Piekielna Dolina koło Polanicy

Piekielna Dolina koło Polanicy

18 czerwca 2019 Wyłączono przez admin

Ciekawe miejsce na styku dwóch pasm górskich rozdzielonych silnie meandrującą Bystrzycą Dusznicką, która tworzy efektowne przełomy ze stromo opadającymi stokami. Na owych zboczach znajduje się jedno z bardziej niezwykłych miejsc w województwie, mianowicie pradawny bór sosnowy będący reliktem glacjalnym. Jest to także obszar, gdzie stwierdzono jedyną populację tajęży na Dolnym Śląsku. 


Typ ochrony: Natura 2000 PLH020010

Data utworzenia: 2007

Powierzchnia:  50,67 ha (142 ha przed 2019 r.)

Powiat: Kłodzki

Gmina: Polanica Zdrój, Szczytna

Nadleśnictwo: Zdroje


Położenie: Obszar zlokalizowany jest na styku dwóch pasm górskich wchodzących w skład Sudetów Środkowych, które rozdzielone są rzeką Bystrzycą Dusznicką. Na północ od rzeki położone są tereny Gór Stołowych, obejmujące południowe zbocza góry Wysoki Kamień (507 m n.p.m.) oraz południowe i wschodnie zbocza góry Garncarz (460 m n.p.m.). Na południe od rzeki zlokalizowane są bezimienne stoki Masywu Wolarza przynależne do Gór Bystrzyckich. Obszar obejmuje wymienione stoki opadające do Bystrzycy Dusznickiej na odcinku pomiędzy końcem ul. H.Sienkiewicza w Szczytnej i hutą szkła Barbara w Polanicy Zdroju. Całość zlokalizowana jest w oddziałach leśnych 317-319, 452-454 nadleśnictwa Zdroje.

Budowa: Region utworzony został przez Bystrzycę Kłodzką, która poprzez procesy erozji i wymywania uformowała malowniczą, przełomową dolinę oddzielającą Góry Stołowe od Gór Bystrzyckich. Całość zbudowana jest głównie z górnokredowego piaskowca ciosowego, który utworzył tutaj kilka kopulastych wzniesień rozdzielonych nieckowatymi lub nawet płaskodennymi obniżeniami. Obszar w północnej części utworzony jest w formie stoliwa górskiego, tj. masyw o wypłaszczonej górnej części, tworzącej swego rodzaju wierzchowinę. Ten kształt powstaje na górach o budowie płytowej, gdzie miększe i podatniejsze na erozję warstwy zostają usunięte (np. poprzez wietrzenie lub wymywanie) pozostawiając twardsze skały, w tym przypadku piaskowce. Mimo płaskich wierzchołków, masyw charakteryzuje się stromymi stokami, gwałtownie opadającymi w kierunku rzeki.

Same piaskowcowe skały utworzyły tu cała serię form geologicznych, głównie na wskutek długotrwałych procesów erozji. Szczególnie widowiskowe twory można podziwiać na południowych stokach Garncarza, gdzie obserwuje się liczne przejawy selektywnego wietrzenia, w tym dość duże okapy i nisze podskalne, kilkunastometrowe ściany a nawet formy przypominające turnie i grzędy. Na stokach występuje bardzo liczny rumosz skalny w postaci zarówno mniejszych kamieni jak i sporej wielkości głazów. Jest to jedna z większych kumulacji skalnych form piaskowcowych poza obrębem parku narodowego w polskiej części Sudetów Środkowych.

Roślinność: Umiarkowanie bogata, jednak posiadająca kilka wyjątkowych obiektów. Znacząca większość obszaru stanowią siedliska leśne, głównie monokultury sosny, szczególnie liczne na północy obszaru. Owe bory sosnowe w jednym fragmencie ulegają diametralnej zmianie i tworzą najbardziej niezwykłe siedlisko Piekielnej Doliny, określane jako endemiczny naskalny bór sosnowy (Betulo carpaticae-Pinetum) z udziałem lokalnej populacji sosny zwyczajnej, będącej reliktem glacjalnym. Jest to endemiczny zespół dla łuku Hercyńskiego, stanowiącym jedno z bardziej unikatowych zespołów w obrębie polskich Sudetów. Został do tej pory stwierdzony tylko na terenie Szczelińca Wielkiego i Małego, góry Chojnik oraz na zboczach omawianej tu Piekielnej Doliny. Całość porasta niewielki fragment na południowych stokach Garncarza, w obszarze występowania licznego głazowiska i tworów skalnych. Drzewostan buduje reliktowa forma sosny z udziałem brzozy karpackiej, brzozy brodawkowatej, dębu szypułkowego i Betula x petraea, czyli naskalnej formy brzozy omszonej, będącej mieszańcem brzozy karpackiej i brzozy omszonej typowej. Warto nadmienić, że tutejsza populacja brzozy karpackiej jest najniżej położonym stanowiskiem w Sudetach. Pozostałe populacje występują głównie w wyższych partiach Gór Stołowych, Karkonoszy i Rudaw Janowickich. W warstwie runa leśnego notowane są pospolite gatunki kwasolubnych krzewinek (borówka czarna, wrzos zwyczajny) oraz kępy paproci i traw. Charakterystyczną cechą jest występowanie bardzo licznej populacji bielistki siwej, gatunku mchu o znaczeniu wspólnotowym.

Na podstawie badań biometrycznych określono wiek tutejszej populacji sosny na co najmniej kilka tysięcy lat, włączając ją do grupy roślin będących reliktem glacjalnym. Obecnie sosny z Gór Stołowych wyróżniają się specyficzną budową, która początkowo została określona jako forma podgórska, a w leśnictwie jej forma zwana jest jako sosna wdziarowa. Nowsze badania wykazały jednak, że tutejsze sosny są całkowicie odrębne od wszystkich znanych krajowych populacji, a najbliższe im genotypy występują pod kołem podbiegunowych w Finlandii.  Sosny z Piekielnej Doliny przystosowane są do egzystowania w ekstremalnych warunkach. Porastają strome i silnie kamieniste zbocza o wystawie południowej na kwaśnym i ubogim podłożu zbudowanym głównie z gleb inicjalnych. Posiadają długie, proste pnie z wysoko ulokowaną, wąską koroną o krótkich i delikatnych gałęziach. Jest to przystosowane do zrzucania zalegających czap śniegu.


Wśród innych siedlisk leśnych wyróżnia się także grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum). Jest on notowany na kilku izolowanych płatach stanowiących największe zgrupowanie rzadkich lub chronionych gatunków leśnych w omawianym obszarze. Drzewostan złożony głównie z lipy drobnolistnej, klonu jawora i buka zwyczajnego z domieszką świerka oraz sosny, które dominują naokoło grądu. Runo leśne jest stosunkowo bogate, gdzie wyróżnić można m.in. pospolite gatunki jak gajowiec żółty, gwiazdnica wielkokwiatowa, jaskier kosmaty, kopytnik pospolity, miodunka ćma, turzyca leśna, wiechlina gajowa i zawilec gajowy. Z gatunków rzadkich lub chronionych notowana jest ciemiężyca zielona, jarzmianka większa, lilia złotogłów, parzydło leśne, pierwiosnka lekarska i śnieżyca wiosenna.

Wzdłuż rzeki występuje szereg cennych siedlisk, głównie ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae), których bogaty florystycznie płat porasta jeden z prawobrzeżnych dopływów Bystrzycy Dusznickiej koło wiaduktu kolejowego. W runi występuje liczna flora m.in. gwiazdnica gajowa, jaskier rozłogowy, kozłek bzowy, parzydło leśne, podagrycznik pospolity, rzeżucha gorzka, świerząbek orzęsiony, tojeść gajowa, wietlica samicza i zachyłka oszczepowata. Poza tym wzdłuż głównej rzeki notuje się liczne, drobne płaty roślinności pionierskiej i nadpotokowych łopuszyn z zespołu podagrycznika i lepiężnika różowego (Phalarido-Petasitetum hybridi), w której dominują oba tytularne gatunki wraz z licznymi kępami mozgi trzcinowatej oraz pierwszymi etapami sukcesji leśnej w postaci młodych drzewek olchy czarnej i wierzby. Siedlisko wykształca się na żwirowiskach w korytach górskich rzek o bystrym nurcie ale płytkim korycie, gdzie występuje stały przepływ wody a podłoże jest silnie przepuszczalne (kamienisto-żwirowe) i dobrze natlenione. Łopuszyny stopniowo przechodzą w siedliska łęgów wierzbowych i olszowych (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae), będących największym powierzchniowo zbiorowiskiem wzdłuż Bystrzycy Dusznickiej. Występują one w trzech formach, od młodników po starsze i dobrze wykształcone drzewostany z udziałem olchy czarnej, wierzby kruchej i licznej roślinności zielnej: bodziszek żałobny, kielisznik zaroślowy, mozga trzcinowata, niezapominajka górska, parzydło górskie, starzec Fuchsa i śledziennica skrętolistna.

Warto także podkreślić, że masyw Piekielnej Góry jest jedynym obecnie znanym miejscem w województwie, gdzie zostały potwierdzone stanowiska rzadkiego i chronionego gatunku storczyka, tajęży jednostronnej. Gatunek notowany jest głównie na skraju obszaru i częściowo poza nim w runie leśnym silnie zdegenerowanego siedliska określanego jako subatlantycki bór sosnowy świeży (Leucobryo-Pinetum), który obecnie bardziej przypomina typowe nasadzenia sztucznej monokultury aniżeli typowy las. W runie leśnym oprócz tajęży występuje także borówka brusznica, wrzos zwyczajny, siódmaczek leśny, pszeniec leśny i liczne mchy. Sama populacja tajęży nie wydaje się na chwilę obecną zagrożona, gdzie notuje się tendencję wzrostową.

Wśród najcenniejszych roślin występujących w dolinie warto wymienić:

  • Dzwonek szerokolistny (Campanula latifolia), wysoka bylina tworząca grubą łodygę o wysokości 50-120 cm, na której wyrastają w kątach liści po 1-3 dzwonkowate kwiaty. Gatunek rośnie głównie na żyznych i wilgotnych glebach, głównie w siedlisku łęgu i grądu, gdzie miejscami tworzy skupiska po kilkadziesiąt roślin.
  • Ciemiężyca zielona (Veratrum lobelianum), duża bylina osiągająca do 1,5 m wysokości. Z rozety eliptycznych liści wyrasta gruba łodyga zakończona wiechą złożoną z żółtozielonych kwiatów. Gatunek rośnie na nasłonecznionych łąkach i śródleśnych polanach, na glebie wilgotnej i żyznej. W dolinie występuje głównie wzdłuż potoków.
  • Kukułka Fuchsa, najpospolitszy gatunek storczyka, rosnący na terenach otwartych rezerwatu, w tym licznie przy ubitej drodze w kierunku jaskini, gdzie występuje wraz z innymi łąkowymi taksonami roślin. Liczbę kwitnących osobników ocenia się na kilka tysięcy sztuk.
  • Listera jajowata (Listera ovata), drobny storczyk tworzący dwa jajowate liście spomiędzy których wyrasta łodyga z kilkunastoma jasnozielonymi kwiatami. Jest to gatunek rosnący zarówno na wilgotnych i słonecznych łąkach jak i w żyznych, cienistych lasach.
  • Parzydło leśne (Aruncus dioicus), stosunkowo duża bylina dorastająca do 2 m wysokości tworząca wiechowate kwiatostany pełne drobnych, białych kwiatków. Jest to gatunek bardzo pospolity w dolinie, który licznie występuje na wilgotnych stokach zarówno w siedlisku lasów liściastych jak i monokultur sosnowych i świerkowych.
  • Tajęża jednostronna (Goodyera repens), jest to najważniejszy element florystyczny omawianego terenu. Jest to bowiem jedyne znane obecnie miejsce występowania storczyka na całym terenie Dolnego Śląska. W dogodnych sezonach na stanowisku kwitnie kilkaset osobników. Występuje w górnych partiach Piekielnej Góry w jasnych fragmentach boru sosnowego. Po zmianie przebiegu granic obszaru Natura 2000 stanowiska storczyka znajdują się poza chronionym obszarem.
  • Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), niewielki krzew o wysokości 1-1,5 m, który charakteryzuje się wytwarzaniem wczesną wiosną serii intensywnie pachnących, różowych kwiatów. Występuje pojedynczo w lasach liściastych, szczególnie łęgowych i grądowych.

Fauna: Stosunkowo zróżnicowana. Masyw Piekielnej Góry stanowi fragment rozległego kompleksu leśnego rozpościerającego się dalej na północ i południe, z tego względu stanowi on miejsce bytowania i żerowania licznej fauny ssaków i ptaków, m.in. jeleń europejski, sarna, dzik, lis, kuna leśna a także inne drobne ssaki. Stwierdzono tu także pojedyncze populacje gadów (żmija zygzakowata i padalec zwyczajny). Do najważniejszych gatunków należą gatunki związane ze środowiskiem wodnym, głównie ze względu na górskie potoki przepływające przez obszar. W dolinie notowano okazy chronionych ryb: minoga strumieniowego i głowacza białopłetwego. Jednak tutejsze niewielkie populacje wskazują, iż obszar ma marginalne znaczenie dla zabezpieczenia zasobów gatunku w regionie.


Zagrożenia: Ze względu na wielkość i różnorodność siedlisk, występuje tu zróżnicowany stopień zagrożenia. Do najpoważniejszych i najbardziej widocznych jest duży udział gatunków inwazyjnych, które miejscami dominują wręcz w krajobrazie. W wyniku wkraczania roślin obcego pochodzenia dochodzi do zniekształcenia siedlisk i charakterystycznych układów roślinności w siedlisku oraz wypierania rodzimej flory, w tym gatunków rzadkich i chronionych. Wśród najbardziej ekspansywnych gatunków należy zagrażający życiu barszcz Mantegazziego a także inne rośliny: niecierpek drobnokwiatowy, niecierpek himalajski i rdestowiec sachaliński. W skutek przekształceń siedlisk w wyniku działalności człowieka do siedlisk wkraczają także rodzime gatunki, jednak niebędące gatunkiem typowym dla danego siedliska, co powoduje inwazyjność owej rośliny. Dotyczy to m.in. pokrzywy i świerka.

Dużą grupą zagrożeń są zmiany w korycie rzeki Bystrzycy Kłodzkiej, wzdłuż której występuje wiele siedlisk brzegowych i rzecznych. Do najważniejszych zagrożeń należy regulacja koryta, m.in. wyrównywanie dna cieku, utwardzanie i betonowanie brzegów, usuwanie roślinności w czasie prac remontowych, skażenie wody substancjami z maszyn budowlanych czy likwidacja miejsc, gdzie odkłada się detrytus oraz stanowiących kryjówkę i siedlisko chronionych ryb. Dodatkowo woda w rzecze charakteryzuje się wysokim poziomem zanieczyszczenia, zarówno ściekami związanymi z działalnością okolicznych mieszkańców jak i zanieczyszczeń znoszonych z prądem rzeki z wcześniejszych obszarów (miasta Duszniki Zdrój i Szczytna).

[Aktualizacja] W roku 2019 zmieniono przebieg granic Piekielnej Doliny powodując, że z pierwotnych 142 ha zmniejszono obszar do zaledwie 50 ha. Wyłączono z ochrony niemal wszystkie obszary w północnej części, w tym nieczynny kamieniołom piaskowca, południowe i wschodnie stoki Garncarza oraz bór ze stanowiskami tajęży jednostronnej. Głównymi powodami dla takich zmian były rzekome niewielkie lub mające marginalne znaczenie powierzchnie siedlisk priorytetowych oraz stanowisk gatunków z Dyrektywy Siedliskowej. Jedyna znana w województwie populacja chronionego gatunku storczyka wydaje się zbyt błahym powodem w celach pozostawienia jej w obszarze Natura 2000. Obecnie granice zawężają się niemal wyłącznie do potoku wraz z bezpośrednim sąsiedztwem, w tym stoki z reliktowym borem sosnowym.

Inne: Teren jest częściowo zagospodarowany turystycznie, gdzie wytyczono kilka szlaków:

  • czerwony, szlak wiedzie od ul. Kłodzkiej w Polanicy, następnie prawym brzegiem Bystrzycy Dusznickiej i następnie poprzez wiadukt kieruje w stronę masywu Wolarza
  • zielony, najważniejszy szlak obszaru, który biegnie z centrum miasta i obejmuje górne fragmenty masywu Piekielnej Góry, w tym tarasy widokowe i skalne formy na Garncarzu
  • serduszkowy ♥ szlak, który poprowadzony jest wokół miasta i przebiega częściowo przez wschodnie fragmenty doliny

W zachodniej części obszaru, na stokach Wysokiego Kamienia zlokalizowany jest nieczynny kamieniołom piaskowca. Aktualnie nie ma planów na wznowienie wydobycia, jednak mimo wszystko istnieje potencjalne zagrożenie iż kiedyś kamieniołom może zostać ponownie uruchomiony. Obecnie jest to jedno z chętniej odwiedzanych miejsc, szczególnie przez miejscowych oraz miłośników turystyki geologicznej.

Wrażenia osobiste: Umiarkowane. Piekielna Dolina stanowi malowniczy przełom tuż przy popularnym kurorcie uzdrowiskowym, jakim jest Polanica Zdrój a mimo wszystko nie widuję tu tłumów. Ze względu na brak typowych turystycznych atrakcji jak wieża widokowa lub schronisko, zachodzi tu niewiele osób, głównie do niewielkiego tarasu widokowego z panoramą na miasto oraz wzdłuż Bystrzycy Dusznickiej, gdzie na niemal całym jej odcinku znajdują się ścieżki. Większość obszaru porastają bory sosnowe, w większości silnie zdegenerowane i mało atrakcyjne. Jednym z ważniejszych miejsc jest płat reliktowej populacji sosny, która jest jednak atrakcyjna głównie dla wprawionych przyrodników, albowiem osobiście stwierdzę, że dla mnie wyglądały one jak zwykłe sosny 😉 Jedynie czym się wyróżniały to miejscem, które stanowi największą wizualną atrakcję. W miejscu tym występuje największe nagromadzenie form skalnych w dolinie, które przywodzi na myśl formacje piaskowców z nieodległego parku narodowego, wszak połowa Piekielnej Doliny jest otuliną parku. Oprócz polodowcowego boru sosnowego, najważniejszym obiektem na chronionym obszarze jest tajęża jednostronna. Jest to obecnie jedyne potwierdzone stanowisko po 1944 roku, które charakteryzuje się tendencją wzrostową. Wg pracy z 2002 populacja liczyła 11 kwitnących pędów i 30 płonnych różyczek. Moje obserwacje (15-16 lat później) wykazują co najmniej 30-50 kwitnących pędów i spokojnie ponad setkę rozet. Warto nadmienić także, że populacje storczyków charakteryzują się dużymi sezonowymi wahaniami. Jednego roku może być 5 osobników, a w kolejnym sezonie będzie 50. Warto odwiedzić ten mało znany fragment Sudetów, tym bardziej że jest po sąsiedzku z chętnie odwiedzanym parkiem narodowym.


Informacje praktyczne:

  • bardzo dobry dojazd, teren okalają drogi z wieloma lokalnymi parkingami
  • w terenie występuje sieć szlaków i ścieżek, głównie w północnej części
  • w bezpośrednim sąsiedztwie nie występują rezerwaty przyrody (najbliższe jest Torfowisko pod Zieleńcem, ok. 15 km). Poza tym liczne są obszary Natura 2000 jak Góry Stołowe, Góry Orlickie, Grodczyn-Homole oraz Park Narodowy Gór Stołowych, którego otulina obejmuje także część Piekielnej Doliny. Na zachód od obszaru występuje kilkadziesiąt pomników przyrody. Wszystkie w obrębie miasta Polanica-Zdrój, gdzie notuje się głównie dorodne żywotniki zachodnie a także lipy, topole, dęby i Skupinę Różaneczników (jedyny pomnik przyrody w województwie chroniący grupę różaneczników).
  • teren o bardzo zróżnicowanym poziomie trudności. Szlaki położone w dolnych partiach są bardzo łatwe, przystosowane dla osób starszych a nawet dla osób z wózkami dziecięcymi. Wyższe partie zalecane są dla bardziej wprawionych, natomiast zwiedzanie głazowiska z reliktowymi sosnami zarezerwowane jest dla osób mających doświadczenie w poruszaniu się po stromym, skalnym terenie
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: czerwiec (lilie, parzydła, włosieniczniki), lipiec (tajęża, kruszczyki, ciemiężyce), wiosna-lato (reliktowe sosny)

BIBLIOGRAFIA


  • Plan Zadań Ochronnych dla Obszaru Natura 2000 Piekielna Dolina koło Polanicy PLH020010 w Województwie Dolnośląskim na lata 2013-2022
  • Podlaska M. 2002. Tajęża jednostronna Goodyera repens (L.) R. Br. w Masywie Piekielnej Góry koło Polanicy (Sudety Środkowe). – Przyroda Sudetów Zachodnich 5: 13-16
  • http://broumovsko.ochranaprirody.cz
  • http://www.encyklopedia.lasypolskie.pl/