Kumaki Dobrej

9 sierpnia 2019 Wyłączono przez admin

Mało znany fragment w okolicach Wrocławia, który obejmuje cenne siedliska ciągnące się wokół rzeki Dobrej od granic miasta po gminę Dobroszyce. Jest to miejsce występowania wielu gatunków rzadkich lub chronionych roślin oraz ważna ostoja płazów, w tym gatunki priorytetowe jak kumak nizinny i traszka grzebieniasta.

Typ ochrony: Natura 2000

Kod: PLH020078

Data utworzenia: 2007

Powierzchnia: 2094 ha

Powiat: Wrocław, Wrocławski, Oleśnicki

Gmina: Wrocław, Długołęka, Dobroszyce

Nadleśnictwo: Oleśnica Śląska

Położenie: Obszar położony jest w zachodniej części Równiny Oleśnickiej, będącej składową Niziny Śląskiej. Całość rozciąga się wzdłuż rzeki Dobrej tworząc dwa oddzielne fragmenty. Fragment wysunięty bardziej na zachód rozciąga się od granic Wrocławia przy Lesie Zakrzowskim poprzez miejscowości Pruszowice, Domaszczyn, Szczodre i kończąc się przy zabudowaniach wsi Dąbrowice. Drugi obszar jest położony w odległości około 6,5 km na północny-wschód i rozciąga się wzdłuż rzeki na odcinku miejscowości Dobra-Kolonia Strzelce, gdzie obejmuje część tamtejszych terenów leśnych rozlegających się jeszcze 1,5 km od ostatnich zabudowań.

Budowa: Jest to teren w większości wybitnie płaski (różnica poziomów skrajnych punktów wynosi ok. 50 m) z niewielkimi dołami lub wzniesieniami, często będącymi efektem działalności ludzkiej. Najwyżej położone miejsce ulokowane jest w północno-zachodnim fragmencie i wynosi 175 m n.p.m. (okolice przysiółka Kolonia Strzelce). Teren stopniowo opada w kierunku południowym, gdzie cieki wodne uchodzą do Widawy i dalej w kierunku Odry. Podłoże w przeważającej części stanowią iły i gliny z okresu neogenu, które są przykryte młodszymi warstwami pochodzenia lodowcowego z okresu lądolodu skandynawskiego. W wyższych położeniach znajdują się także piaski i gleby lessowe. Twory położone w bezpośredniej bliskości rzek, sklasyfikowane są jako mady z grupy gleb aluwialnych i gleby gruntowo-glejowe z grupy gleb zabagnionych.

Okolice Domaszczyna i Szczodrego stanowią największe zagłębie stawów rybnych w najbliższej okolicy Wrocławia, które stanowią także ważne miejsce bytowania chronionych płazów, miejsce gniazdowania i żerowania ptaków oraz obszar wegetacji bogatej roślinności nadrzecznej. Do najważniejszych zbiorników należą m.in. trzy stawy w Lesie Ramiszowskim pomiędzy Ramiszowem i Pruszowicami (staw Mętnik, Postawek i Zaleśniak), seria stawów naokoło Domaszczyna (Chróstnik, Szczypek, Ostrowity i Ciężek), Bukowina na północ od Domaszczyna, Struja i Wilże na północ od Parku Szczodre oraz bezimienny podłużny staw okalający park. Większość zbiorników na terenie doliny Dobrej ma pochodzenie antropogeniczne i jest dziełem człowieka. Mimo tego jest tutaj wiele niewielkich oczek wodnych oraz zakoli rzecznych będących efektem naturalnych procesów erozyjnych.

Roślinność: Umiarkowanie bogata ze względu na silnie przekształcony teren (około 41 % powierzchni stanowią grunty rolnicze) oraz ulokowanie w obszarze generalnie niezbyt bogatym florystycznie. Wśród siedlisk leśnych największy powierzchniowo jest łęg jesionowo-wiązowy (Ficario-Ulmetum minoris) obejmujący wąskie pasy ciągnące się wzdłuż najważniejszych cieków wodnych oraz przy stawach hodowlanych. Drzewostan jest stosunkowo młody, gdzie przeważają drzewa w wieku do 50-60 lat. W składzie dominuje głównie wiąz pospolity, dąb szypułkowy i jesion wyniosły z domieszką innych drzew jak klon zwyczajny, lipa drobnolistna i grab pospolity. Podszyt jest bogaty i miejscami silnie rozwinięty. Do najczęstszych krzewów w warstwie należy czeremcha zwyczajna, kalina koralowa, porzeczka czerwona oraz liczne młode drzewka wcześniej wymienionych gatunków. Runo leśne umiarkowanie bogate bez gatunków rzadkich lub chronionych, gdzie największe bogactwo obejmuje przede wszystkim wiosenne geofity takie jak zawilec gajowy, miodunka ćma, ziarnopłon wiosenny, czosnaczek pospolity, złoć żółta, gwiazdnica gajowa i fiołek leśny. Poza tym wiele obszarów runa oraz okolicznych zadrzewień porośniętych jest bluszczem pospolitym i chmielem zwyczajnym, który miejscami tworzy gęste zarośla.

Miejscami łęg tworzy mozaikę lub stopniowo przechodzi w grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum), którego większe płaty występują głównie w środkowych fragmentach oraz na północy. Drzewostan zbliżony do sąsiadujących łęgów, wyróżnia się jednak obecnością grabu pospolitego i lipy drobnolistnej z domieszką klonu pospolitego, dębu szypułkowego i wiązu pospolitego. Runo leśne jest na ogół dobrze wykształcone, jednak jej fizjonomia i skład florystyczny są bezpośrednio zależne od żyzności i uwilgotnienia podłoża. Forma żyzna grądu jest szczególnie bogata we wczesnowiosenne geofity jak przytulia leśna, śnieżyczka przebiśnieg, jaskier różnolistny, gajowiec żółty, trędownik bulwiasty, kopytnik pospolity, gwiazdnica wielkokwiatowa, zawilec gajowy, zawilec żółty, złoć mała i tojeść gajowa. Najmniejszym powierzchniowo siedliskiem leśnym są nadrzeczne łęgi wierzbowe (Salicetum albo-fragili), które ciągną się wąskim pasem wzdłuż Dobrej oraz przy kanałach nawadniających stawy hodowlane. W drzewostanie dominuje wierzba biała i wierzba wiciowa otoczone licznymi pasami roślin zielnych jak krwawnica pospolita, żywokost lekarski, wietlica samicza, trzcina, pałka szerokolistna i inwazyjny rdestowiec.

Siedliska nieleśne, głównie łąkowe, stanowią silnie poszatkowane tereny rozlokowane w wielu fragmentach obszaru, głównie wzdłuż cieków wodnych, przede wszystkim wzdłuż brzegów Dobrej i przy stawach hodowlanych. Do najcenniejszych ekosystemów należą liczne zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), które występują na wilgotnych i najniżej położonych terenach, pomiędzy fragmentami lasów oraz przy rowach melioracyjnych. Jest to najcenniejszy florystycznie obszar skoncentrowanie wokół Dobrej oraz północnym fragmencie. Na łąkach można wyróżnić szereg rzadkich lub chronionych gatunków roślin, takich jak goryczka wąskolistna, mieczyk dachówkowaty, kosaciec syberyjski, bukwica lekarska, nasięźrzał pospolity, przytulia pospolita, olszewnik kmnikolistny, czarcikęs łąkowy, oman wierzbolistny, wiązówka bulwkowata, krwiściąg lekarski oraz kukułka szerokolistna. Część łąk uległa silnemu zniekształceniu, głównie z powodu intensywnego rozwoju gatunków obcych (nawłoć kanadyjska) oraz sukcesji leśnej. Dotyczy to głównie zachodnich i północnych połaci łąk trzęślicowych.

Największym powierzchniowo siedliskiem nieleśnym są niżowe łąki świeże użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), których płaty w rozproszeniu notowane są na całym obszarze, głównie wokół centrów osadniczych oraz stawów hodowlanych. Stwierdzono występowanie licznych gatunków charakterystycznych dla łąk świeżych, takich jak rajgras wyniosły, barszcz zwyczajny, marchew zwyczajna, przytulia zwyczajna, a także gatunki występujące na wilgotniejszych siedliskach łąkowych, m.in. krwawnik pospolity, koniopłoch łąkowy, olszewnik kminkolistny, krwiściąg lekarski, bukwica lekarska. Wśród gatunków chronionych i rzadkich na Dolnym Śląsku notowane są: centuria pospolita, selernica żyłkowana i czosnek kątowaty.

Fauna: Stosunkowo bogata. Lasy i łąki wokół Dobrej stanowią element korytarza ekologicznego łączącego rozległe kompleksy leśne na północy powiatu z doliną Odry i Widawy. Dodatkowo bogata sieć wodna oraz liczne stawy i zbiorniki wodne stanowią ważą ostoję okolicznej fauny. Notuje się tu bogatą herpetofaunę w postaci wielu gatunków płazów (ropucha szara, ropucha zielona, rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna, żaba trawna, żaba moczarowa), a także gatunków priorytetowych stanowiących jeden z głównych elementów dla których powołano obszar naturowy tj. kumak nizinny i traszka grzebieniasta. Kumaki Dobrej stanowią jeden z najważniejszych terenów dla zachowania dolnośląskich populacji płazów. Poza tym jest to także miejsce bardzo bogate w faunę owadów, gdzie stwierdzono rzadkie gatunki łąkowe jak paź królowej oraz gatunki priorytetowe: przeplatka maturna, modraszek telejus i czerwończyk nieparek. Na bardzo licznych tu starych dębach swoje miejsce rozrodu i żerowania posiadają chronione gatunki chrząszczy: kozioróg dębosz i pachnica dębowa, która ma tutaj jedną z większych populacji w Polsce południowo-zachodniej.

Las stanowi też ważną ostoję dla fauny ssaków zarówno gatunków priorytetowych jak bóbr europejski, wydra oraz nietoperze (mopek), jak i pozostałych gatunków, w tym sarny, dziki, lisy, wiewiórki, jeże i liczne gryzonie.

Inne: teren nie jest popularny turystycznie i nie ma tutaj zbyt rozwiniętej infrastruktury związanej z obszarem naturowym a bardziej z całą okolicą. Miejscami teren przecinają pojedyncze szlaki:

żółty szlak w południowej części obszaru ciągnący się z os. Pawłowice poprzez stawy w Pruszowicach, Domaszczynie, Szczodrym i dalej w kierunku Długołęki
zielony szlak rozpoczynający się w Długołęce i dalej w kierunku północnym przez Szczodre do Łoziny i Zawoni
czerwony szlak przechodzący przez północny fragment na wysokości Dobroszyc

Na obszarze Kumaków Dobrej występuje bardzo wiele starych i dorodnych drzew, część z nich objęta je ochroną jako pomniki przyrody:

Aleja Dębowa. Jest to grupa 10 dębów szypułkowych ulokowanych na południowym i południowo-zachodnim części grobli stawu hodowlanego Ostrowity w Domaszczynie, niedaleko granicy z Wrocławiem. Prawie połowę drzew stanowią okazy martwe lub zamierające, wiele ma zniszczone korony lub ślady po pożarze (możliwe uderzenia piorunów lub celowe podpalenia). Mimo wysokiej śmiertelności aleja stanowi ważny element w obszarze naturowym albowiem większość drzew nosi ślady żerowania chronionych gatunków owadów (kozioróg dębosz i pachnica dębowa), gdzie prowadzony jest także monitoring.
Modrzew japoński (Larix kaempferi) okaz znajduje się na granicy obszaru, po lewej stronie leśnej drogi prowadzącej od Szczodrego do gajówki (ul. Dębowa), ok. 400 m od skrzyżowania ul. Dębowej z ul. Zakrzowską. Drzewo złamane i zamierające.
Dąb szypułkowy o pierśnicy 123 cm, położony jest przy leśnej ścieżce, 300 m na północ od skrzyżowania ul. Dębowej z Zakrzowską, po północnej stronie potoku. Okaz charakteryzuje wypróchnienie w pniu oraz połamane i wyschnięte gałęzie
Dąb szypułkowy o pierśnicy 203 cm, położony jest na granicy obszaru przy drodze polnej ok. 200 m na północ od leśniczówki. Drzewo charakteryzuje się wyschniętymi i połamanymi gałęziami oraz częściowym uszkodzeniem wnętrza pnia.
Dąb szypułkowy o pierśnicy 248 cm i szerokiej, gęstej koronie, położony jest na skraju lasu w południowo-zachodnim rogu polany, 200 m od bramy wjazdowej do dawnego parku w Szczodrem. Okaz charakteryzuje lekko uszkodzony pień, połamane, wyschnięte i obcięte gałęzie.

Poza tym w niedalekim sąsiedztwie obszaru występują dwa inne dorodne dęby (park w Szczodrem) oraz cis pospolity w Dobroszycach.

: K.nizinny, forma jasna

Zagrożenia: Stosunkowo duże. Na obszarze nie istnieją żadne inne formy ochrony powierzchniowej jak rezerwaty przyrody i użytki ekologiczne. Z tego powodu istnieje tutaj wiele zagrożeń głównie związanych z gospodarką wodną oraz leśną. Tereny w bezpośredniej bliskości rzek zagrożone są z powodu prowadzenia prac z z zakresu ochrony przeciwpowodziowej, które nie uwzględniają zapotrzebowania regionalnego środowiska i ochrony ekologicznej w zakresie międzywala. Szczególnie dotyczy to zwierząt i roślin związanych ze środowiskiem wodnym i brzegowym. Dodatkowo faunie i florze zagraża nieracjonalna gospodarka rybacka związana z niszczeniem roślinności brzegowej, czyszczeniem dna stawów oraz spuszczaniem wody w sezonach wegetacyjnych.

W przypadku terenów leśnych i łąkowych zagrożenie może powodować prowadzenie nieracjonalnej gospodarki leśnej, która objawia się m.in. nie uwzględnianiem wymagań odnośnie ochrony danego typu siedliska, usuwaniem starych i próchniejących drzew oraz niszczeniem ściółki leśnej wraz z tamtejszymi geofitami. Na łąkach i innych użytkach nieleśnych zagrożenie powoduje zaorywanie i intensyfikacja gospodarki łąkarskiej, intensyfikacja rolnictwa oraz koszenie runi łąkowej w zakresie niewłaściwym dla danego typu siedliska. Stanowi to duże niebezpieczeństwo w przypadku rzadkich i chronionych gatunków roślin (głównie łąk trzęślicowych i selernicowych) oraz zwierząt bytujących na terenach łąkowych. Dawniej proponowano utworzyć użytek ekologiczny o roboczej nazwie „Derkaczowe Łąki”. Ulokowany miał być na północy Dobroszyc, gdzie obejmował cenne siedliska położone na wale spiętrzonej moreny końcowej, na przedpolu którego roztaczają się rozległe powierzchnie utworów akumulacji wodnolodowcowej wśród bogatych i cennych przyrodniczo terenów leśnych.

Wrażenia osobiste: Umiarkowanie pozytywne. Teren generalnie nie charakteryzuje się wysokimi walorami przyrodniczymi, jednak jak na warunki silnej urbanizacji i rolnictwa w tamtejszym regionie należy uznać Kumaki Dobrej za ważną ostoję okolicznej bioróżnorodności, szczególnie płazów oraz chrząszczy ksylofagów (kozioróg dębosz, pachnica dębowa). Jest to rozległy teren stanowiący w większości pola i silnie przekształcone lasy pomiędzy którymi płynie rzeka Dobra. Cenne siedliska stłoczone są głównie wokół cieków wodnych oraz naokoło stawów hodowlanych, gdzie występują pospolite ale wciąż cenne geofity leśne i łąkowe a także roślinność wodna. Okolice Szczodrego i Domaszczyna stanowią ważne miejsce turystyczne pod względem wędkarstwa i wycieczek rowerowych, gdzie dobrze zagospodarowany pod tym względem jest Park Szczodre z terenami okalającymi.

Informacje praktyczne:

bardzo dobry dojazd, większość terenu graniczy z kilkoma miejscowościami, gdzie istnieje gęsta sieć dróg i ulic z licznymi miejscami postojowymi
teren w większości jest łatwy w poruszaniu się, głównie ze względu na płaski teren oraz gęstą sieć leśnych i łąkowych dróg, które łączą niemal każdy fragment Kumaków Dobrej, dotyczy to zwłaszcza południowego fragmentu
naokoło istnieje wiele pomników przyrody, przede wszystkim dorodnych dębów szypułkowych (Skarszyn, Łozina, os. Pawłowice, Borowa, Boleścin i inne) a także dwa inne obszary Natura 2000 (Stawy w Borowej, Dolina Oleśnicy i Potoku Boguszyckiego), seria użytków ekologicznych pod Oleśnicą i jeden rezerwat przyrody Las Bukowy w Skarszynie
do najciekawszych przyrodniczo miejsc należy okolica stawów w Domaszczynie przy granicy z Wrocławiem, tereny Parku Szczodre i tereny na północ od Dobroszyc
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (wiosenne geofity, gody płazów), maj (wiosenne geofity), lato (roślinność wodna, chrząszcze naturowe)