Przełom Nysy Kłodzkiej k. Morzyszowa

Przełom Nysy Kłodzkiej k. Morzyszowa

31 maja 2019 Wyłączono przez admin

Mało znany fragment Ziemi Kłodzkiej, gdzie silnie meandrująca Nysa tworzy liczne i malownicze przełomy. Tutejsze kilkudziesięciometrowe zbocza, stromo opadają do rzeki, w której latem rozwijają się liczne płaty wodnych jaskrów a ponad nimi występują unikatowe w skali kraju siedliska muraw i zarośli pannońskich. 


Typ ochrony: Natura 2000

Kod: PLH020043

Data utworzenia: 2008

Powierzchnia: 330,7 ha

Powiat: Kłodzki, Ząbkowicki

Gmina: Kłodzko, Bardo Śląskie

Nadleśnictwo: Jugów, Bardo Śląskie


Położenie: Obszar zlokalizowany jest na granicy dwóch regionów, obejmując południowo-wschodnią część Obniżenia Noworudzkiego i południowo-zachodni kraniec Gór Bardzkich. Całość zlokalizowana jest na terenach okalających Nysę Kłodzką na 7,5 km odcinku pomiędzy miejscowościami Młynów i Opolnica. Poszczególne fragmenty wyznaczonego terenu mają nierównomierny zasięg po obu stronach rzeki, w części odcinków ograniczają się do wąskiego pasa brzegowego (większość prawobrzeżnej części), podczas gdy na lewobrzeżnym odcinku obejmują większe kompleksy leśne, m.in. zalesienia na górze Zagajnik (404 m n.p.m.). Część obszaru przynależy do nadleśnictw Jugów (oddziały 1, 4, 80-83) i Bardzo Śląskie (oddziały 213-215).

Budowa: Region posiada bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu, składającą się m.in. na głęboko wciętą dolinę o szerokości 20-30 m, nawiązującą budową do górskich przełomów z licznymi stromymi i wysokimi brzegami. Nysa tworzy na omawianym odcinku silne meandrującą rzekę, która tworzy trzy meandry pomiędzy górami Zagajnik i Dębowa a dalej (już poza obszarem Natura 2000) dzieli Góry Bardzkie na dwie części: północno-zachodnią z kulminacjami Słupa i Wilczaka oraz na część południowo-wschodnią z Ostrą Górą, Kłodzką Górą i Grodziskiem.

Region zbudowany jest głównie ze sfałdowanych skał paleozoicznych pochodzących z okresu orogenezy hercyńskiej. Notuje się tutaj przede wszystkim zlepieńce, piaskowce kwarcytowe oraz łupki pochodzenia wulkanicznego. Otaczające rzekę góry stanowią kopulaste wzniesienia zbudowane z dolnokarbońskich zlepieńców i szarogłazów, mających wyraźnie zaznaczone wierzchołki i rozległe płaszczowiny szczytowe. Pomiędzy nimi wije się rzeka, która poprzez wymywanie i erozję utworzyła miejscami wysokie i strome przełomy. Część odporniejszych na wymywanie skał tworzy liczne wychodnie lub skalne, strome brzegi wzdłuż całego odcinka Nysy. Niektóre twory skalne są w postaci niemalże pionowych ścian dochodzących do 50 -60  m wysokości.


Roślinność: Stosunkowo bogata obejmująca mozaikę siedlisk, w tym siedlisk rzadkich i unikatowych w skali kraju. Największą powierzchnię stanowią tereny leśne (ok. 52% pokrycia obszaru), z których najliczniejszym siedliskiem jest grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum) porastający mniej lub bardziej strome fragmenty, w większości na lewobrzeżnej części w okolicy miejscowości Rybie i Podtynie. Drzewostan składa się z mozaiki drzew, głównie grabu zwyczajnego i lipy drobnolistnej z domieszką dębu szypułkowego, buka zwyczajnego i świerka pospolitego pochodzącego z dawnych, sztucznych nasadzeń. Runo leśne miejscami jest bardzo bogate, w skład którego wchodzą liczne wiosenne geofity m.in. gwiazdnica wielkokwiatowa, konwalia majowa, kopytnik pospolity, pierwiosnek lekarski, perłówka zwisła, prosownica rozpierzchła, przytulia wonna, turzyca leśna, szczyr trwały, wilczomlecz słodki i wiciokrzew suchodrzew. Z gatunków rzadkich notowana jest lilia złotogłów i wawrzynek wilczełyko, które występują także w płatach żyznej buczyny górskiej (Dentario glandulosae-Fagenion) notowanej w zachodniej części obszaru na stokach góry Zagajnik. Drzewostan składa się z dorodnych okazów buka zwyczajnego z niewielką domieszką innych drzew. Bogate runo leśne składa się z wielu wiosennych geofitów typowych dla siedliska, m.in. bluszcz pospolity, gajowiec żółty, groszek wiosenny, konwalia majowa, kokoryczka wonna, kosmatka gajowa, perłówka zwisła, szczyr trwały, przytulia wonna i starzec Fuchsa.

Wśród siedlisk o dobrze zachowanej strukturze należą jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani), które notowane są na obu brzegach na niemal całej długości rzeki. Porastają one głównie strome i urwiste fragmenty opadające bezpośrednio w kierunku Nysy Kłodzkiej, gdzie miejscami tworzą mozaiki z innymi siedliskami leśnymi, głównie grądem. Drzewostan buduje lipa szerokolistna, klon zwyczajny, klon jawor, jesion wyniosły i wiąz górski w zmiennych proporcjach, zależnie od wybranego fragmentu. Runo leśne charakteryzuje duża ilość rumoszu skalnego, pomiędzy którym notowana jest liczna i bogata roślinność, m.in. miesiącznica trwała, paprotnik kolczysty, czerniec gronkowy, dzwonek jednostronny, dzwonek pokrzywolistny, ciemiężyk bladowiatowy i paprotnica krucha.

Do najbardziej charakterystycznych i wyjątkowych siedlisk należą dwa ekosystemy o pontyjsko-pannońskim charakterze, które notowane są obecnie wyłącznie z terenów Sudetów, gdzie często tworzą mozaikę z trudno rozpoznawalnymi granicami. Pierwszy to subkontynentalne zarośla peri-pannońskie (Rhamno-Prunetea), notowane na dwóch stanowiskach obejmujących strome ściany o południowej wystawie. Gatunkiem wyróżniającym są liczne krzewowiska irgi zwyczajnej, której towarzyszą także inne krzewy jak głóg pospolity, róża dzika, róża kutnerowata i dereń świdwa. W warstwie runa notowane są kępy bylicy piołunu, kostrzewy sinej a także ciemiężyk białokwiatowy, smółka pospolita i lepnica zwisła. Jest to rzadkie siedlisko, które stwierdzono zaledwie na kilku zboczach w całych Sudetach. Zakrzewieniom towarzyszą także murawy pannońskie (Festuco-Stipion), które mają zbliżony skład pod względem roślin zielnych. W runi dominują szaro-zielone kępy kostrzewy sinej z pojedynczymi kępami innych roślin jak rozchodniki, rojowniki, czyścica drobnokwiatowa, macierzanka zwyczajna a także pojedyncze kępy irgi i bylicy. W sąsiedztwie roślinności pannońskiej wykształciło się inne rzadkie w Sudetach siedlisko określane jako ciepłolubna dąbrowa (Quercetalia pubescenti-petraeae), porastająca strome i silnie nasłonecznione zbocza w towarzystwie zakrzewień irgi i muraw z kostrzewą bladą. W drzewostanie dominuje dąb bezszypułkowy z udziałem grabu i lipy drobnolistnej. Drzewa charakteryzują się swoistym skarłowaciałym pokrojem z nisko osadzoną koroną i silnie powykręcanymi konarami. Warstwa runa zbliżona do sąsiadujących z nimi siedlisk pannońskich, składają się m.in. ze smółek, lepnic, rozchodników, kostrzewy oraz chronionej naparstnicy zwyczajnej. Na terenach śródleśnych oraz zacienionych spotykane są niewielkie powierzchnie zajmowane przez roślinność ścian skalnych i urwisk krzemianowych ze zbiorowiskami z Androsacion vandelli, które występują na izolowanych płatach z dominacją kilku gatunków paproci (zanokcica północna, zanokcica skalna, paprotka zwyczajna) oraz innych roślin jak rojownik pospolity, parzydło leśne, dzwonki i pięciorniki.


Wśród siedlisk nieleśnych, największe płaty obejmują niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), które występują wzdłuż brzegów rzeki, niemal na całej jej długości w wyznaczonym obszarze. Charakteryzują się prawidłowym składem gatunkowym, który jest efektem regularnej gospodarki łąkarskiej polegającej m.in. na odpowiednich terminach koszenia i usuwaniu części pokosu. W niektórych płatach występują także gatunki typowe dla łąk trzęślicowych, które mogły dawniej porastać wilgotniejsze płaty siedliska. Większość występujących tu gatunków to rośliny pospolite, spotykane w całym regionie, m.in. babka lancetowata, biedrzeniec mniejszy, dzwonek rozpierzchły, groszek łąkowy, jastrun właściwy, kostrzewa czerwona,  krwiściąg lekarski, kupkówka pospolita, przytulia pospolita, rajgras wyniosły, szczaw pospolity a także liczne gatunki z rodzaju jaskier, koniczyna, przetacznik i mniszek. Wśród gatunków rzadkich lub chronionych należy wymienić m.in. kukułkę szerokolistną, przytulinkę krzyżową i zimowita jesiennego.

Wśród innych rzadkich i cennych siedlisk notuje się także nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników (Ranunculion fluitantis), które występują na niemal całej długości Nysy w wyznaczonym obszarze. Omawiane siedlisko charakteryzuje się wykształceniem w postaci wyżynnej, z ubogą i niewielką reprezentacją gatunków roślinności wodnej, wśród której występuje m.in. rzęśl, mech zdrojek oraz liczne kępy włoseniczników. Ekosystem jest szczególnie efektowny i rzucający się w oczy w okresie kwitnienia tych ostatnich. Ich białe i bardzo liczne, unoszące się nad wartkim nurtem kwiaty stanowią jeden z bardziej charakterystycznych elementów środowiska Sudetów. Na tym terenie notuje się kilka gatunków, w tym włosienicznik pędzelkowaty, stwierdzony w Polsce wyłącznie z kilku cieków wodnych na Ziemi Kłodzkiej. Wzdłuż brzegów Nysy rozwijają się także inne siedliska związane z górskimi rzekami, m.in. pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków, która rozwija się w korycie rwącej rzeki na zgrupowaniach kamieni, łachach żwirowych, niewielkich wysepkach i zakolach. W skład siedliska wchodzą głównie górskie i podgórskie gatunki roślin zielnych jak trzcinnik szuwarowy, wierzbówka nadrzeczna, rezeda żółta, kostrzewa czerwona, szczaw tarczolistny i podbiał pospolity. Z czasem część roślinności ulega przekształceniom na ziołorośla i zakrzewienia wierzbowe z dużym udziałem wierzby kruchej i wierzby siwej a także roślin inwazyjnych: rdestowiec sachaliński, mozga trzcinowata, nawłoć późna i niecierpek himalajski, które niemal całkowicie zagłuszają pierwotną roślinność. Samo siedlisko jest bardzo dynamiczne, zależne od sezonowego poziomu wody.

Inne: Jest to mało znany teren o bardzo niewielkim zagospodarowaniu turystycznym. Nie przebiegają tutaj żadne szlaki turystyczne ani ścieżki dydaktyczne, w terenie nie stwierdziliśmy nawet żadnych tablic informacyjnych o obszarze naturowym.

W środkowej części obszaru zlokalizowany jest pomnik przyrody (Rozporządzenie nr 11 Wojewody Dolnośląskiego z dnia 8 sierpnia 2008 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody) obejmujący grupę 4 drzew z gatunku świerk pospolity o wysokości około 41 m i pierśnicy 74 cm. Wszystkie okazy rosną obok siebie w dolinie rzeki Łącznicy (lewobrzeżny dopływ Nysy Kłodzkiej) w odległości ok. 400 m od drogi prowadzącej z Wojborza do Młynowa, w oddziale leśnym 80c nadleśnictwa Jugów.

Zagrożenia: Umiarkowane. Na chwilę obecną występują niewielkie zagrożenia realne, które ograniczają się głównie do gatunków inwazyjnych na terenach brzegowych Nysy oraz jej dopływów. Wśród najbardziej niebezpiecznych należą kolonie barszczu Sosnowskiego występujące na brzegach rzeki, często w pobliżu siedzib ludzkich. Poza tym notowana jest nawłoć późna, mozga trzcinowata oraz niecierpek himalajski. Na terenach leśnych występują liczne populacje niecierpka drobnokwiatowego, który zagraża zarówno roślinności runa jak i naskalnym gatunkom. W przypadku siedlisk leśnych najpoważniejszym zagrożeniem jest nieracjonalna gospodarka leśna, niedostosowana do poszczególnych typów siedlisk lub nieuwzględniająca wyznaczonych wymagań ochronnych. Niedostosowanie odpowiedniej gospodarki może objawiać się w postaci zbyt dużych prześwietleń, usuwaniu martwego drewna czy wprowadzaniu gatunków obcych siedliskowo (modrzew, świerk, sosna).

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Jest to bardzo piękny fragment Ziemi Kłodzkiej, niemal zupełnie nieznany i nieopisywany w przewodnikach turystycznych, mimo swoich ogromnych walorów jakimi są widowiskowe i malownicze krajobrazy, liczne przeprawy wodne nad bystrą i piękną Nysą Kłodzką, niesamowite, wysokie urwiska, często zlokalizowane tuż nad drogą lub rzeką oraz unikatowa roślinność. Wszystko to sprawia, że tutejszy rejon powinien być bardzo dobrze znany i licznie odwiedzany. Tym bardziej, że znajduje się zaledwie kilka minut jazdy od Kłodzka. Niestety lub może na szczęście, jest to mało znany region, w którym jest bardzo mało turystów. Może to i dobrze albowiem tutejsza przyroda nie podlega aż tak silnej presji i w wielu fragmentach może rozwijać się w całkowitym spokoju. Do wielu cennych fragmentów prowadzą drogi lub ścieżki, próżno jednak szukać tutaj szlaków lub jakichkolwiek kierunkowskazów.


Informacje praktyczne: 

  • dobry dojazd, obszar ciągnie się wzdłuż rzeki, okół której poprowadzone są liczne drogi łączące nadbrzeżne miejscowości. Do samego regionu jest zaledwie kilka minut jazdy od Kłodzka
  • w terenie nie ma żadnego zaplecza turystycznego, nie licząc jednego parkingu dla rowerów. Mimo ogromnego potencjału nie ma tutaj szlaków, oficjalnych punktów widokowych czy ścieżek edukacyjnych i w większości przypadków aby dojść do danej lokacji trzeba posługiwać się własną wiedzą
  • mimo braku zaplecza i występowaniu w większości wąskich dróg, jest tutaj bardzo dużo szerokich poboczy lub miejsc z możliwością zaparkowania. Jedyną przeszkodzą mogą być mosty, które w kilku miejscach są bardzo wąskie o ostrym skręcie i niepolecane dla osób bojących się poruszania po takiej przeprawie. Osobiście polecam zabrać rower, zostawić auto na jednym z poboczy i całość zwiedzać na dwóch kółkach
  • do najatrakcyjniejszych miejsc należy m.in. Skała Napoleona (nieoficjalna nazwa dużej skały ulokowanej na pn-wsch od wis Młynów, gdzie znajdują się piękne płaty siedlisk pannońskich). Od przystanku autobusowego prowadzi tam zarastająca droga. Teren o licznych stromiznach, bez jakichkolwiek zabezpieczeń, polecane tylko dla doświadczonych osób. Wśród innych miejsc należy wymienić: brzegi Nysy w środkowej części wsi Młynów (widowiskowe skały), góra Zagajnik, pomnikowe świerki, przełomy w Podtyniu (wysokie twory skalne, murawy pannońskie). Poza tym na całej długości Nysy można spotkać piękne łany włosieniczników.
  • w bezpośredniej niedalekiej okolicy występują inne formy ochrony (głównie w Górach Bardzkich), do których należą rezerwaty przyrody Cisy i Cisowa Góra a także Obryw Skalny. Poza tym na zachód od obszaru znajduje się Masyw Golińca z liczną rzadką florą i fauną, który nie jest objęty jakąkolwiek formą ochrony
  • najlepsze przyrodnicze terminy do zwiedzania: maj i czerwiec (siedliska pannońskie), czerwiec-lipiec (włosieniczniki), jesień (przebarwiające się liście)