Zapomniane Pomniki Przyrody

Zapomniane Pomniki Przyrody

22 maja 2020 Wyłączono przez admin

Mijając niejedno dorodne drzewo warto przyjrzeć się czy nie wisi na nim mała, zielona tabliczka. Owa tabliczka oznacza iż dany egzemplarz chroniony jest jako pomnik przyrody. Czy jednak zawsze tak jest? Niekoniecznie. Okazuje się, że bardzo wiele drzew i innych tworów posiadających tabliczkę nie figuruje w oficjalnych spisach. Dlaczego? O tym dowiecie się w dalszej części artykułu.

Ile mamy na Dolnym Śląsku pomników przyrody? Tak naprawdę nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Nawet oficjalne dane ze spisu prowadzonego na urzędowych stronach Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (RDOŚ) są pełne błędów, m.in. brakuje w nich rzetelnych i regularnych aktualizacji. Choć i tak, dane te są najlepszym i w sumie jedynym źródłem wiedzy odnośnie całości pomników przyrody w województwie. Innymi źródłami są dane z poszczególnych nadleśnictw (Program Ochrony Przyrody nadleśnictwa) lub programy ochrony środowiska i plany zagospodarowania przestrzennego poszczególnych jednostek samorządowych (gminy, powiaty). Jednak dane na temat liczby pomników czy nawet ich umiejscowienia mogą być bardzo różne i często wykluczające siebie nawzajem. Mowa tu nie tylko o lokalizacji pomnika ale nawet o jego istnieniu. Właśnie owe „istnienie” jest kluczowym słowem dla naszego artykułu, który jest poświęcony drzewom i innym obiektom będącym dawniej pomnikami przyrody, jednak z czasem zniknęły one z map i oficjalnych rejestrów, mimo iż fizycznie wciąż istnieją, często nawet z wciąż zamontowaną charakterystyczną zieloną tabliczką.

Dlaczego tak się dzieje? Wszystko z powodu zmian w prawie z zakresu ochrony przyrody, jakie zostały wprowadzone w latach 90-tych ubiegłego wieku. Wśród owych zmian największy wpływ na sytuację pomników było przeniesienie kompetencji na samorządy, a konkretniej na gminy. Od tej pory to samorządy decydują o powoływaniu lub znoszeniu pomnika przyrody. To był newralgiczny punkt, kiedy to następowało swoiste odświeżenie spisu pomników. W tym czasie aby istniejący już pomnik przyrody, ponownie został uznany i stał się „aktualnym” w zgodzie z nowymi przepisami, należało przedstawić odpowiedni plik dokumentów na głosowanie Rady Gminy, gdzie tworzono stosowną uchwałę. Problemy zaczynały się, gdy dokumenty były niekompletne i pechowe drzewo zostało pomijane, mimo iż od lat (być może nawet dziesiątek lat) było objęte ochroną jako pomnik przyrody. Nie wiadomo ile dokładnie drzew spotkał taki los. Być może dziesiątki a być może nawet i setki. W samym tylko województwie dolnośląskim prawdopodobnie liczba „zapomnianych” pomników może wynieś ponad sto okazów. Do tego dochodzą także inne formy pomników, nie tylko drzewa. Często twory skalne w ogóle nie posiadają tablicy pomnikowej, co powoduje że odnalezienie takowego pomnika w terenie jest praktycznie niemożliwe.


Istnieją też potencjalne pomniki. Są to drzewa, które nie posiadają już tabliczki będącej niepodważalnym dowodem na istnienie pomnika, jednak informacje o ich ochronie można znaleźć w innych źródłach. Dotyczy to głównie starych map, które zawierają lokalizacje pomników sprzed ustawowo-prawnej rewolucji. Niestety pomniki na mapach zawsze są tylko poglądowe i często naniesione po macoszemu. Tego typu obiekty zawsze były tylko dodatkiem, nawet na mapach turystycznych czy przyrodniczych a więc pełnią one rolę głównie naprowadzającą. Przykładowo czasem zdarza się iż jako pomnik na mapie oznaczone jest drzewo, które takową ochroną nigdy nie zostało objęte, jednak jest po prostu bardzo charakterystyczne i wyróżniające się. Często zdarza się, że na mapach widnieją pomniki nieistniejące już od wielu lat a czasem nawet dekad. Wiele map nanosi po macoszemu obiekty będące pomnikami. Dobrym tego typu przykładem są „pomniki” w gminie Bystrzyca Kłodzka umiejscowione w północnej części Pasma Krowiarek. Na mapach nadleśnictwa oraz na mapie z wydawnictwa „Sygnatura” naniesione jest kilka obiektów oznaczonych jako pomniki. Jednak w żadnych innych źródłach nie udało nam się znaleźć informacji potwierdzających istnienia tam pomników oraz jakie obiekty zostały objęte ochroną. Być może 2-3 dekady temu rzeczywiście rosły tam pomnikowe drzewa, które jednak uległy zniszczeniu i tym samym zdjęto z nich ochronę. Prawdopodobnie nigdy się tego nie dowiemy. My przynajmniej nie znaleźliśmy w literaturze żadnych informacji potwierdzających istnienie w tamtych miejscach pomników przyrody. Podobna sytuacja ma się z tajemniczymi oznaczeniami w okolicy wsi Podzamcze. Na mapie oznaczono 5 pomników, z czego tylko 2 są potwierdzone jako prawdziwe. Istnienie pomnika tylko na papierze jest dosyć częste. Taka sytuacja zachodzi, gdy instytucje przepisują dane o pomnikach bez weryfikacji wcześniejszych dokumentów lub bez weryfikacji w terenie. Przykładowo w kilku dokumentach (nadleśnictwa Zdroje i gminy Radków) można znaleźć informacje o istnieniu pomnikowej grupy leszczyny pospolitej, choć pomnik już nie istnieje i nie występuje w oficjalnym spisie RDOŚ. W owym spisie widnieje natomiast robinia akacjowa z miejscowości Ujeździec Wielki (gmina Trzebnica), która została ścięta kilka lat temu. Warto zaznaczyć, że w tym czasie gmina zniosła ochronę z kilku innych pomników ale z nieistniejącej już robinii ochrony nie zniesiono.


Czasem dochodzi do ciekawych sytuacji, kiedy to dany pomnik jest częściowo uznawany. Np. nie widnieje w spisie pomników RDOŚ, gminy lub nadleśnictwa ale wisi na nim tabliczka, stoi tablica informacyjna o pomniku oraz jest on oznaczany na mapach turystycznych. Taka sytuacja wydarzyła się m.in. w przypadku grupy trzech wiązów ulokowanych w nieistniejącej wsi Czerwony Strumień przypisanej do miejscowości Kamieńczyk (gmina Międzylesie), gdzie ustawiono nawet kamienną tablicę z nazwą a same drzewa oznaczane są na mapach. Jednak owe wiązy nie widnieją na listach pomników gminy, nadleśnictwa czy RDOŚ. Drzewa te jednak rosną na uboczu i „zapomnienie” o nich można częściowo zrozumieć. Jednak co w wypadku, gdy drzewo ulokowane jest w bardzo uczęszczanym miejscu i jest dość dobrze znane turystom? Posiada nawet imię. Mowa tu o jesionie Bolko rosnącym przy schronisku PTTK Muflon w Dusznikach Zdroju. Jesion wszystkim znany i często fotografowany, posiadający tabliczkę, jednak nie widnieje on w spisach pomników. W takowych spisach nie widnieje także potężny platan rosnący na starym mieście w Brzegu Dolnym. Drzewo mierzy 835 cm w obwodzie i zostało oficjalnie objęte ochroną jako pomnik w 2013 r. Co ciekawe w tej samej uchwale objęto ochroną dąb szypułkowy, który widnieje w wojewódzkim spisie pomników, podczas gdy o platanie słuch zaginął.  Taki to mamy bałagan w dolnośląskich pomnikach przyrody.


Poniżej lista „zapomnianych” pomników przyrody, które wciąż istnieją i posiadają tablicę mimo iż od dawna nie widnieją w spisach gmin lub RDOŚ.

  • Buk zwyczajny (Świątniki, gmina Sobótka), okaz rośnie w parku podworskim. W tym samym parku jest także zapomniany pomnikowy platan klonolistny.
  • Buk zwyczajny (Trzebnica), dorodny okaz zlokalizowany był w miejskim paku naprzeciw siedzimy powiatowego sądu. Drzewo posiadało masywny pień i szeroką, rozłożystą koronę. Niestety jesienią 2022 r. buk został ścięty.
  • Cypryśnik błotny (Karpacz), dwa dorodne okazy rosną w bezpośredniej bliskości siebie, położone są na wschodniej stronie stadionu im. Ireny Szewińskiej przy ul. Polskich Olimpijczyków 1.
  • Dąb bezszypułkowy „Piast” na stokach Ślęży. Sztampowy przykład znanego pomnika posiadającego nawet imię jednak nieistniejącego w spisach. Ów dąb widnieje na wielu mapach oraz wciąż posiada tabliczkę. Jednak nie widnieje ani w spisach RDOŚ, gminy czy nadleśnictwa. Pierwotnie drzewo posiadało rozłożystą i gęstą koronę, jednak kilka lat temu uszkodzeniu uległa część konarów.
  • Dąb bezszypułkowy, (Dziwiszów, namiary: N 50°56′18.67″ , E 15°48′42.79″). Stosunkowo drobny jak na pomnik dąb rosnący samotnie na wzgórzu na wschód od zabudowań wsi. Co ciekawe, w 2019 r. gmina zniosła ochronę z jedynego (oficjalnego) pomnika, pięknej lipy drobnolistnej. Nie wiadomo ile zapomnianych pomników rośnie na terenie gminy. Nam wiadomo tylko o tym dębie.
  • Dąb szypułkowy „Dąb Sułtański” (Quercus robur), okaz o masywnym pniu, którego obwód przekracza 600 cm, wysokość drzewa sięga ok. 30 m. Sam dąb posiada masywny i gruby pień rozdzielający się na wysokości 4 m na dwa potężne konary tworzące wysoką i stosunkowo wąską koronę rozszerzającą się dopiero w górnej części. Taki układ spowodowany był prawdopodobnie rośnięciem pierwotnie pośród drzewostanu, który został stopniowo wycięty odsłaniając całe drzewo. Na pniu widoczne są liczne ubytki kory, spękania oraz wyjątkowo liczne ślady po cięciach sanitarnych oraz odłamanych konarach. Sam dąb jest najprawdopodobniej najstarszym drzewem w gminie, z którym wiąże się legenda-przepowiednia, od której wziął swoją nazwę:
  • Dąb spp. (Głuszyca), po przeciwnej stronie parku, na skarpie w pobliżu kładki na Bystrzycy pod adresem ul. Górnośląska 2.
  • Dąb spp., (Kuraszków), ul. Turystyczna, koło dawnego dworku, obecnie schronisko młodzieżowe.
  • Dąb szypułkowy (gmina Oława), drzewo rośnie w pn. części rezerwatu Kanigóra. Co ciekawe w POP nadleśnictwa można wyczytać iż zniesiono ochronę z pomnikowego dębu w rezerwacie ponieważ drzewo uległo zniszczeniu w czasie powodzi. Cóż … dąb stoi w pionie i ma się dobrze.
  • Dąb szypułkowy (gmina Oława), drzewo rośnie na wale prawobrzeżnej części Odry na wysokości rez. Zwierzyniec i mierzy 511 cm. Ze względu na ulokowane poza zwartym drzewostanem, okaz wykształcił rozłożystą i gęstą koronę.
  • Dąb szypułkowy (Oborniki Śląskie), drzewo rośnie we wsch. części miasta przy ul. Trzebnickiej (na odcinku pomiędzy ul. Energetyczną i Nowowiejską). Jak na ironię, jest to okaz o najlepszej kondycji w porównaniu do innych oficjalnych pomnikowych dębów w Obornikach.
  • Dąb szypułkowy (Sobótka), okaz o obwodzie 586 cm rośnie na rogu ul. Słowiańskiej i Leśnej. Posiada masywny pień rozdzielający się na trzy grube konary. Ze względu na ulokowanie na otwartej przestrzeni, dąb wytworzył rozłożystą i gęstą korone.
  • Dąb szypułkowy (Wilczyn, gm. Oborniki Śląskie), drzewo rośnie na terenie domków letniskowych, tuż przy grobli oddzielającej dwa stawy. Okaz widnieje na niektórych mapach jako pomnik, lecz nie posiada tabliczki. Duża część pnia jest wypróchniała lub ma odpadniętą korę, co mogło także spowodować odpadnięcie tabliczki wiele lat temu.
  • Dąb szypułkowy (Wojnowice, gm. Miękinia), okaz rośnie przy ul. Głównej 16.
  • Daglezja zielona (Sobótka-Górka), rośnie w parku przyległym do pobliskiego ośrodka szkolno – opiekuńczego na osiedlu Górka, w pobliżu innego zapomnianego pomnika, świerka pospolitego.

  • Jesion wyniosły „Bolko” (Duszniki Zdrój), bardzo dorodny okaz rośnie przy schronisku PTTK Pod Muflonem. Jest to znane drzewo, zamieszczane na wielu mapach i przewodnikach turystycznych. Charakteryzuje się masywnym pniem oraz koroną z powykręcanymi konarami. Ze względu na ulokowanie przy schronisku drzewo jest rozpoznawane i często fotografowane. W sąsiedztwie rośnie drugi dorodny jesion, choć nie tak dorodny jak Bolko.
  • Kokornak wielkolistny (Duszniki Zdrój), pnącze rośnie tuż przy furtce pod adresem Wybickiego 21. Nie widnieje na żadnych mapach ani w spisach nadleśnictwa i gminy. Jednak przy pnączu wisi tablica pomnikowa oraz informacyjna. Warto zaznaczyć iż jedynymi pomnikowymi pnączami w województwie są bluszcze pospolite, kokornak byłby pierwszym tego typu pomnikiem.
  • aleja Lip drobnolistnych (Sichów, gm.Męcinka), długa aleja ciągnąca się od początku dworskiego parku aż po nieczynny kamieniołom na Krzyżowej Górze. Co ciekawe aleja na długości ok. 2/3 objęta jest oficjalną ochroną jako pomnik przyrody. Jednak wg map i spisów ochronie nie podlega odcinek alei na wysokości boiska, mimo iż na tamtejszych drzewach wisi tablica pomnikowa. Prawdopodobnie zamontowano ją tam przez przypadek nie wiedząc, gdzie zaczyna się właściwa pomnikowa aleja. Dlatego też jest to jeden z niewielu przykładów nie tyle zapomnianego pomnika, co po prostu źle oznaczonego.
  • Lipa drobnolistna (Srebra Góra), okaz rośnie przy skrzyżowaniu ul. Kolejowej i Zimowej, przed pensjonatem „Pod Bukami”. Widać ślady po licznych cięciach (ogłowienie korony), być może kiedyś zniesiono z lipy ochronę w celu usunięcia znacznej części korony.
  • Dwa platany klonolistne (Sichów, gm. Męcinka), para dorodnych platanów o masywnych pniach i szerokich koronach rośnie w dawnym parku dworskim po wschodniej stronie boiska. Tuż przy istniejących pomnikach przyrody (tulipanowce). Co ciekawe drzewa posiadają tablice pomnikowe i jednocześnie widnieją w planach jako drzewo proponowane do objęcia ochroną pomnikową.
  • Platan klonolistny (Brzeg Dolny), dorodne drzewo o obwodzie pnia 835 cm, wysokość 25 m i rozpiętość korony 22 m. Rośnie na tyłach Urzędu Miejskiego. Co ciekawe drzewo zostało pomnikiem całkiem niedawno, bo w 2013 r., jednak do tej pory nie widnieje na wojewódzkiej liście. Za to na owej liście znajduje się dorodny dąb powołany w tej samej uchwale co platan, tj. uchwała nr XXXI/229/13 Rady Miejskiej w Brzegu Dolnym z dnia 26 września 2013 r. w sprawie ustanowienia pomnika przyrody
  • Platan klonolistny (Świątniki, gm.Sobótka), okaz rośnie w południowej części dawnego parku. W tym samym parku jest także zapomniany pomnikowy buk pospolity.
  • Sosna czarna (Sobótka), okaz rośnie na terenie zaplecza Ośrodka Wypoczynkowego Pielgrzym przy ul. Słonecznej. Posiada długi i prosty pień oraz wysoko usadowioną, rozłożystą koronę.
  • Sosna limba (Karpacz), okaz rośnie koło cmentarzyka przy świątyni Wang. Na omawianym terenie znajduje się dorodna limba, która ma obciętą górną część pni. Być może cięcia sanitarne były powodem dla zdjęcia ochrony, jednak nie licząc brakującego czubka, reszta drzewa charakteryzuje dobra kondycja.
  • Szpaler Lip (Dębrznik k. Kamiennej Góry), szpaler rośnie w parku od strony głównej drogi. Jest to jedyny (nam znany) zapomniany szpaler lub wieloobiektowy pomnik przyrody w województwie.
  • Szydlica japońska (Sulistrowiczki, gm. Sobótka), okaz rośnie na terenie zakładu leczniczego w sąsiedztwie boiska.
  • Świerk pospolity (Sobótka-Górka), rośnie w parku przyległym do pobliskiego ośrodka szkolno – opiekuńczego, w sąsiedztwie innego zapomnianego pomnika, daglezji zielonej. Okaz charakteryzuje masywny pień o krępej budowie ze śladami po cięciach dolnych konarów.

Ze względu na ograniczenia czasowe i lokomocyjne, nie jesteśmy sprawdzić wszystkich zapomnianych pomników. Poniżej lista drzew, które widnieją w różnych źródłach (mapy, POP nadleśnictwa, dokumenty gminne) jednak nie są wymienione w wojewódzkim spisie:

  • Bardo: Żywotnik zachodni o obwodzie 101 cm, widnieje na mapie na tyłach ul. Grunwaldzkiej 31. Drzewo najprawdopodobniej już nie istnieje, choć wciąż widnieje na mapach.
  • Bolków: w zalesieniach Góry Ryszarda na niektórych mapach widnieje pomnikowy żywotnik zachodni oraz grupa dębów.
  • Gorzanów (gmina Bystrzyca Kł.), w parku wymienia się 3 dęby, klon jawor i jesion wyniosły, jednak w RDOS widnieje tylko klon i 2 dęby.
  • Kamieńczyk (gm. Międzylesie), 3 wiązy w nieistniejącej wsi Czerwony Strumień, przy ruinach kaplicy. U podnóża drzew zamontowana jest kamienna tablica z nazwą.
  • Kamionki (gm. Pieszyce), lipa drobnolistna (450 cm) rosnąca przed miejscowym kościołem (przy żółtym szlaku turystycznym). Drzewo nie posiada tabliczki jednak u podstawy zamontowana została tablica informacyjna o pomniku.
  • Miłocice (gmina Jelcz-Laskowice): na mapach, oprócz istniejącego pomnika, oznacza się także dwa inne drzewa o nieznanej przynależności gatunkowej, prawdopodobnie chodzi o platana i dąb, których lokalizacje pasowałyby to tychże oznaczeń. W 2023 r. dorodny okaz platanu klonolistnego został objęty ochroną jako pomnik przyrody.
  • Niemcza: wierzba płacząca 315 cm, ul. Dębowa. Co ciekawe pomnik został oficjalnie zniesiony w 2018 r., jednak na podglądzie satelitarnym widać rosnącą, dorodną wierzbę w danej lokalizacji. Być może ochrona została zdjęta aby móc ogołocić drzewo (widać ślady po cięciach konarów). Są to tylko przypuszczenia albowiem ogołocenie korony miało miejsce także w przypadku innej pomnikowej wierzby, rosnącej w Jeleniej Górze (najstarsza wierzba w województwie). W przypadku jeleniogórskiej wierzby, nie zniesiono jednak ochrony.
  • Okulice (gm. Sobótka): w dawnym parku rośnie buk czerwonolistny i sosna wejmutka
  • Oldrzychowice Kłodzkie (gmina Kłodzko), buk pospolity 462 cm, w parku przy ul. Młyńskiej, obok pomnikowego klonu
  • Radków: grupa 5 leszczyn pospolitych. Okazy mają rosnąć na terenie tzw. Pafawag, jest to ośrodek tuż przy granicy z PN, od strony drogi prowadzącej w kierunku Wrót Pośny. Grupa nie jest oznaczana na żadnych mapach, jednak jest wymieniana w dokumentach gminy i nadleśnictwa. Prawdopodobnie krzewy już nie istnieją.
  • Trzebnica: na mapach i w spisie nadleśnictwa wymienione są dwa buki rosnące w Lesie Bukowym.
  • Wilkowa (gm. Prusice): w spisie RDOŚ wymieniane jest 6 pomników, jednak na niektórych mapach widnieje o 3 drzewa więcej
  • Zagórze Śl. (gmina Walim), na mapach widnieją dwa drzewa, posiadające nawet własne nazwy. Są to: Kanciarski Buk (żółty szlak, na styku oddziałów 303/304/302) i Lipa Siedmiu Braci (oddział leśny 287b, na zach. od żółtego szlaku). Buk jest drzewem stopniowo zamierającym z wieloma martwymi konarami, któremu 2 lata temu ścięto większą część korony w celu zapewnienia bezpieczeństwa przy szlaku.
  • Żelazno (gmina Kłodzko), w południowej części wsi, w parku pałacowym: Lipa drobnolistna (293 cm, 70 m na północny wschód od pałacu), Magnolia drzewiasta (217 cm, 70 m na północny wschód od pałacu), Buk pospolity (393 cm, w kierunku północnym za pałacem).

Arboretum w Wojsławicach (gm. Niemcza), jest to filia wrocławskiego Ogrodu Botanicznego, gdzie można spotkać około 20 drzew z umieszczonymi tabliczkami pomnikowymi. Drzewa jednak nie figurują w żadnych spisach ani na mapach. Nawet strona arboretum nie wymienia lub wspomina o takowych pomnikach. Nie do końca także wiadomo ile dokładnie drzew stanowi zapomniane pomniki albowiem tabliczki są dość stare i część z nich mogła ulec zniszczeniu wraz z upływem czasu. Samo arboretum całą sytuację wyjaśnia następująco:

Drzewa z tabliczkami „pomnik przyrody” mają wymiary pomnikowe. Całe stare założenie parkowe zostało uznane za obiekt zabytkowy w latach 70. XX w. W zawiązku z tym, nie otrzymały specjalnego statusu, mimo ich zgłoszenia do wałbrzyskiego konserwatora przyrody.

Poniżej lista z dokładnymi lokalizacjami, gdzie znajdują się poszczególne pomniki z widoczną tabliczką:

  • Buk pospolity (50°42’36.2″N 16°51’33.1″E), okaz rośnie w pd-zach części, niedaleko pomnikowego dębu i azaliowej ścieżki. Charakteryzuje się prostym i masywnym pniem oraz strzelistą koroną.
  • Buk pospolity (50°42’38.0″N 16°51’29.4″E), forma wielopędowa, znajduje się w zachodniej części, około 60 m na pn od grobu Fritza. Jest to tak naprawdę grupa trzech buków zrośnięta u podstawy korzeniami. Jeden okaz niesie widoczne ślady silnego uszkodzenia korony.
  • Buk zwyczajny forma czerwonolistna (50°42’40.3″N 16°51’29.2″E), dorodny 200-letni okaz rośnie w zach. części obok budynków wejścia głównego, osiągający wysokość 24 m i obwód ponad 400 cm. Ze względu na ulokowanie oraz imponujący wygląd jest to najczęściej fotografowane drzewo w arboretum stanowiące jeden z najważniejszych elementów kompozycyjnych tej części ogrodu.
  • Cedr libański podgat. turecki (50°42’40.5″N 16°51’31.4″E) okaz rośnie w zachodniej części tuż przy polanie. Jest to największy i najstarszy okaz w Polsce (posadzony w 1965 r.) o wysokości 21 m i średnicy 0,6 m.
  • Cis pospolity (50°42’38.6″N 16°51’31.9″E), okaz rośnie w środkowe części tuż przy polanie w dziale poświęconym paprociom.
  • Cis pospolity (50°42’40.8″N 16°51’29.9″E), rośnie w zachodniej części obok czerwonolistnego buka. Dorodny wielopędowy okaz o nisko osadzonych i łukowato wygiętych gałęziach stanowi jeden z oryginalniejszych drzew na terenie arboretum.
  • Choina kanadyjska (50°42’39.3″N 16°51’27.3″E), okaz rośnie w pd-zach części, około 120 m od wejścia głównego i cechuje się dobrze rozwiniętą koroną o licznych i gęsto umieszczonych gałęziach.
  • Cypryśnik błotny, okaz rośnie w środkowo-zachodniej części, tuż przy uprawie zachowawczej czosnku niedźwiedziego. Drzewo ma przekrzywiony pień oraz jest pozbawione znacznej części korony.
  • Daglezja zielona (50°42’38.7″N 16°51’28.2″E), okaz rośnie w pd-zach części, 30 m na południe od pomnikowego grabu. Okaz porośnięty jest pnączem winoroślą japońską. Owe pnącze stanowi ponad stuletni okaz, będący najwyższym okazem w Polsce o wysokości ok. 25 m.
  • Dąb szypułkowy (0°42’43.4″N 16°51’32.7″E), rośnie przy pd-wsch Brzegu Stawu Dębowego w pn części arboretum. Cechuje się bardzo masywnym pniem. Dodatkowo okaz porośnięty jest dorodnym bluszczem, co wizualnie zwiększa rozmiary pnia. Drzewo stanowi istotny element krajobrazowy w tej części parku.
  • Dąb szypułkowy (50°42’35.2″N 16°51’32.4″E), okaz rośnie w pd-zach części na granicy zadrzewień, kilkanaście metrów od płotu, około 60 m na pd-wsch od grobu Fritza von Oheimba. Drzewo posiada masywny pień i rozłożystą koronę, jest także mocno porośnięte przez dorodny okaz bluszczu.

  • Dąb szypułkowy (50°42’37.3″N 16°51’29.7″E), okaz rośnie w pd-zach części, około 40 m na północ od grobu. Okaz posiada masywny pień oraz strzelistą koronę. Jest porośnięty bluszczem od podstawy aż po górne gałęzie.
  • Grab pospolity (50°42’39.5″N 16°51’26.8″E), rośnie w pd-zach części, w sąsiedzie daglezji. Jest to forma kolumnowa o interesującej strukturze pnia oraz rozłożystej i strzelistej koronie. Drzewo stanowi istotny element krajobrazowy w tej części arboretum.
  • Kasztanowiec zwyczajny (50°42’40.8″N 16°51’28.0″E), rośnie w zachodniej części obok wejścia i placu zabaw. Posiada masywny pień oraz gęstą i dobrze wykształconą koronę.
  • Lipa drobnolistna (50°42’36.8″N 16°51’32.2″E), dorodny okaz rozdzielający się na trzy pnie rośnie w zachodniej części, około 35 m na pn od grobu Fritza von Oheimba. Drzewo ulokowane jest na niewielkiej skarpie odsłaniającej częściowo korzenie. Korony drzew są częściowo uszkodzone, szczególnie dotyczy to środkowego drzewa, które zostało niemal całkowicie pozbawione korony.
  • Mamutowiec olbrzymi (50°42’41.1″N 16°51’34.6″E), rośnie w pn-środkowej części, około 60m na południe od stawów. Jest to jeden z zaledwie trzech starych okazów, które przetrwały w polskim klimacie (wysokość 24 m, obwód 310 cm). Drzewo pochodzi z nasion uzyskanych w Arboretum w Rogowie, które zostały posadzone w 1963 r., przez Henryka Edera. Dziesięć lat później ( 1973 r.) sadzonkę w obecnym miejscu zasadził Mieczysław Wilczkiewicz, założyciel Arboretum w Lądku Zdroju. Drzewo wypuściło pierwsze szyszki w 2018 r.
  • Metasekwoja chińska (50°42’42.4″N 16°51’32.1″E), drzewo ulokowane jest w pn-zach części, niedaleko Stawu Fritza i Dębowego, około 135 m od wejścia głównego. Ze względu na kolor liści, strukturę kory oraz masywny pień, okaz stanowi istotny element kompozycyjny w tej części arboretum.
  • Sosna koreańska (50°42’39.7″N 16°51’26.1″E), okaz znajduje się w pd-zach części, pomiędzy budynkami a pomnikowym grabem.
  • Szydlica japońska (50°42’40.7″N 16°51’28.7″E) okaz znajduje się w zachodniej części obok miejsca piknikowego. Figuruje jako największy i najstarszy okaz w Polsce o wysokości 15 m i średnicy pnia 118 cm.
  • Świerk kłujący (50°42’40.4″N 16°51’27.1″E), okaz rośnie w zachodniej części tuż przy zabudowaniach wejścia głównego obok pomnikowego kasztanowca
  • Zrost dwóch drzew Sosna pospolita i Lipa drobnolistna zwane jako „Filemon i Baucis” (50°42’42.0″N 16°51’30.8″E), położone są w pn-zach części, około 115 m od wejścia głównego. Jest to jeden z niewielu przykładów zrośniętych dorodnych drzew, dzięki czemu stanowią ważny element w dendroflorze arboretum.

Pomniki Przyrody Nieożywionej

Ciekawa sytuacja dotyczy pomników przyrody nieożywionej a mianowicie tworów skalnych. Skały to nie drzewa i mogą istnieć dziesiątki lub setki milionów lat. Jak więc skały mogą także znikać? Głównie za sprawą błędów ludzkich. Chodzi tu mianowicie o trzy pomniki:

Dębowiec (gm. Ziębice), w uchwale powołującej bardzo liczną serię pomników wymienia się także nieczynny kamieniołom z występującymi tam pokrywami bazaltu kenozoicznego na pograniczu z województwem opolskim. Niestety w trakcie opracowań podano dość mglisty i niedokładny opis lokalizacji, który został następnie powielony w późniejszych publikacjach. Najprawdopodobniej opis proponowanego pomnika tyczył się kamieniołomu położonego już pod drugiej stronie granicy, w pobliżu wsi Wilemowice (gmina Kamiennik) leżącej w województwie opolskim. Opolski kamieniołom widnieje w planach ochrony środowiska i jest proponowany do objęcia ochroną w ramach stanowiska dokumentacyjnego. Podsumowując w spisie dolnośląskiego RDOŚ w prawdzie nie widnieje kamieniołom Dębowiec, jednak jest on wciąż wymieniany w spisach nadleśnictwa i gminy.

Stronie Śląskie, w programie ochrony środowiska widnieje zapis dotyczący dwóch pomników przyrody nieożywionej:

Ponadto ochroną objęto dwa pomniki przyrody nieożywionej. Są nimi: „Góra Krzemień” – wychodnia żył kwarcytowych w obrębie łupków łyszczykowych i paragnejsów serii strońskiej, zlokalizowana na południowo – wschodnich zboczach Płoski, około 500 m powyżej zabudowań Bielic, na wysokości około 800 m npm. oraz „Skałka Wapienna” – ostaniec wapienia krystalicznego, w obrębie którego występują kalcytowe szczotki i żyły fluorytu, położona w dolinie Kleśnicy pomiędzy nieczynnymi kamieniołomami wapieni i dolomitów krystalicznych Kletno I i Kletno II”.

Mimo dość dokładnego opisu w żadnych innych źródłach ani na mapach nie udało się zlokalizować ani potwierdzić istnienia owych pomników. Dotyczy to zwłaszcza pierwszego pomnika, Góry Krzemień. W przypadku „Skałki Wapiennej” istnieje duże prawdopodobieństwo iż opis tyczy się skały Pulinka leżącej w obrębie rezerwatu przyrody Jaskinia Niedźwiedzia. Na mapie wydawnictwa Sygnatura w tamtym miejscu widnieje bowiem symbol pomnika przyrody. Najprawdopodobniej opis pomnika pochodzi sprzed bardzo wielu lat, kiedy to nie istniał jeszcze rezerwat a sama skała była bezimienna (nazwę otrzymała dopiero w XXI wieku). Na zdjęciach poniżej prezentujemy skałę Pulinka, która jest niemal niewidoczna z poziomu szlaku prowadzącego przez rezerwat Jaskinia Niedźwiedzia. Najlepiej widać ją w okresie, gdy drzewa pozbawione są liści lub ze stoków góry ulokowanej po drugiej stronie doliny.

[EDYCJA WPISU] Udało znaleźć informacje potwierdzające nasze przypuszczenia odnośnie pomników przyrody w gminie Stronie Śląskie. Oba pomniki powołano w 1982 r. jednak w nieznanym nam okresie zniesiono ochronę z owych obiektów. Informacje pochodzą z 2004 r. a więc uchwała znosząca ochronę została zapewne powołana po tej dacie. Wg opisu z Arkusze Stronie Śląskie i Biela Mapy geośrodowiskowej Polski można wyczytać, że:

„Pomnikami przyrody nieożywionej są: skałka kwarcytowa Góra Krzemień położona w Górach Bialskich oraz skałka wapienna w Kletnie. Obydwa te pomniki przygotowywane są do wykreślenia z rejestru. Pierwszy z nich nie stanowi rzadkości w tym regionie, jest trudnodostępny i niewielkich rozmiarów, natomiast drugi znajduje się na terenie rezerwatu „Jaskinia Niedźwiedzia”, co wyklucza niższą formę ochrony na tym terenie.”


Gdzie szukać pomników?

Ogólnie podsumowując na terenie Dolnego Śląska jest spore zamieszanie i bałagan w kwestii pomników przyrody, jednak jest to problem nie tylko naszego regionu ale dotyczy on całego kraju. Nie wiadomo tak naprawdę ile drzew i innych obiektów zniknęło z oficjalnych list. W samym tylko województwie dolnośląskim sprawa może się tyczyć się kilkuset obiektów. Tylko na naszej liście znajduje się ponad 60 pomników a to zapewne czubek góry lodowej. Głównym źródłem informacji o zapomnianych pomnikach są mapy, które traktują pomniki trochę po macoszemu i nie zawsze są one dokładne. Nawet oficjalne pomniki są na nich często pomijane, a co dopiero pomniki nie figurujące na oficjalnych listach. Obecnie istnieją dwa najlepsze źródła informujące o zapomnianych pomnikach. Jest nim seria map turystycznych wydawnictwa Sygnatura oraz mapa topograficzna BDOO dostępna jako podkład mapowy na wielu rządowych mapach (m.in. http://geoserwis.gdos.gov.pl, czyli oficjalna krajowa mapa ochrony środowiska). Należy jednak zaznaczyć, że oba źródła pełnią formę pomocniczą albowiem i tam jest wiele błędów i niedoskonałości, m.in. lokalizacja drzew lub wybiórczość (oznaczanie jednych pomników i pomijanie innych). Poza tym warto przeglądać także POP nadleśnictw i dokumentacje gmin. W obu tych źródłach często są przepisywane stare dane bez weryfikacji a tym samym zawierają one informacje o pomnikach sprzed rewolucji. Jak więc widać czasem niedbalstwo może przynosić pewne korzyści. ?


Załączona mapa nadleśnictwa Bystrzyca Kłodzka jest przykładem standardowego bałaganu w pomnikach przyrody. Na zdjęciu widoczna jest północna część Pasma Krowiarek z zaznaczonymi pomnikami przyrody w postaci małych czerwonych drzewek. Zakreślenia kółkiem oznaczają: zielone koło (pomnik istniejący, ulokowany w prawidłowym miejscu), żółte koło (pomnik istniejący, ulokowany kilkaset metrów dalej od prawdziwej lokalizacji), czerwone koło (pomniki nieistniejące w żadnych spisach, nie wiadomo czego dotyczą).