Stawy Milickie cz. 1 – Opis Ogólny

27 stycznia 2019 Wyłączono przez admin

Największy rezerwat na terenie województwa, który składa się 5 kompleksów położonych w malowniczych fragmentach największego polskiego parku krajobrazowego – Doliny Baryczy. Jest to miejsce stanowiące jedną z największych ostoi ptactwa w Polsce i Europie, skupiające ponad 300 gatunków. Dodatkowo stawy są miejscem występowania bardzo bogatej flory, w tym gatunków skrajnie rzadkich w skali regionu i całego kraju.

Typ ochrony: ornitologiczny

Data utworzenia: 1973

Powierzchnia: 5324,31 ha

Powiat: Trzebnicki, Milicki

Gmina: Żmigród, Milicz

Nadleśnictwo: Żmigród, Milicz

Ze względu na to, że materiał o Stawach Milickich jest bardzo rozległy, został on podzielony na trzy osobne artykuły. W pierwszym zawarto informacje o charakterystyce poszczególnych kompleksów, ich lokalizacji i występującej na nich przyrodzie. Druga część poświęcona jest przyrodzie stawów (flora, fauna). W części trzeciej zawarto natomiast pozostałe informacje, takie jak zagrożenia czyhające na tutejszą przyrodę, praktyczne wskazówki o szlakach i ścieżkach przyrodniczych oraz nasze osobiste wrażenia z tegoż rezerwatu.

Spośród kilkunastu kompleksów stawów i zbiorników, tylko część objęto ochroną rezerwatową. Mimo tego, zbiorniki będące rezerwatem przyrody stanowią bardzo rozległy obszar składający się z 5 kompleksów rozpościerających na terenie Parku Krajobrazowego Doliny Baryczy, od Kotliny Żmigrodzkiej (kompleks Radziądz, Jamnik, Ruda Sułowska) po Kotlinę Milicką (kompleks Stawno i Potasznia), wchodzących w skład makroregionu Obniżenia Milicko-Głogowskiego. Dokładne położenie poszczególnych kompleksów oraz ich krótka charakterystyka zawarta jest w indywidualnych opisach poniżej, gdzie zawarto także ważniejsze informacje o tamtejszej florze i faunie.

Stawy Milickie stanowią jeden z najcenniejszych miejsc nie tylko na terenie województwa ale także kraju. O wyjątkowości tego obszaru świadczy wpisanie go na konwencji ramsarskiej w 1995 r. na listę obszarów wodno-błotnych objętych ochroną mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. Oprócz Stawów Milickich na liście znajdują się jeszcze inne obszary o wybitnych walorach przyrodniczych, m.in. parki Narodowe (Biebrzański, Słowiński oraz Wigierski) oraz dolnośląskie Stawy Przemkowskie, Torfowiska Doliny Izery i Subalpejskie Torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym. W 2000 r. Stawy zostały przyjęte do międzynarodowego programu Living Lakes (Żyjące Jeziora), stanowiącego sieć przeciwdziałającej coraz bardziej rozpowszechnionym deficytem wody na świecie, zatruwania dostępnej wody pitnej oraz degradowania ekosystemów wodno-błotnych. Stawy Milickie są jednym z 23 obszarów zakwalifikowanych do programu, wraz z innymi obiektami o międzynarodowej randze jak Morze Martwe, Jezioro Titicaca i Jezioro Wiktorii. Po wstąpieniu do Unii Europejskiej stawy wraz z większością parku krajobrazowego zostały włączone do sieci Natura 2000 jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (OSO) Ostoja nad Baryczą PLH020041 oraz Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (SOO) Dolina Baryczy PLB020001.

Kompleks Radziądz

Jest to najbardziej na zachód wysunięta część rezerwatu o powierzchni 1045,68 ha, z czego na same stawy przypada ok. 665 ha. Rozpościera się on pomiędzy miejscowościami Radziądz i Niezgoda, gdzie granicę wyznaczają głównie groble i wały a także cieki wodne i ścieżki. Przez środek kompleksu wiedzie droga powiatowa 439 łącząca Żmigród z Miliczem. W skład obszaru wchodzi kilka stawów, z których największy to Stary Staw (ok. 300 ha) położony na północ od drogi. Po stronie południowej znajduje się trzy duże stawy (Staw Jeleni I, Jeleni II i Jeleni III) oraz seria mniejszych zbiorników ulokowanych od zachodniej strony. W północno-wschodniej części występują bagienne lasy olchowe i łosowiska, które rozpościerają się jeszcze daleko poza obszarem rezerwatu, gdzie objęto je ochroną w ramach bezimiennego użytku ekologicznego. Część powierzchni rezerwatu obejmuje oddziały leśne 51, 52, 70 i 71 nadleśnictwa Żmigród.

Jest to jeden z ważniejszych terenów lęgowych ptactwa wodno-błotnego, gdzie charakterystycznym elementem jest unikatowa dla tego kompleksu wspólna, bardzo liczna kolonia czapli siwnych i kormoranów (w 2006 r. naliczono tu 201 gniazd czapli i 101 gniazd kormoranów) Jest ona ulokowana w pasie zalesionej grobli stanowiącej jednocześnie drogę lokalną. Ze względu na ich dietę, składającą się z ryb, stanowią źródło konfliktu pomiędzy rybakami a służbami ochrony przyrody (więcej o tym w części III). Oprócz wymienionych dwóch gatunków, na terenie stawów notuje się licznie także inne gatunki ptaków jak bąk, bączek, gęgawa, podgorzałka, błotniak stawowy, zielonka oraz bardzo rzadka wąsatka. Urozmaicona linia brzegowa umożliwiła powstanie szerokich pasów szuwarów i trzcinowisk, wśród których swoje gniazda zakładają gatunki niespotykane w innych fragmentach parku krajobrazowego. Do najważniejszych należy cyranka, cyraneczka oraz kszyk. Oprócz gatunków lęgowych, na stawach, zwłaszcza na Jelenim III, notuje się liczne stada żurawi, których populacje szacuje się na kilkaset osobników. Miejscami brzegi stawów są porośnięte starodrzewiem dębowym, gdzie swoje gniazda buduje gągoł i nurogęś – gatunki składające jaja w dziuplach. W dębach tych stwierdzono także chronione gatunki chrząszczy – pachnica dębowa i kozioróg dębosz.

Kompleks Radziądz pod względem infrastruktury turystycznej należy do mało zagospodarowanej części rezerwatu. Poza szlakiem biegnącym jego południową stroną, nie ma tu więcej obszarów udostępnionych do zwiedzania, jeśli nie liczyć drogi powiatowej biegnącej przez środek kompleksu. W części północno-wschodniej znajduje się wieża widokowa, będąca początkiem ścieżki dydaktycznej „Trzy Stawy”. Poza tym przy groblach stanowiących granicę rezerwatu istnieją trzy punkty widokowe, z których możemy podziwiać panoramę zbiorników.

Kompleks Jamnik

Jest to najmniejszy kompleks o powierzchni 356,21 ha, położony w południowej części parku krajobrazowego pomiędzy miejscowością Książęca Wieś (od południa) oraz przysiółkiem Jamnik (od południowego-zachodu) i Biedaszkowo od północy. Granice w większości wyznaczone są przez groble i wały przeciwpowodziowe. Północną granicę wyznacza częściowo rzeka Barycz. Sam kompleks składa się z 4 stawów (kolejność wg powierzchni): Jamnik Dolny, Jamnik Dziki, Jamnik Nowy i Jamnik Górny. W północno-wschodniej części rezerwatu (oddział 66 j) powołano bezimienny użytek ekologiczny.

Ze względu na stosunkowo niewielką powierzchnię występuje tu najmniejsza różnorodność oraz ilość gniazdujących i żerujących gatunków ptactwa. Stwierdzono tutaj m.in. rzadkie gatunki związane z obszarami wodnymi (bączek, bąk, błotniak stawowy, zielonka, brzęczka) jak i gatunki preferujące otwarte tereny łąkowe (cyranka, płaskonos, kszyk, świerszczak). Oprócz tego stwierdza się także gatunki stosunkowo częste we wszystkich kompleksach Oprócz ptactwa lęgowego, występują także stosunkowo bogate populacje gatunków pospolitych w okresie jesiennych przelotów, gdzie stwierdzono m.in. gęgawę, łabędzia krzykliwego, berniklę białolicą, bernikle rdzawoszyją, gęś małą, gęś zbożową i gęś białoczelną. Na siedliskach podmokłych turzycowisk otaczających rezerwat stwierdzono lęgi bardzo rzadkiej kropiatki o skrytym trybie życia. Jest to obecnie jedynie potwierdzone miejsce gniazdowania tego gatunku w całej Dolinie Baryczy.

Kompleks Jamnik jest najmniej zagospodarowaną częścią rezerwatu pod względem infrastruktury turystycznej, której po prostu nie ma. Nie istnieją tu żadne czatownie, wieże lub ścieżki dydaktyczne. Istnieje jedynie jeden punkt widokowy, ulokowany w południowo-zachodnim kącie stawu Jamnik Duży.

Kompleks Ruda Sułowska

Stanowi drugi co do wielkości kompleks o powierzchni 1139,27 z czego na stawy przypada ok. 800 ha, całość położona jest w środkowej części parku krajobrazowego i rozpościera się pomiędzy kompleksami leśnymi na północy i drogą powiatową nr 439 łączącą Żmigród i Milicz. Od wschodu graniczy z miejscowością Grabówka. Dodatkowo w centralnej części ulokowana jest Ruda Sułowska, która dzieli kompleksy stawów na dwie części. Północny, większy fragment obejmuje takie stawy jak Duża Mewa (drugi co do wielkości staw w Dolinie Baryczy), Mała Mewa, Duża Grabówka, Grabówka mała, Staw Prostokątny i Staw Środkowy. Oprócz tego występuje tu kilkanaście mniejszych zbiorników. Warto wspomnieć o wzgórzu Chałupnik (95 m n.p.m.), które po zalaniu zbiornika stał się niewielką wyspą porośniętą licznymi trzcinowiskami. W południowej części kompleksu stawy są mniejsze, jednak jest ich jednocześnie dużo więcej. Wyróżnić można: Żabiniec Duży (podzielone na trzy części), Trześniówka Średnia, Trześniówka Dolna, Trześniówka Górna, Płytki, Trójkątny, Bliźniacze (podzielone na dwie części), Przydrożny, Staw Zewnętrzny i liczne bezimienne stawki narybkowe. Część powierzchni rezerwatu obejmuje oddziały leśne 34, 38-39, 42-44 i 102 nadleśnictwa Żmigród.

Kompleks Rudy Sułowskiej jest jednym z najstarszych fragmentów, gdzie hodowlę karpia prowadzono już w XVIII wieku. Wtedy obszary zbiorników wodnych były dużo większe i liczniejsze, m.in. występował także Staw Kozi w północnej części kompleksu, jednak obecnie teren jest porośnięty monokulturami borów iglastych. Do najważniejszych zbiorników należy Staw Mewi Duży, który posiada stosunkowo urozmaiconą linię brzegową. W północnej części brakuje grobli, która utrzymałaby staw w ryzach, dzięki czemu wody swobodnie rozlewają się tworząc środowisko o bardzo naturalnym charakterze z licznymi zatoczkami i szerokim pasem trzcinowisk. Jest to jeden z bogatszych ornitologicznie fragmentów rezerwatu, gdzie wśród trzcinowisk lęgną się m.in. podgorzałka, zielonka, bąk, bączek, żuraw i błotniak stawowy. Poza obszarem zbiorników wodnych, w części południowo-wschodniej, występują łąki kośne użytkowane ekstensywnie, gdzie notuje się rzadkie gatunki ptaków jak derkacz, bekas kszyk i świergotek łąkowy oraz dudek. Ten ostatni gniazduje w drzewostanie okalającym łąki, gdzie gniazdują także ptaki drapieżne (kania ruda, bielik) oraz rzadki bocian czarny. Oprócz ptactwa lęgowego, występują tu bogate populacje innych gatunków wodno-błotnych, głównie w okresie jesiennych przelotów, gdzie stwierdzono m.in. berniklę białolicą, bernikle rdzawoszyją, gęś małą, gęś zbożową i gęś białoczelną. Na mniejszych zbiornikach gromadzą się także gęsi gęgawy oraz łabędzie krzykliwe i czarnodziobe.

Kompleks Ruda Milicka jest jednym z najlepiej zagospodarowanych części rezerwatu jeśli chodzi o infrastrukturę turystyczną. Istnieje tu ścieżka dydaktyczna (biegnąca w południowej części stawów), szlak turystyczny niebieski oraz zlokalizowane są liczne punkty widokowe. Dodatkowo w obrębie rezerwatu i przy jego granicy istnieją dwie miejscowości (Ruda Sułowska i Grabówka), które zapewniają miejsce noclegowe i stanowią także atrakcję turystyczną (zlokalizowane jest tu m.in. muzeum Tradycji Rybactwa, Stajnie i dawny młyn). W północnej części kompleksu zlokalizowany jest oryginalny pomnik przyrody będący zrosłodrzewem sosny i dęba.

Kompleks Stawno

Jest to największy kompleks o powierzchni 2308,93 ha, z czego na powierzchnię stawów przypada ok. 1737 ha, całość położona jest we wschodniej części parku na terenie Kotliny Milickiej. Przebieg granic w dużej mierze wyznaczają rzeki (Barycz i Jaźwiniec od północy, oraz Prądnia od południa). Kompleks rozpościera się pomiędzy miejscowościami Sławoszowice i Ruda Milicka od zachodu, Czatkowice od południa, Młodzianów od wschodu i Nowe Grodzisko od północy. Dodatkowo na terenie rezerwatu zlokalizowane są trzy miejscowości (przysiółki): Stawno, Grabowica, Dyminy i część zabudowań Rudy Milickiej. Na terenie występuje kilkadziesiąt mniejszych i większych zbiorników wodnych, wśród których wyróżnia się m.in. Grabownica (największy staw w kompleksie i trzeci co do wielkości w całym parku krajobrazowym), Jędrzejek, Golica, Machnicki Górny i Dolny, Henryk, Nowy Świat Dolny i Górny, Słoneczny Dolny i Górny, Słupicki Stary i Nowy, Polny, Przelotny, Wilczy Duży i Mały. Stawy tworzą kilka kompleksów podzielonych przez groble, kanały oraz lokalne drogi. Część powierzchni rezerwatu obejmuje oddziały leśne 2-6 i 102 nadleśnictwa Milicz.

Kompleks należy do najstarszych zbiorników na terenie Doliny Baryczy, gdzie powstanie południowych zbiorników datuje się już na XVI wiek. Wśród nich najbardziej wyróżnia się staw Grabownica, który obecnie jest największym zbiornikiem w kompleksie o powierzchni 283 ha, jednak w dawniejszych czasach obejmował obszar ponad 1000 ha. Wraz z kilkoma innymi stawami (Słoneczny Górny, Nowy Świat Górny i Henryk) należą do tzw. stawów lęgowiskowych, które są objęte dodatkową ochroną. Na obszarze całego kompleksu notuje się największą bioróżnorodność oraz stwierdzono najliczniejsze kolonie ptactwa lęgowego. Należy tu m.in. perkoz rdzawoszyi, bąk, bączek, gęgawa, łabędź krzykliwy, podgorzałka, błotniak stawowy, zielonka, brzęczka, remiz, dziwonia oraz bardzo rzadka wąsatka. Na terenie kompleksu stwierdzono występowanie skrajnie rzadkiego gatunku trawy – koleantusa delikatnego, który został dotychczas stwierdzony tylko tutaj i na stawach w okolicy Borowej. Jest to roślina o znaczeniu wspólnotowym, która wymaga wyznaczenia obszaru Natura 2000.

Ze względu na wielkość i bliskość miasta Milicz, kompleks Stawno jest najlepiej zagospodarowaną częścią rezerwatu pod względem turystycznym. Poprowadzono tu kilka szlaków (niebieski, zielony, czerwony) oraz trzy ścieżki dydaktyczne (Wielki Staw-Grabownica, W Krainie Stawów i Sławoszowice-Ruda Milicka-Godnowa). Północną granicę kompleksu stanowi rzeka Barycz, którą poprowadzono szlak kajakowy. W obrębie rezerwatu istnieją 2 czatownie oraz wieża widokowa „Ptaków Niebieskich” w miejscowości Grabownica. Dodatkowo część infrastruktury jest na tyle rozbudowana, występuje także poza rezerwatem (czatownie, ścieżki dydaktyczne). Ze względu na wielkość rozlokowane jest tutaj wiele punktów widokowych oraz istnieje bogata baza noclegowa (wokół rezerwatu istnieje kilka wsi i miasto Milicz).

Kompleks Potasznia

Jest to drugi najmniejszy i jednocześnie najbardziej wysunięty na wschód kompleks stawów o powierzchni 474,22 ha, z czego na powierzchnię stawów przypada ok. 370 ha. Całość jest położona w parku krajobrazowym na terenie Kotliny Milickiej. Od południa i zachodu jego granicę wyznacza rzeka Jaźwiniec, podczas gdy od północy i wschodu granica przebiega częściowo lokalnymi drogami a częściowo groblami i wałami przeciwpowodziowymi. Kompleks zlokalizowany jest pomiędzy miejscowościami Wielgie Milickie (od południa), Potasznia (od zachodu) oraz Joachimówka od północy. Składa się z kilkunastu większych i mniejszych stawów, z których największy o powierzchni 105 ha i oddzielony od pozostałych lokalną drogą jest staw Jan położony we wschodniej części. Posiada on najlepiej rozbudowaną linię brzegową z licznymi cyplami oraz niewielką wyspą, na których rozwinęły się szerokie pasma roślinności szuwarowej, trzcinowisk oraz lasów bagiennych, gdzie notuje się bardzo bogatą roślinność. Jest to także jedyny zbiornik otoczony z trzech stron lasami, które stanowią miejsce schronienia lub gniazdowana licznych gatunków ptaków. Pozostałe stawy to m.in. Jasny Dolny i Górny, Władysław, Kaczy, Uroczy, Niezawodny Dolny i Górny oraz Kazimierz Dolny i Górny. Kompleks wyróżnia się na tle innych stawów pod względem florystycznym. To właśnie tutaj odkryto stanowisko skrajnie rzadkiej rośliny – uwroci wodnej, która do niedawana była uznawana za gatunek wymarły w kraju. Obecnie jest to jedyne znane miejsce występowania tego gatunku w Polsce.

Jest to jeden z najmniej zagospodarowanych kompleksów pod względem turystycznym. Nie ma tutaj infrastruktury ani wytyczonych ścieżek dydaktycznych. Istnieje jedynie szlak niebieski Tarchalice-Grabowno Wielkie, który prowadzi poprzez lokalną drogę (przecinającą rezerwat). na trasie owej drogi istnieją punkty widokowe.