Muszkowicki Las Bukowy

19 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Rezerwat obejmuje najcenniejszy fragment większego kompleksu leśnego, w skład którego wchodzą przede wszystkim żyzne buczyny i łęgi jesionowe. Teren charakteryzuje wyjątkowo wysoka bioróżnorodność, w tym liczne gatunki rzadkie lub chronione, takie jak śnieżyca wiosenna, obrazki alpejskie, kruszczyk siny, podkolan biały, wawrzynek wilczełyko, przylaszczka wiosenna. Wyjątkowo duża ilość butwiejącego drewna i wilgotny mikroklimat sprawiają, że obszar słynie z bardzo bogatej mykoflory.

Typ ochrony: leśny

Data utworzenia: 1956

Powierzchnia: 16,42 ha

Powiat: Ząbkowicki

Gmina: Ciepłowody

Nadleśnictwo: Henryków

Położenie: Rezerwat znajduje się na Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich, które wchodzą w skład Przedgórza Sudeckiego. Obejmuje teren południowo-wschodniej części kompleksu leśnego, ciągnącego się wzdłuż bystrego Zamecznego Potoku na Wzgórzach Szklarskich (w granicach wysokości 220-260 m n.p.m.), pomiędzy górą Bucznik (277 m n.p.m.) od zachodu a Kaplicznym Wzgórzem (262 m n.p.m.) od wschodu. Teren graniczy w odległości około 400-500 m od wschodu z zabudowaniami miejscowości Muszkowice, od północy z gminną, utwardzoną drogą, natomiast od południa granicę wyznaczają pola uprawne. Rezerwat obejmuje oddział leśny 297 nadleśnictwa Henryków.

Budowa: Stosunkowo duże różnice wysokości względnej na poziomie około 35 m i strome zbocza osiągające 10-25^o nachylenia sprawiają iż całość rezerwatu nabiera specyficznego górskiego klimatu, pomimo położenia na wyżynie (270 m n.p.m.). Teren posiada bardzo urozmaiconą rzeźbę, składającą się na liczne grzędy podzielone wąskimi jarami i dolinkami. Większość powierzchni Muszkowickiego Lasu Bukowego stanowią paleozoiczne łupki łyszczakowe, będące w kompleksie z trzeciorzędowymi iłami brunatnymi. Są one pokryte późniejszymi, czwartorzędowymi utworami gliny lessopodobnej. Najbardziej charakterystycznym elementem budowy rezerwatu są fragmenty z wytrąceniami trawertynu, będące wystąpieniami skał osadowych w środkowej części obszaru.

Rezerwat obfituje w różnego rodzaje gleby, wśród których najbardziej charakterystyczne są gleby bielicowe obejmujące północne fragmenty z lasem świerkowym, brunatne w części środkowej oraz mady i gleby bagienne, które wykształciły się wzdłuż potoku. W okolicach źródlisk występują rędziny i pararędziny. Te ostatnie powstałe ze zwietrzeliny trawertynów, cechują się skomplikowaną budową geologiczną.

Flora: Bardzo bogata, jest to jeden z najcenniejszych rezerwatów w Sudetach pod względem florystycznym. Odnotowano tutaj około 185 gatunków roślin, w tym kilkanaście chronionych. Większość terenu porastają lasy, głównie liściaste, w mniejszym stopniu iglaste. Wzdłuż potoku, na niemal płaskim terenie, utworzyły się lasy łęgowe z zespołu podgórskiego łęgu jesionowego (Astrantio-Fraxinetum). Przez większą część roku runo leśne tego zbiorowiska jest zalane wodami ze strumienia i topniejącego śniegu, szczególnie wczesną wiosną i jesienią. Charakteryzuje je masowy zakwit śnieżycy wiosennej, będący najbardziej rozpoznawalnym aspektem rezerwatu, dla którego jest on licznie odwiedzany na początku wiosny. Śnieżyca liczona jest w setki tysięcy osobników, stanowi największą ozdobę rezerwatu. Gatunkiem dominującym w drzewostanie jest jesion wyniosły i olsza czarna. Warstwa podszytu słabo rozwinięta, w przeciwieństwie do runa leśnego, które obfituje w rzadkie lub chronione rośliny m.in. pierwiosnkę wyniosłą, kopytnika pospolitego, listerę jajowatą, marzankę wonną, kokorycz pustą, śledziennicę skrętolistną, złoć żółtą oraz gatunki typowe dla terenów górskich, jak: skrzyp olbrzymi (tworzący charakterystyczne ziołorośla), bodziszek żałobny, przetacznik górski i rutewka okrągłolistna. Na skraju łęgu występują niewielkie łopuszyny z lepiężnikiem białym (Circaeo-Alnetum). W miejscach z wolniej spływającą wodą wykształciły się niewielkie płaty łęgu jesionowo-olszowego (Fraxino-Alnetum (Circaeo-Alnetum)) z dominującą w drzewostanie olchą czarną oraz bogatym wystąpieniem czartawy pospolitej, czartawy pośredniej i psianki słodkogórz.

Na pozostałych terenach rezerwatu, głownie na zboczach i wyżej położonych fragmentach występuje żyzna buczyna sudecka (Dentario enneaphyllidis-Fagetum), będąca szczególnie efektowna wiosną, gdy rozkwita większość geofitów. Drzewostan zbudowany jest głównie przez buka z domieszką klonu jawora, lipy drobnolistnej i grabu. Rosnące tam buki osiągają wiek ponad 250 lat i ponad metr średnicy. Niestety większość z nich została wprowadzona przez człowieka. Efektem tego jest praktyczny brak odnowień buka na terenie rezerwatu (tzn. brak młodych buczków, które miałyby zastąpić stare okazy). W runie siedliska notuje się liczne rośliny chronione lub rzadkie, takie jak konwalia majowa, kruszczyk siny, gnieźnik leśny, kokoryczka okółkowa, wawrzynek wilczełyko, śnieżyczka przebiśnieg oraz zawilec gajowy i żółty. Siedlisko obecnie jest w regresie i występuje w postaci pojedynczych płatów, które charakteryzuje forma przejściowa pomiędzy buczyną niżową i górską.

Ostatnim z dominujących typów ekosystemów Muszkowickiego Lasu Bukowego jest grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum), w postaci wilgotnej (tzw. grąd niski). Występuje głównie w południowej części, gdzie często tworzy mozaikę z pozostałymi siedliskami. Runo leśne obfituje w liczne rzadkie gatunki, z których najważniejsze są obrazki alpejskie, będące jednym z rzadszych taksonów w Sudetach jak i w całym regionie. Są na tyle pospolite, iż odnotowane zostały w większości oddziałów leśnych kompleksu, w skład których należy rezerwat. Oprócz obrazków odnotowano tutaj takie roślin jak śnieżyczka przebiśnieg, zawilec gajowy, zawilec żółty, kokoryczka wielkokwiatowa, czworolist pospolity, kokorycz pusta i przylaszczka pospolita. W wyższych partiach o suchszym podłożu stwierdzono płaty grądu w postaci suchej (tzw. grąd wysoki) o uboższej roślinności, w której dominującym gatunkiem jest konwalia majowa i konwalijka dwulistna.

Obecnie obserwuje się naturalną przebudowę drzewostanu i powolną zmianę charakteru lasu z buczyny w kierunku grądu i łęgu a także zmiany w buczynie górskiej na formę bardziej niżową. Wszystkie te zmiany mogę być powodowane sztucznym nasadzeniem buków, które nie były naturalnym gatunkiem dla tutejszych ekosystemów. Podobną sytuację obserwuje się w kwaśnej buczynie (Luzulo luzuloidis-Fagetum) we wschodnich fragmentach rezerwatu, gdzie odnotowuje się systematyczne zmniejszenie powierzchni tego ekosystemu. Oprócz wymienionych trzech podstawowych ekosystemów, na terenie rezerwatu wyróżniono 7 innych, nitrofilnych zespołów pochodzenia antropogenicznego. Zagrażają one naturalnym lasom i rosnącym w nim roślinom.

Grzyby: Zamieranie buków w rezerwacie powoduje, iż w rezerwacie zalegają ogromne ilości martwego i butwiejącego drewna. Dzięki temu teren ten obfituje w ogromną ilość grzybów, porostów nadrzewnych i śluzowców, które żyją na martwym i rozkładającym się drewnie. Do najcenniejszej mykoflory należy soplówka bukowa, będą jednym z rzadszych gatunków grzybów w Sudetach. Poza tym notuje się rzadkie gatunki jak monetka bukowa, podgrzybek czerwonawy, gruzełek cynobrowy i sromotnik bezwstydny.

Fauna: Bogata, szczególnie fauna bezkręgowców. Odnotowano około 49 gatunków śluzowców, 140 gatunków gąsieniczników, 40 gatunków mięczaków, 35 gatunków ptaków i 17 gatunków ssaków. Do najcenniejszych należą przeplatka maturna, pachnica dębowa (oba objęte programem Natura 2000), skrajnie rzadkie ślimaki (ślimak karpacki i ślimak obrzeżony) oraz ssaki (gronostaj, rzęsorek rzeczek, ryjówka malutka, mopek, nocek Bechsteina). Rezerwat stanowi integralną część większego kompleksu leśnego, tak więc większość ssaków i ptaków jest tutaj w większości gośćmi aniżeli stałymi mieszkańcami.

Zagrożenia: Stosunkowo duże. Rezerwat nie posiada otuliny i bezpośrednio graniczy z polami uprawnymi, z których istnieje ryzyko przedostania się sztucznych nawozów i innych chemikaliów mogących negatywnie wpłynąć na równowagę ekosystemu. Poza tym, duża popularność rezerwatu sprawia iż jest licznie odwiedzany co może powodować płoszenie tamtejszej fauny i niszczenie flory poprzez zrywanie kwiatów lub deptanie całych roślin. Dotyczy to szczególnie śnieżycy wiosennej i obrazków alpejskich, które są największą atrakcją rezerwatu. Bliskość wsi Muszkowice, także stanowi pewnego rodzaju zagrożenie, albowiem dziwnym trafem w tamtejszych ogródkach można napotkać bardzo wiele gatunków roślin, występujących jednocześnie w rezerwacie. W samym rezerwacie odnotowuje się dużą ilość gatunków synantropijnych (m.in. bez czarny, niecierpek drobnokwiatowy), które rosną szczególnie obficie w granicznych fragmentach oraz wzdłuż ścieżek i szlaków.

Inne: Przez rezerwat przebiega niebieski szlak turystyczny z Ząbkowic Śląskich do Białego Kościoła, umożliwiając zwiedzanie bez konieczności chodzenia na dziko. Do rezerwatu prowadzą dwa wejścia, które są częścią niebieskiego szlaku. Jeden umiejscowiony jest w dolnej części przy gminnej drodze prowadzącej z Piotrowic do Muszkowic. Drugi znajduje się w górnej części doliny przy granicy z polami od strony wsi Muszkowice. Przy wejściach rozmieszczone są także tablice informacyjne.

Teren wchodzi w skład obszaru Natura 2000 PLH020068 o tej samej nazwie, który oprócz rezerwatu obejmuje południowy fragment kompleksu leśnego pomiędzy gminną drogą Piotrowice-Muszkowice a polami uprawnymi (łącznie 206,4 ha). Warto także wiedzieć iż pierwotnie (w latach 1953-1966) rezerwat nosił nazwę „Bugaj”. Natomiast Muszkowickim Lasem Bukowym nazywano znacznie mniejszy rezerwat przyrody o powierzchni 2,4 ha, który był zlokalizowany w niedalekim sąsiedztwie. Ze względu na bliskość często mylono nazwy obu obszarów. W 1965 r. zlikwidowano mniejszy rezerwat, natomiast Bugaj powiększono wtedy do obecnych rozmiarów 16,43 ha oraz oficjalnie zmieniono jego nazwę na Muszkowicki Las Bukowy. Ze względu iż minęło już ponad pół wieku od tamtych wydarzeń, o nazwie Bugaj mało kto już pamięta.

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Rezerwat stanowi jeden z najpiękniejszych wiosennych widoków, kiedy w runie leśnym możemy podziwiać tysiące geofitów, w tym wyjątkową obfitość śnieżycy wiosennej. Towarzyszą jej inne gatunki jak fioletowe kokorycze, białe zawilce, żółte pierwiosnki i różowe łuskiewniki. Kilka tygodni później, gdy drzewa wypuszczą liście a wczesnowiosenna roślinność zniknie, można podziwiać jedną z największych sudeckich populacji obrazków alpejskich o bardzo oryginalnych kwiatach. Rezerwat jest wielką atrakcją nie tylko dla botaników ale także dla miłośników grzybów. Dzięki ogromnej ilości butwiejącego drewna oraz wilgotnemu mikroklimatowi występuje tutaj duże bogactwo mykoflory a przy pewnej dozie szczęścia znajdzie się nawet rzadką soplówkę bukową. Podsumowując śmiało można stwierdzić, że Muszkowicki Las Bukowy jest atrakcyjnym miejscem przez praktycznie cały sezon wegetacyjny a każdy miłośnik przyrody znajdzie tam coś dla siebie.

Informacje praktyczne:

dogodny dojazd, jednak skomplikowany albowiem trzeba jechać mało uczęszczanymi drogami lokalnymi
dojazd od dwóch stron: od strony Piotrowic, gdzie istnieje parking z tablicami informacyjnymi lub od strony Muszkowic, gdzie trzeba parkować na poboczu drogi przy wiejskim boisku
częściowo rozbudowana infrastruktura turystyczna (miejsce do biwakowania) + tablice informacyjne
obszar o średnim stopniu trudności do zwiedzania, poruszanie się po nim nastręcza trudności ze względu na poruszanie się po stromym zboczu, często szlak jest błotnisty lub blokowany przez powalone drzewa.
w pobliżu nie ma innych form ochrony przyrody, najbliższe znajdują się w okolicach miejscowości Stolec (Skałki Stoleckie)
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: praktycznie cały sezon wegetacyjny (kwiecień – wiosenne geofity, maj – obrazki, lato – storczyki, jesień – bardzo liczne grzyby)