Cisowa Góra

Cisowa Góra

8 września 2020 Wyłączono przez admin

Mało znany i ulokowany na uboczu rezerwat powołany dla ochrony bogatego stanowiska cisa rosnącego pośród dobrze wykształconych jaworzyn i buczyn na stromych stokach góry Bucznik w ostoi Gór Bardzkich. Mimo iż rezerwat ma ponad pół wieku wciąż pozostaje mało znany przez co zagląda tu niewielu przyrodników i miłośników gór. 


Typ ochrony: leśny

Data utworzenia: 1953

Powierzchnia: 18,93 ha

Powiat: Ząbkowicki

Gmina: Stoszowice

Nadleśnictwo: Bardo Śląskie


Położenie: Rezerwat znajduje się w północno-wschodniej części Gór Bardzkich w Sudetach Środkowych i obejmuje szczytowe, północne oraz północno-zachodnie stoki góry Buczek (552 m n.p.m.) opadające w kierunku potoku Strudew. Rezerwat zlokalizowany jest około 0,9-1,0 km w linii prostej na północny-zachód od ostatnich zabudowań miejscowości Brzeźnica. Całość obejmuje oddziały leśne 151 k, l, 154 f-j, ~b, ~c, ~g, ~j, 155 a, ~h  nadleśnictwa Bardo Śląskie. Pierwotna powierzchnia rezerwatu wynosiła 18,56 ha, jednak w 2012 r. skorygowano granice powiększając rezerwat do obecnych 18,93 ha.

Budowa: Rezerwat obejmuje kopulaste stoki Buczka i niewielkie fragmenty Małego Buczka. Różnica wysokości skrajnych punktów rezerwatu wynosi ok. 140 m (od 552 m n.p.m. w szczytowej części góry, do 420 m n.p.m. na północno-wschodnim krańcu w oddziale 154k). Zbocza obejmujące rezerwat opadają w kierunku północnym i północno-wschodnim, w przeważającej części są one strome lub bardzo strome, tylko w niektórych miejscach nachylenie ma łagodniejszy przebieg. Na wschodnich stokach wstępują dolinki będące miejscami tworzenia się serii niewielkich i bezimiennych potoków stanowiących prawobrzeżne dopływy potoku Strudew. Stoki gór zbudowane są głównie z dolnokarbońskich szarogłazów, łupków ilastych i zlepieńców a także dewońskich piaskowców struktury bardzkiej, na których wytworzyły się gleby brunatne kwaśne. Warstwa próchnicy jest zróżnicowana, na terenach przy szczycie oraz na północnych stokach wytworzyły się płytkie gleby szkieletowe, podczas gdy na stokach wschodnich występują żyźniejsze podłoża.


Roślinność: Stosunkowo urozmaicona jak na niewielkie rozmiary rezerwatu. Prace badawcze wykazały 123 gatunki roślin naczyniowych a także 66 gatunków mchów i 6 gatunków wątrobowców. Różnorodność mszaków spowodowana jest głownie występowaniem wilgotnego i chłodnego mikroklimatu doliny, w której występują liczne cieki a zbocza rezerwatu w większości są ukierunkowane na północ. Wysoka różnorodność dotyczy także siedlisk, wśród których największy areał obejmują podgórskie klonowo-lipowe lasy stokowe (Aceri platanoidis-Tilietum platyphylli) porastające strome zbocza opadające w kierunku potoków o wystawie północnej. Drzewostan jest bardzo różnorodny składający się na mozaikę gatunków liściastych, m.in. lipa drobnolistna, klon jawor, klon zwyczajny, dąb szypułkowy oraz buk zwyczajny. W warstwie podszytu występuje licznie cis pospolity tworzący miejscami niemal jednogatunkowe płaty dominujące nad innymi krzewami. W runie leśnym spotkać można typowe gatunki dla jaworzyny tj. czerniec gronkowy, czworolist pospolity, fiołek leśny, kopytnik pospolity, przytulia wonna, żankiel zwyczajny oraz liczne paprocie (wietlica samicza, nerecznica samcza). Drugim równie bogatym w gatunki siedliskiem jest żyzna buczyna sudecka (Dentario enneaphyllidis-Fagetum) porastająca przyszczytowe fragmenty. Drzewostan zdominowany jest przez dorodne okazy buka z niewielką domieszką jodły oraz sztucznie wprowadzonego świerka a także dębu bezszypułkowego, który samoistnie przedostaje się tutaj z rosnącej po sąsiedzku dąbrowy. Podszyt jest zdominowany przez młody podrost bukowy z pojedynczymi okazami cisa, który miejscami występuje w większych grupach. Runo żyznej buczyny należy do najbogatszych florystycznie w całym rezerwacie, licznie notuje się tutaj gatunki stosunkowo pospolite jak gajowiec żółty, gwiazdnica wielkokwiatowa, kopytnik pospolity, groszek wiosenny, marzanka wonna, orlik pospolity, przylaszczka pospolita, szczyr trwały, żywiec bulwkowaty, zawilec gajowy i zawilec żółty. Miejscami występują gatunki rzadkie i chronione jak gnieźnik leśny, lilia złotogłów, kruszczyk szerokolistny, podkolan biały, wawrzynek wilczełyko i rosnąca płatami marzanka wonna.

W najwyższych partiach stoków na płytkich i ubogich glebach rozwinęła się podgórska dąbrowa acydofilna (Luzulo luzuloidis-Quercetum) z luźnym drzewostanem dębowym, którego okazy charakteryzują się niskim wzrostem oraz silnie powykręcanymi konarami. Jest to spowodowane ciężkimi warunkami siedliskowymi składającymi się na płytkie i ubogie gleby i egzystencję na stromych stokach utrudniającą utrzymanie wody. Dodatkowo drzewa rosną w najwyższej i nieosłoniętej części góry będąc najbardziej narażonym na silne wiatry, w tym mroźne zimowe podmuchy. Runo leśne jest stosunkowo ubogie, gdzie dominuje borówka czarna z pojedynczymi płatami innej roślinności, w skład której wchodzi m.in. dzwonek brzoskwiniolistny, konwalia majowa, lepnica zwisła, wiciokrzew pospolity, poziomka pospolita a także pojedyncze okazy dzikiej róży i głogu. Z gatunków rzadkich występuje tutaj naparstnica zwyczajna, kruszczyk szerokolistny i wawrzynek wilczełyko. Sam drzewostan rezerwatu obejmuje w większości gatunki liściaste (63%) z mniejszym udziałem drzew iglastych (37%) i przeciętnym wiekiem wynoszącym 123 lata.

Najważniejszy gatunek rezerwatu, jakim jest cis pospolity, charakteryzuje się stosunkowo złą kondycją z tendencją pogarszającą się. Chodzi tu głównie o brak naturalnych odnowień oraz systematycznie spadającą populację dorosłych okazów. W przeciągu pół wieku, tj. od powołania rezerwatu w 1953 do 2000 r. liczba zinwentaryzowanych cisów uległa zmniejszeniu z 1376 do zaledwie 708 egzemplarzy (prawie 50%). Przeciętne rozmiary dorosłych drzew oscylują w graniach 7-12 m, jednak lokalnie stwierdzono okazy nawet 15 metrowe. Wymiary pierśnicy mierzonej na wysokości 1,3 są przeważnie w przedziale 11-20 cm, okazów mniejszych i większych od podanych jest zdecydowanie mniej. Wiek najstarszych cisów szacowany jest na około 220 lat. Same cisy są rozlokowane nierównomiernie. Miejscami tworzą grupy po kilkanaście-kilkadziesiąt osobników, które dominują w podszycie, podczas gdy w innych fragmentach rezerwatu notuje się pojedyncze, samotne okazy, oddalone od innych osobników o 100-200 m. Największe skupiska występują na północnych stokach w siedlisku lasu klonowo-lipowego oraz na wschodzie w żyznej buczynie.


Mykoflora: Na omawianym terenie nigdy nie były przeprowadzane inwentaryzacje pod względem flory grzybów. Ze względu na niemal półwieczne pozostawienie siedlisk samym sobie w rezerwacie wstępują liczne pokłady butwiejącego drewna oraz gruba warstwa próchnicy i listowia zapewniających optymalne środowisko dla bardzo wielu gatunków grzybów. Z gatunków dawniej chronionych notuje się owocniki sromotnika smrodliwego i siedzunia (szmaciaka) sosnowego zwanego także kozią brodą. Z innych grzybów występują tutaj stosunkowo pospolite borowikowate jak borowik szlachetny, borowik ceglastopory, borowik usiatkowany, podgrzybek brunatny i podgrzybek zajączek oraz inne gatunki grzybów z rodzaju koralówka, twardzioszek, czerdnidłak, muchomor, grzybówka i inne.

Fauna: Ze względu na to, że rezerwat został powołany w celach ochrony roślinności, nigdy nie przeprowadzono kompleksowych badań tutejszej fauny. Rezerwat stanowi niewielki fragment bardzo rozległego i zwartego kompleksu leśnego ciągnącego się przez niemal całe Góry Bardzkie i dalej rozszerzającego się na Góry Sowie i Góry Złote. Z tego względu rezerwat nie stanowi typowej ostoi zwierząt, które są tutaj bardziej tymczasowymi gośćmi aniżeli stałymi bywalcami. Mimo wszystko na terenie Cisów obserwuje się duże gatunki ssaków jak jelenie, sarny i sztucznie wprowadzone muflony, które podgryzają młode siewki cisów oraz ślady buchtowania przez dziki. Do ważniejszych składowych tutejszej fauny należy rzadka i chroniona salamandra plamista, mająca w Górach Bardzkich jedną z większych ostoi na obszarze Sudetów.

Inne: Dawniej przez rezerwat przebiegała ścieżka dydaktyczna, która tworzyła pętlę zahaczając o drugi rezerwat Cisy po drugiej stronie doliny a także kilka szczytów i wieś Brzeźnicę. Niestety na chwilę obecną (2020 r.) ścieżka prawdopodobnie od wielu lat jest nieaktualna i tylko powielana na kolejnych mapach. Na jej teoretycznym przebiegu próżno szukać tablic informacyjnych albo poprawnego oznaczenia, nie licząc pojedynczych, mocno wytartych przez czas oznaczeń na drzewach. Wszystko to sugeruje, że szlak jest obecnie zlikwidowany, przynajmniej w okolicach rezerwatu Cisowa Góra. Od południowej strony przebiegają nowo wytyczone szlaki rowerowe.

Wg niektórych map na południowy-zachód od granicy rezerwatu znajdują się drzewa objęte ochroną jako pomniki przyrody. Jest to jeden dorodny buk oraz grupa cisów. Wszystkie one rosną przy dawnej ścieżce dydaktycznej, jednak nie udało nam się znaleźć informacji czy drzewa faktycznie są pomnikami czy też jest to błąd na mapie. Często dorodne drzewa nie będące pomnikami na mapach oznaczane są właśnie owym symbolem.

Zagrożenia: Umiarkowane w przypadku samego rezerwatu i poważne w przypadku jego najważniejszego elementu jakim jest populacja cisa. Siedliska w rezerwacie oraz tutejsza flora wykazują prawidłowy skład gatunkowy oraz noszą cechy lasu o charakterze naturalnym ze śladami prowadzenia dawnej gospodarki leśnej. Do owych śladów należy występowaniem drzew obcych siedliskowo oraz jednowiekowy drzewostan. Do drzew obcych zalicza się głównie gatunki iglaste jak świerk pospolity, modrzew europejski i daglezja zielona. Postępujące ocieplanie się klimatu oraz obniżanie poziomu wód gruntowych mogą wpłynąć negatywnie na zdrowotność drzewostanów objawiającą się zamieraniem części drzew a tym samym zaburzeniu ulegnie ustabilizowany ekosystem. W miejscu wykrotów zaczną wkraczać gatunki porębowe jak jeżyny, nawłocie, rdesty i szczawie. Dodatkowo w płatach żyznej buczyny i lasów klonowo-lipowych odnotowuje się ekspansję niecierpka drobnokwiatowego. Istnieją propozycje powiększenia istniejącego rezerwatu o fragmenty lasów położonych na północ, dokładniej fragmenty wydzieleń 15 d-g oraz 151-c-d, stanowiące ważną ostoję dla lokalnych gatunków płazów i gadów, w tym miejsce rozrodu salamandry plamistej.

W zupełnie innej sytuacji niż siedliska, znajduje się tutejsza populacja cisa. W przeciągu pół wieku zaobserwowano wyraźny spadek w liczebności dorosłych osobników z 1376 do zaledwie 708 egzemplarzy (ubytek o prawie 50%!) oraz notuje się niewielki przyrost młodych osobników, które mogłyby zastąpić wypadające osobniki. Większość cisów charakteryzuje się zbliżonym wiekiem oraz wielkością, tj. 7-12 m wysokości i 11-20 cm w pierśnicy. Taki układ parametrów może sugerować, że zostały one wprowadzone przez człowieka w czasie kilkuletnich nasadzeń. Podobne parametry odnotowano z sąsiedniego rezerwatu Cisy, co tylko umacnia teorię o sadzeniu. Wśród populacji widoczna jest luka pokoleniowa pomiędzy fazą siewek oraz dorosłych osobników, w postaci braku fazy podrostu. Jedną z głównych przyczyn powodujących taki stanu jest zgryzanie pędów młodych osobników przez sarny i muflony odwiedzające rezerwat. Działania te doprowadzają do  licznego zamierania pędów oraz całych krzewów. Starsze okazy naturalnie zamierają a ich liczba maleje z powodu braku nowych cisów mogących zająć wolne miejsce w siedlisku. Na kurczącą się populacje wskazują już nawet zapiski niemieckie. Kühne w 1940 r. wspomina iż na terenie zboczy pod Brzeźnicą występuje ponad 4 tys. cisów. Nie wiadomo ile osobników znajdowało się w granicach rezerwatu, który wtedy jeszcze nie był wytyczony. Obecnie liczne pojedyncze okazy notuje się także poza rezerwatem w całej dolinie, w tym naokoło samej Cisowej Góry.


Warto dodać, że w rezerwacie Cisowa Góra sytuacja jest znacznie gorsza niż w sąsiednim rezerwacie Cisy, gdzie przez pół wieku populacja cisów zmalała z 1627 do 1258 sztuk (spadek o ok. 30%). Mimo większej liczby zamarłych okazów, ogólny stan dorosłych osobników określany jest generalnie jako zadowalający albowiem 80% drzewiastych cisów stanowią okazy zdrowe lub osłabione w niewielkim stopniu. Obecnie rezerwat posiada plan ochrony polegający m.in. na niwelacji uszkodzeń powodowanych przez zwierzęta poprzez osłanianie pni osobników dorosłych siatką i grodzenie naturalnych odnowień. Poza tym planowane jest usuwanie gatunków obcych siedliskowo (daglezja, świerk) w sposób jak najmniej ingerujący w siedlisko i minimalizujący wyrządzanie szkód w runie leśnym. Gospodarka leśna naokoło Cisowej Góry ma być prowadzona w sposób nie powodujący negatywnego wpływu na przyrodę rezerwatu, m.in. prowadzone po sąsiedzku wycinki nie mogą powodować gwałtownych prześwietleń w drzewostanach graniczących z chronionym terenem, co mogłyby wpłynąć negatywnie na populacje cisa.

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Sam rezerwat robi wrażenie jeśli chodzi o bioróżnorodność oraz walory krajobrazowe. Obejmuje on dobrze zachowany las na stokach, w którym rośnie bardzo wiele cisów. Jest to jedno z zaledwie kilku miejsc o takim nagromadzeniu tego rzadkiego gatunku drzewa lub krzewu (zależnie jakie przyjąć kryteria). Bogactwo cisów rosnących tuż przy granicy rezerwatu daje wrażenie prawdziwe cisowej puszczy. Jednak wrażenie takie odnoszą tylko osoby nie znające bolesnej statystyki zamierania połowy populacji. Wśród innych nagromadzeń cisa w Sudetach należy sąsiedni rezerwat Cisy, Przełomy pod Książem oraz bezimienne i niechronione wzgórze koło Nowego Waliszowa. Na omawianym terenie ciemnozielone igliwia bardzo kontrastują wiosną z jasną zielenią buków oraz jesienią, gdy te same liście przybiorą żółte i czerwone barwy. Niestety sam rezerwat jest ukryty przed ludzkim okiem. Dawniej prowadziła do niego ścieżka dydaktyczna, która jest już obecnie nieaktualna. Aby dostać się do Cisów należy zaopatrzyć się w dobrą mapę lub poruszać się nowo wytyczonymi szlakami rowerowymi z Brzeźnicy. Na szczęście Cisowa Góra znajduje się stosunkowo blisko od zabudowań Brzeźnicy a granice rezerwatu są w większości oznaczone na przygranicznych drzewach w postaci zielonego paska oraz tabliczki z nazwą. W bezpośredniej okolicy istnieje gęsta sieć dróg leśnych, w tym szerokich dróg dla pojazdów leśnych, stąd poruszanie się po dolinie nie nastręcza większych problemów. Problemem może być jedynie znalezienie samego rezerwatu oraz nie zabłądzenie pośród gęstej sieci dróg 😉


Informacje praktyczne: 

  • brak dojazdu, rezerwat znajduje się na terenie leśnym, około 1 km od najbliższych zabudowań wsi Brzeźnica
  • przy rezerwacie nie znajdują się żadne piesze szlaki lub ścieżki dydaktyczne. Najbliższy jest szlak rowerowy, z którego prowadzi droga leśna w kierunku rezerwatu. Nie ma tu jednak drogowskazów nakierowujących bezpośrednio do rezerwatu
  • teren jest stosunkowo łatwy do poruszania, mimo dużych różnic poziomu. Naokoło góry poprowadzona jest szeroka leśna droga a w sąsiedztwie samego rezerwatu znajduje się gęsta sieć dróg i ścieżek leśnych. Sam rezerwat nie jest udostępniony do zwiedzania
  • obszar cechuje się umiarkowanie gęstą roślinnością oraz stromymi i bardzo stromymi zboczami. Stąd zaleca się poruszanie wyłącznie po drogach. Zachodnią granicą biegnie zarastająca droga umożliwiająca podziwianie terenu bez konieczności wchodzenia do samego rezerwatu
  • w bezpośredniej okolicy znajduje się drugi, niemal bliźniaczy rezerwat o nazwie Cisy. Ulokowany jest po drugiej stronie doliny, gdzie chroni liczniejszą populację drzewiastych form cisa. Inne rezerwaty lub użytki ekologiczne znajdują się w odległości ponad 15 km w linii prostej. Poza tym na terenie wsi ochroną objęto dwa drzewa jako pomniki przyrody: lipa drobnolistna i klon polny
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: maj (wiosenne geofity), jesień (przebarwiające się liście, grzyby)