Pomniki Przyrody na Pogórzu Kaczawskim cz. I – Stanisławów

Pomniki Przyrody na Pogórzu Kaczawskim cz. I – Stanisławów

2 maja 2019 Wyłączono przez admin

Teren Parku Krajobrazowego Chełmy należy do jednego z największych nagromadzeń pomników przyrody w województwie, gdzie objęto niemal 700 obiektów zgrupowanych w ponad 70 pomnikach. Do jednych z większych zagłębień pomnikowych należy dolina Prusickiego Potoku rozciągająca się od Stanisławowa i dalej ku granicom parku. Właśnie w obrębie owego Stanisławowa mamy jedno z większych zgromadzeń pomnikowych. 


Wszystkie pomniki spod Stanisławowa zlokalizowane są na terenie leśnym, w większości na stokach bezimiennych wzgórz opadających do malowniczej doliny Prusickiego Potoku, która jest porośnięta mozaiką lasów z bardzo bogatym runem i dorodnym drzewostanem. Tereny te znane są przede wszystkim ze swojej górniczej historii, kiedy to działały tu różnego rodzaju kopalnie, w tym kopalnie marmuru i dolomitu. Efektem tychże działań są dziesiątki wyrobisk, w większości silnie zarośniętych, ulegających procesom naturalizacji. Miejscami można ujrzeć pozostałości po dawnych budynkach gospodarczych w postaci pojedynczych, mocno uszkodzonych ścian i podłóg oraz przynajmniej dwóch w miarę dobrze zachowanych wapienników, z których jeden przylega do pomnikowego kamieniołomu. Ogólnie w dolinie znajduje się kilka pomnikowych drzew, grupa bluszczowych drzew, dwie aleje oraz pomnik przyrody nieożywionej.

Większość pomników nie jest oznaczona tabliczkami, głównie z powodu upływu lat. Pomniki powołano niemal 30 lat temu i od tego czasu nikt nie restaurował lub nie montował nowych tabliczek a stare w dużej mierze uległy zniszczeniu lub odpadły. Dodatkowo w przypadku alei oznaczano zazwyczaj pierwsze i ostatnie drzewo, pomijając wszystkie inne pomiędzy. Z tych właśnie powodów identyfikacja niektórych drzew może nastręczać problemów, zwłaszcza że pomnikowe buki rosną w gęstym lesie pośród wielu innych dorodnych buków. Mimo wszystko warto wybrać się w ten rejon parku nie tylko dla pomników ale również dla przepięknych widoków oraz interesującej roślinności. Na terenie istnieją trzy szlaki, przy czym dwa poprowadzone są taki sposób, iż można z nich stworzyć pętlę.

Początek drogi zaczynamy na końcu zabudowań Stanisławowa, gdzie rozwidlają się dwa szlaki (niebieski i czerwony). Na początek polecam trasę czerwonym szlakiem prowadzącym północnymi stokami doliny. Idąc nim należy bardzo uważać na oznaczenia, które są miejscami niewidoczne. Na szlaku mamy przynajmniej dwukrotnie rozwidlenia, przy czym na jednym rozwidleniu szlak idzie „mniejszą” drogą. Mniejszą, czyli węższą, bardziej zarośnięta, sugerującą iż nie jest ona tak bardzo uczęszczana. Przy innym rozwidleniu jest natomiast odwrotnie. Warto mieć przy sobie dobrą mapę lub osobę, która już przebyła ową trasę. Idą w kierunku zachodnim napotykamy następujące pomniki przyrody:


Buk pospolity Fagus sylvatica (Rozporządzenie Wojewody Legnickiego z dnia 26 października 1998r. (Dz. Urz. Woj. Leg. Nr 29 poz. 259))  o obwodzie 330 cm i wysokości całkowitej wynoszącej około 25 m. Okaz znajduje się kilkadziesiąt metrów poniżej niebieskiego szlaku na granicy oddziałów leśnych 53 h i 53 g, ok. 400 m na północny zachód od miejsca, gdzie droga polna prowadząca na zachód ze Stanisławowa wjeżdża w las. Drzewo charakteryzuje się dobrą kondycją, z kilkoma nisko położonymi konarami. Ze względu na położenie w terenie leśnym okaz wytworzył wąską koronę o konarach ułożonych w pozycji niemalże pionowej.

Klon jawor Acer pseudoplatanus (Rozporządzenie Wojewody Legnickiego z dnia 26 października 1998r. (Dz. Urz. Woj. Leg. Nr 29 poz. 259)) o obwodzie 280 cm i wysokości całkowitej wynoszącej około 20 m. Okaz znajduje się bezpośrednio przy niebieskim szlaku w oddziale leśnym 53 g, przy drodze leśnej, ok. 490 m na zachód od miejsca, gdzie droga polna prowadząca na zachód ze Stanisławowa wjeżdża w las, w jego sąsiedztwie znajduje się pomnikowy buk. Sam klon charakteryzuje się średnim zdrowiem. Na przełomie 2018 i 2019 r. drzewo uległo silnemu uszkodzeniu, odłamały się niektóre konary tworząc sporej wielkości ranę ze śladami wypalenia (być może przyczyną uszkodzenia było uderzenie pioruna). Przed owym wydarzeniem klon posiadał rozbudowaną i strzelistą koronę z wieloma grubymi konarami o pionowym ułożeniu. Obecnie notuje się liczne uschłe gałęzie i ślady po złamaniach.

Buk pospolity Fagus sylvatica (Zarządzenie Nr 28 Wojewody Legnickiego z dnia 06.04.1990 r. (Dz. Urz. Woj. Leg. z 1990 r. Nr 13 poz. 201)) o obwodzie 385 cm i wysokości całkowitej wynoszącej około 30 m. Okaz znajduje się bezpośrednio koło niebieskiego szlaku w oddziale leśnym 53 g, przy drodze leśnej, ok. 490 m na zachód od miejsca, gdzie droga polna prowadząca na zachód ze Stanisławowa wjeżdża w las, w sąsiedztwie pomnikowego klona jawora. Jest to okaz o bardzo charakterystycznym kształcie przypominającym ośmiornicę. Korona jest bardzo rozłożysta o lekko wygiętych ku górze konarach nadając ów nietypowy kształt. Buk jest w stosunkowo złej kondycji, notuje się liczne uschnięte gałęzie oraz uszkodzony i częściowo wypróchniały pień. Jest to najbardziej charakterystyczny buk w okolicy i ciężko jest to pomylić z innymi drzewami.

Buk pospolity Fagus sylvatica (Rozporządzenie Wojewody Legnickiego z dnia 26 października 1998r. (Dz. Urz. Woj. Leg. Nr 29 poz. 259)) o obwodzie 360 cm i wysokości całkowitej wynoszącej około 25 m. Okaz znajduje się 150-200 m od szlaku, na stokach po drugiej stronie niewielkiego cieku wodnego w oddziale 53i, ok. 570 m na północny zachód od miejsca, gdzie droga polna prowadząca na zachód ze Stanisławowa wjeżdża w las. Ciężko jest go zlokalizować ze względu na brak oznaczeń oraz występowanie wielu dorodnych buków w tym miejscu. Ze względu na lokalizację w gęstym lesie, drzewo ma wysoko usytułowaną koronę z konarami o niemal pionowym ułożeniu oraz gruby i strzelisty pień. W dolnej części namazano farbą jakiś znak, prawdopodobnie oznaczenie iż jest to pomnik.

Buk pospolity Fagus sylvatica (Zarządzenie Nr 28 Wojewody Legnickiego z dnia 06.04.1990 r. (Dz. Urz. Woj. Leg. z 1990 r. Nr 13 poz. 201)) o obwodzie 400 cm i wysokości całkowitej wynoszącej około 30 m. Okaz znajduje się kilkadziesiąt metrów od szlaku, na stromym stoku na terenie wyrobisk w oddziale 54l. Jest to dorodny okaz z grubym i masywnym pniem o silnie rozbudowanej koronie ze strzelistymi konarami ułożonymi niemalże w pionie. Notuje się niewielkie uszczerbki w postaci uschniętych lub ułamanych gałęzi.

Grupa dwóch drzew buk pospolity Fagus sylvatica (Rozporządzenie Wojewody Legnickiego z dnia 26 października 1998r. (Dz. Urz. Woj. Leg. Nr 29 poz. 259)) o obwodach wynoszących kolejno 200 i 340 cm oraz wysokościach 25 i 30 m. Okazy znajdują się tuż przy leśnej drodze będącej niebieskim szlakiem, ok. 130 m na wschód od miejsca, gdzie czerwony szlak łączy się z niebieskim, w oddziale leśnym 55g. Są to dwa dorodne drzewa posiadające masywne i grube pnie oraz wysoko umieszczone korony ze strzelistymi konarami o niemal pionowym ułożeniu. Okazy charakteryzują się dobrą kondycją mimo widocznych wielu śladach po odłamanych gałęziach. Są to także jedyne pomnikowe buki w dolinie na których wciąż wiszą tabliczki. Obok drzew umieszczona została niewielka ambona.

Stanowisko bluszczu pospolitego Hedera helix (Zarządzenie Nr 28 Wojewody Legnickiego z dnia 06.04.1990 r. (Dz. Urz. Woj. Leg. z 1990 r. Nr 13 poz. 201)). Bluszcze rosną na grupie 6 drzew o niezmierzonych obwodach i wysokościach. Ten niezwykły pomnik obejmuje grupę drzew różnych gatunków (dęby, lipy, świerki), które zostały porośnięte kwitnącymi okazami bluszczu. Pomnik znajduje się nieopodal niebieskiego szlaku, z którego część drzew jest już dobrze widoczna. Wszystkie obiekty rozlokowane są na terenie oddziału leśnego 64b, ok. 200 m na północny wschód od pomnikowego kamieniołomu wapienia. Trzy drzewa znajdują się na terenie niedawnej rębni, gdzie stanowią obecnie jedyne dorodne drzewa pośród 1-1-5 m podrostu buka. Takie usytuowanie powoduje, że samotne drzewa o zaburzonej budowie są narażone na wywrócenie przy porywistym wietrze. Drzewa pierwotnie rosły w lesie, gdzie wytworzyły długi pień i wysoko ulokowaną koronę. Taki pokrój nie jest korzystny w otwartym terenie, na jakim rosną po wyrębie lasu. Pozostałe 3 okazy znajdują się w miejscu niewyciętym, gdzie towarzyszą im inne dorodne drzewa, chroniące przed intensywnym i porywistym wiatrem.


Szpaler 35 modrzewi europejskich Larix decidua (Zarządzenie Nr 28 Wojewody Legnickiego z dnia 06.04.1990 r. (Dz. Urz. Woj. Leg. z 1990 r. Nr 13 poz. 201)) o obwodach w granicach 60-115 cm i wysokościach oscylujących od 20 do 27 m. Pierwotnie w uchwale powołującej wymieniano 38 drzew, z czasem niektóre okazy uległy zniszczeniu. Sam szpaler ciągnie się na długości ok. 180 m wzdłuż niebieskiego szlaku okalającego nieczynny kamieniołom od zachodniej strony. Drzewa za wyjątkiem pierwszego i ostatniego okazu nie są oznaczone tabliczkami. Ze względu na występowanie w terenie wielu innych modrzewi, znaczące różnice w wysokości z powodu kamieniołomu oraz silne zarośniecie terenu, szpaler traci przejrzysty układ i część okazów jest ciężka do zidentyfikowania. Dodatkowo niektóre okazy leżą za płotem młodnika z nowo posadzonymi drzewkami, co dodatkowo burzy ciągłość szpaleru. Ze względu na liczbę występuje tu zróżnicowanie w stanie zdrowotnym, od zdrowych okazów z szeroką koroną po drzewa martwe.

Szpaler 14 daglezji zielonych Pseudotsuga menziesii (Zarządzenie Nr 28 Wojewody Legnickiego z dnia 06.04.1990 r. (Dz. Urz. Woj. Leg. z 1990 r. Nr 13 poz. 201)) o obwodach w granicach 160-230 cm i wysokościach oscylujących od 25 do 30 m. Szpaler o długości około 80 m zlokalizowany jest w oddziale 65b, na południe od niebieskiego szlaku i niecki kamieniołomu. Drzewa charakteryzują się stosunkowo zmienną kondycją, od okazów zdrowych z szeroką i rozłożystą koronę po drzewa martwe. Ze względu na ulokowanie w silnie zarośniętym lesie przebieg szpaleru ulega lekkiemu zatarciu.

Kamieniołom Wapienia (Zarządzenie Nr 28 Wojewody Legnickiego z dnia 06.04.1990 r. (Dz. Urz. Woj. Leg. z 1990 r. Nr 13 poz. 201)). Jest to jedyny pomnik przyrody nieożywionej w obrębie Stanisławowa, który zlokalizowany jest w obrębie leśnym 64b, gdzie zajmuje znaczną część oddziału. Nie wiadomo dokładnie który fragment zajmuje pomnik oraz o jakiej jest powierzchni. Teren wydobywczy obejmuje znaczną część oddziału na powierzchni około 5 ha, gdzie znajdują się liczne mniejsze i większe wyrobiska o stromych ścianach i bardzo licznym rumoszu stanowiącym zarówno ruiny dawnych budynków gospodarczych jak i resztki po wydobyciu kruszcu. Wg oznaczeń ochroną najprawdopodobniej objęto fragmenty z dobrze widocznymi przekrojami wapiennymi w północno-środkowej części wyrobiska, nieopodal dobrze zachowanych ruin wapiennika. Sam kamieniołom okala niebieski szlak, który miejscami jest silnie zarośnięty a oznaczenia są już bardzo niewyraźne. Zachodnią granicą kamieniołomu biegnie dodatkowo czarny szlak łącznikowy pomiędzy miejscowościami Kondratów i Wilków-Osiedle.

Lipa drobnolistna Tilia cordata (Rozporządzenie Wojewody Legnickiego z dnia 26 października 1998r. (Dz. Urz. Woj. Leg. Nr 29 poz. 259)) o obwodzie 365 cm i wysokości całkowitej wynoszącej około 27 m. Okaz znajduje się przy czerwonym szlaku w kierunku Stanisławowa, tuż przy granicy lasu w oddziale leśnym 52m. Jest to najbardziej wysunięty na zachód pomnik, który cechuje stosunkowo dobra kondycja. Drzewo posiada gruby i masywny pień oraz równomiernie rozłożone na nim konary. Część gałęzi jest uszkodzona lub połamana, jednak nie wpływa to za bardzo na kondycję drzewa.

Dwa bluszcze pospolite Hedera helix (Rozporządzenie z dnia 27.05.1991 Wojewody Legnickiego z dnia 27 maja 1991 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody.) Oba pnącza rosną na stokach góry Diablik ulokowanej w połowie drogi między Sichowem i Stanisławowem. Jeden okaz o obwodzie 44 cm i wysokości 22 m znajduje się przy leśnej dróżce w bezimiennej dolince u podnóża góry, około 150 m od asfaltowej drogi (oddział leśny 77a). Drugi bluszcz o obwodzie 60cm i wysokości 17 m jest łatwiejszy do lokalizacji. Rośnie on przy czerwonym szlaku w oddziale leśnym 77b w niedalekiej odległości od szczytu góry. Dęby na których rosną bluszcze cechują się dobrym zdrowiem, co zapewnia trwałość ich roli jako podpór dla pnączy. Same pomniki są pomijane w większości opracowań a ich lokalizacja jest w wielu źródłach błędnie oznaczana. Najbardziej nieprawidłowy opis można znaleźć na stronie geoserwisu GDOŚ, gdzie pomniki opisywane są jako „grupa 4 dębów szypułkowych” w okolicy wsi Wilków. Zdjęcia przedstawiają właściwy pomnik ale jego opis i lokalizacja to zwyczajny jeden wielki babol :). Same pomnikowe bluszcze nie posiadają stosownych tabliczek, jednak bardzo wyróżniają się na tle okolicznego lasu, tak więc trudno jest je przeoczyć.

Ogólnie podsumowując dolina Prusickiego Potoku w obrębie Stanisławowa jest ciekawym terenem dla miłośników przyrody, którzy znajdą tutaj nie tylko liczne pomniki ale bardzo bogate przyrodniczo tereny, gdzie występują żyzne buczyny z licznymi populacjami marzanki wonnej i szczyru trwałego oraz grądy środkowoeuropejskie z równie bogatym runem leśnym. Na szlaku można spotkać wiele rzadkich lub ciekawych roślin jak choćby gajowiec żółty, kokorycz pusta, kokorycz wątła, kokoryczka wonna, lilia złotogłów, przylaszczka pospolita, szczyr trwały, fiołek leśny i fiołek wonny, pierwiosnek lekarski, wawrzynek wilczełyko jasnota biała i żywiec bulwkowaty. Plany DZPK podają także występowanie goryczuszki orzęsionej w granicach kamieniołomu. Dodatkowo miłośnicy grzybów spotkają wiele gatunków związanych z lasami bukowymi lub grądowymi jak różne gwiazdosze, smardze jadalne, monetki bukowe i naparstniczki czeskie.


Informacje praktyczne:

  • brak dojazdu, wszystkie pomniki znajdują się na terenie leśnym, jednak w większości ulokowane są przy szlaku lub przy drogach leśnych. Samochód można pozostawić na poboczu drogi za wsią Stanisławów lub przy ruinach stacji pod Rosochą
  • teren o bardzo kiepskim oznakowaniu (czerwony szlak), przez co należy bardzo uważać aby nie skręcić w złą ścieżkę. Generalnie polecam zrobić pętlę Stanisławów-czerwony szlak-kamieniołom-niebieski szlak-Stanisławów
  • w okolicy znajduje się wiele ciekawych miejsc przyrodniczych jak góra Rosocha, Czartowska Skała, Kondratowski Lasek, Krzyżowa Góra oraz seria pomników w granicach parku krajobrazowego, których opisy zostały podzielone na kilka artykułów: część 1, część 2, część 3, część 4, część 5, część 6.
  • teren stosunkowo łatwy do poruszania się, jedynie szlak wokół kamieniołomu może być trochę problematyczny, mimo wszystko teren nadaje się dla osób niewprawionych w codzienne wędrowanie
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (przylaszczki, zawilce, wczesnowiosenne geofity, dobrze widoczne ruiny kamieniołomu), maj (marzanka, gajowiec, fiołki, miodunki, kokoryczki i inne wiosenne geofity, buki ze świeżymi liśćmi), jesień (przebarwiające się liście)