ujścia). Górskie odcinki rzeki przepływają wciętą doliną wypreparowaną w złożonej strukturze metamorfiku Lądka i Śnieżnika, zbudowanego m.in. z łupków metamorficznych, amfibolitów i gnejsów gierałtowskich, a także tonalitów. Gnejsy stanowią główną strukturę wokół koryta na obszarze naturowym, gdzie rzeka tworzy miejscami malownicze przełomy z rozsianymi licznie wychodniami skalnymi. Im dalej od źródeł, Biała Lądecka tworzy coraz szersze koryto, gdzie poniżej Stronia przepływa na wyraźnie utworzone terasy plejstoceńskie, które dzięki ukształtowaniu w formie płaskiej doliny zostały w większości zajęte pod grunty orne. Dno rzeki zajmują liczne utwory, głównie czwartorzędowe osady jak żwiry a także liczne kamienie, często o średnicy powyżej 20 cm.

Obecnie rzeka po pominięciu Lądka Zdroju otacza od północy szerokim łukiem górę Radoszkę, gdzie gwałtownie skręca w kierunku południowo-zachodnim. Nie jest to pierwotny przebieg rzeki, która dawniej płynęła doliną na północ od Radoszki, w kierunku miejscowości Orłowiec oraz przełęczy Różaniec i na wysokości Kamieńca Ząbkowickiego wpadała do Nysy Kłodzkiej. Zmianę przebiegu rzeki spowodowały ruchy górotwórcze, które pod koniec trzeciorzędu podniosły obszar o 200-250 m. Tempo wynoszenia było szybsze niż tempo pogłębiania doliny przez rzekę, co w efekcie spowodowało zmianę biegu Białej Lądeckiej. Rzeka stopniowo skierowała nurt w kierunku najbliższego obniżenia, gdzie utworzyła widoczną po dzień dzisiejszy dolinę. Całe zdarzenie określane jest w geologii jako tzw. kaptaż, czyli zmiana przebiegu rzeki pod wpływem działania erozji wstecznej. Na wysokości zmiany biegu (tj. pod Radoszką) wytworzyło się kolano kaptażowe, charakteryzujące się korytem o gwałtownym skręcie pod niemalże prostym kątem oraz wytworzeniem martwej doliny (pozostałość po pierwotnym korycie).

Roślinność: Umiarkowanie cenna, jednak z występowaniem kilku istotnych gatunków oraz siedlisk. Do najważniejszych należą nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (Ranunculion fluitantis). Jest to związek licznych wodnych gatunków występujących w czystych wodach płynących o kamienistym lub żwirowym dnie. W przypadku Białej Lądeckiej siedlisko notowane jest na niemal całym odcinku rzeki z mniejszym lub większymi płatami, zależnie od charakterystyki poszczególnych odcinków. W miejscach o niewielkiej ingerencji i mało przekształconym korycie o kamienistym dnie i wartkiej, czystej wodzie kobierce włosieniczników tworzą rozległe i liczne płaty. Najważniejszym czynnikiem warunkującym dobrze rozwinięte siedlisko jest stan dna koryta rzecznego oraz parametry wody. Regulacja samych brzegów ma drugorzędne znaczenie albowiem płaty notowane są także na obszarach o silnie uregulowanej linii brzegowej (w tym tworzenie murków i kaskad). Włosieniczniki występują przede wszystkim w wodach o mało przekształconym dnie, które pokryte jest gruboziarnistym materiałem w postaci rumoszu kamiennego i licznych głazów. Jest to jeden z głównych elementów, na których zakorzeniają się wodne jaskry. W wodach Białej Lądeckiej wyróżniono trzy gatunki: włosienicznik rzeczny (notowany w wodach niemal całego Dolnego Śląska, posiada dno kwiatowe bez gęstego owłosienia), pospolity włosienicznik krążkolistny oraz rzadki włosienicznik pędzelkowaty (notowany w Polsce tylko w Sudetach Wschodnich, posiada gęsto owłosione dno kwiatowe). Ostatni z wymienionych gatunków należy do grupy roślin narażonych na wyginięcie, który na 25 km odcinku Białej Lądeckiej posiada największą krajową ostoję. Główne populacje stwierdzono w obszarze wyznaczonej Natury 2000 (koryto rzeki na odcinku Lądka Zdroju i Trzebieszowic) oraz w okolicach Żelazna już poza obszarem naturowym.

Wzdłuż rzeki utworzyły się liczne siedliska związane ze środowiskiem wodnym, zarówno siedliska leśne jak i nieleśne. Występują one głównie w miejscach o niewielkim przekształceniu brzegów lub na przestrzeniach w bezpośrednim sąsiedztwie. Do największych powierzchniowo zaliczane są zbiorowiska ziołorośli górskich (Adenostylion alliariae). Notowane są one na kamienistych glebach w bezpośredniej bliskości rzeki, gdzie tworzą rozległe łopuszyny budowane głównie przez lepiężnika białego i lepiężnika różowego. Towarzyszą im pospolite gatunki takie jak ostrożenie, szczawie, przywrotniki, starce, bodziszki i kniecie błotne. Miejscami ziołorośla przechodzą w zbiorowisko nitrofilnych bylin i pnączy porastających brzegi z rzędu Convolvuletalia sepium, charakteryzującego się licznymi pospolitymi gatunkami nadrzecznymi jak krwawnica pospolita, kielisznik zaroślowy, wiązówka błotna, żywokost lekarski, mozga trzcinowata, rdest zaroślowy, przytulia czepna, pokrzywa zwyczajna oraz inwazyjny niecierpek himalajski.

Niewielkie tereny leśne obejmują głównie zbiorowiska silnie powiązane z rzekami, tj. łęgi wierzbowe, olszowe i jesionowe oraz olsy źródliskowe. Jest to mozaika wielu drobnych siedlisk tworzących zadrzewienia wzdłuż koryta rzecznego, wśród których dominują nadrzeczne łęgi wierzbowe (Salicetum albo-fragilis), ich drzewostan zbudowany jest z wierzby kruchej i jesionu wyniosłego z domieszką innych drzew i krzewów jak wierzba biała, wierzba wiciowa oraz topole. W runie leśnym występują częściowo gatunki z ziołorośli nadrzecznych a także inne rośliny nitrofilne jak kostrzewa olbrzymia, bodziszek żałobny, jasnota plamista, przytulia czepna i chmiel zwyczajny. Oprócz łęgów odnotowano także niewielkie płaty zboczowych lasów klonowo-lipowych, które występują w postaci drobnych płatów na odcinkach, gdzie rzeka zahacza o obszary leśne. W drzewostanie dominuje lipa szerokolistna oraz buk pospolity, natomiast w runie leśnym oprócz gatunków typowych dla siedliska wyróżnia się obecność chronionego gatunku jakim jakim jest parzydło leśne.

Fauna: Umiarkowanie bogata. Ze względu na silnie ograniczenie obszaru do koryta rzecznego z pominięciem rozległych łąk, muraw czy lasów na terenie notuje się głównie gatunki związane ze środowiskiem wodnym. Wśród najważniejszych stwierdzonych grup zwierząt należy ichtiofauna, w tym głowacz białopłetwy, głowacz pręgopłetwy i minóg strumieniowy. Biała Lądecka stanowi też istotne miejsce żerowania i bytowania licznej awifauny oraz herpetofauny.

Inne: Rzeka przepływa przez dwa ośrodki miejskie, w tym ważne centrum uzdrowiskowe i turystyczne jakim jest Lądek Zdrój. Z tego względu istnieje tu kilka szlaków turystycznych:

zielony, mający swój początek przy dworcu w Stroniu Śląskim i dalej w kierunku Międzygórza
żółty, który ciągnie się na niewielkim odcinku wzdłuż rzeki pomiędzy Stroniem Śląskim i Goszowem
niebieski, najważniejszy szlak w obszarze naturowym, które ciągnie na odcinku kilku kilometrów wzdłuż rzeki od Wzgórza Świętojerskiego w Lądku Zdroju do Radochowa, gdzie skręca w kierunku tamtejszej jaskini
w pobliżu rzeki utworzono też dwie ścieżki dydaktyczne: Wokół Stronia Śląskiego i „Góra Cierniak”

Zagrożenia: Umiarkowane, bezpośrednio zależne od planowanych ewentualnych zabiegów prowadzonych w dolinie Białej Lądeckiej. Do najważniejszych zagrożeń należą zmiany w korycie rzeki takie jak dalsza jej regulacja (betonowanie brzegów, pogłębianie i naruszanie dna koryta, prace hydrotechniczne). Może to powodować naruszenie korzeni oraz zniszczyć rozległe płaty włosieniczników. Ważne są także potencjalne zmiany w czystości wody (zwiększenie poziomu zanieczyszczenia, nielegalne zrzuty obornika i ścieków, eutrofizacja), które negatywnie wpływają na biologię i rozród tutejszej ichtiofauny i awifauny. Wśród zagrożeń pochodzenia naturalnego należy wymienić m.in. zarastanie brzegów przez drzewa i krzewy. Ograniczają one dostęp do światła i zmniejszają powierzchnię dostępną dla włosieniczników. Dużym zagrożeniem są także wahania poziomu wody, głównie w czasie większych powodzi, kiedy to roślinność rzeczna ulega silnemu uszczupleniu, jednak przy sprzyjających warunkach odbudowuje się w czasie kolejnych sezonów.

Potencjalne powodzie wymuszają rozbudowywanie i ulepszanie systemu przeciwpowodziowego polegającego na rozbudowywaniu wałów oraz konserwacją obecnego układu koryta. Powoduje to czasowe niszczenie siedlisk brzegowych (ziołorośla, łęgi, łozowiska), które miejscami mają znacznie utrudnione warunku do odnowień z powodu eliminacji przestrzeni (zagospodarowanie gruntów pod wały i inne obiekty). Dodatkowo w obrębie doliny zaobserwowano liczne gatunki inwazyjne, które są stosunkowo pospolite na terenie Ziemi Kłodzkiej, chodzi tu m.in. o rdestowiec ostrokończysty, niecierpek himalajski, moczarka kanadyjska i kroplik żółty. Powodują one zaburzenia w strukturze siedlisk, wypierają gatunki rodzime i zmniejszają ogólną bioróżnorodność terenu.

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Mimo że obszar Natura 2000 obejmuje niemal wyłącznie rzekę z wąskimi pasami zieleni wzdłuż koryta, to jest to teren o wybitnych walorach krajobrazowych oraz przyrodniczych. Niemal na każdym odcinku rzeki można dostrzec liczne kępy włosieniczników zwanych wodnymi jaskrami, których żywozielone pędy ulegają silnemu nurtowi wody i swobodnie falują wraz z rzeką. Latem tafla wody przybiera kolory bieli spowodowanej masowym zakwitem roślin, które miejscami tworzą rozległe kobierce przypominające z wyglądu białe wyspy. Szczególnie gęste kobierce tworzą się na odcinkach o szerokim i dobrze nasłonecznionym korycie, jednak mniejsze lub większe nagromadzenie włosieniczników można ujrzeć na każdym fragmencie rzeki, w tym na terenach obu miejscowości. W Lądku Zdrój kępy jaskrów malowniczo komponują się ze staromiejską zabudową, w tym kamienny most i poniemieckie mury będące umocnieniami brzegów.

Włosieniczniki występują masowo także w innych odcinkach rzeki, tak naprawdę na całej jej długości oraz w rzekach i strumieniach wpadających do Białej Lądeckiej. Wśród miejsc z bogatymi populacjami należą odcinki rzeki na wysokości Żelazna, Oldrzychowic Kłodzkich a także dalej na terenie Nysy Kłodzkiej (odcinki k. Podtynia, Morzyszowa, Opolnicy) i dopływach Białej Lądeckiej (m.in. Konradowski Potok, Pląsawa, Janówka, Morawa).

Informacje praktyczne:

bardzo dobry dojazd, wzdłuż rzeki poprowadzonych jest bardzo wiele dróg lokalnych wraz z mostami i parkingami (głównie w obrębie Lądka Zdrój)
cenne tereny zlokalizowane są na niemal całej długości rzeki od źródeł po ujście do Nysy Kłodzkiej. Tu także występuje gęsta sieć dróg oraz liczne parkingi i miejsca postojowe
trudność w poruszaniu się zależna jest od zwiedzanego fragmentu. Brzegi rzeki w wielu miejscach są umocnione lub poprowadzone są tam drogi i ścieżki. Są to fragmenty łatwe do poruszania się. W przypadku koryta rzeki zaleca się zwiedzanie tylko dla osób doświadczonych z odpowiednim ubiorem. Mimo że rzeka jest płytka (przeważnie poniżej 50 cm) to występuje tu wartki nurt oraz śliskie podłoże. Oglądanie kęp włosieniczników zalecamy podziwiać z brzegu lub tylko w bezpośredniej bliskości brzegu
w bliskim sąsiedztwie brak jest rezerwatów przyrody czy użytków ekologicznych, sama rzeka zlokalizowana jest w otulinie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego. W sąsiedztwie występują liczne pomniki przyrody, głównie na terenie Lądka Zdrój (aleja lipowa, pomnikowe dęby, buki, kasztanowce) oraz Radochowa (Jaskinia Radochowska) i Oldrzychowic Kłodzkich (klon pospolity, klon jawor, topola kanadyjska, grupa żywotników)
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: lato (włosieniczniki, ziołorośla)