Ciemiężyca zielona

CIEMIĘŻYCA ZIELONA (Veratrum lobelianum)

Melantkowate (Melanthiaceae)

Okres kwitnienia: VI-VIII

Inne nazwy: Ciemierzyca

Wygląd: Duża roślina zielna, osiągająca nawet do 2m wysokości, w miejscach cienistych znacznie niższa, do 50cm. Kwiaty osadzone gęsto na wiechowatym kwiatostanie, obupłciowe, koloru żółtozielonego, czasem lekko kremowe. Okwiat składa się z 6 działek, niezróżnicowanych na kielich i koronę, jak u wszystkich roślin jednoliściennych. Pręcików jest 6, posiadają duże pylniki, w kolorze żółtym o nerkowatym kształcie, słupek trójszyjkowy.

Liście ułożone skrętolegle, duże, eliptyczne, silnie pofałdowane i z bardzo dobrze widocznymi nerwami, biegnącymi równolegle od ogonka do końca liścia. Od spodu owłosione. Egzemplarze niekwitnące są często mylone z goryczką kropkowaną.

Owocem jest duża, trójdzielna torebka, zawierająca dużą ilość oskrzydlonych nasion, rozsiewanymi przez wiatr (anemochoria).

Występowanie: W górach Europy południowej i środkowej (Alpy, Karpaty, Pireneje), a także w górach Azji i Ameryki Północnej. W Polsce występuje głównie w paśmie gór i wyżyn (częsta w Tatrach, Sudetach i na Babiej Górze), na niżu jest już znacznie rzadsza, swój maksymalny północny zasięg w Polsce przebiega na Wyżynie Lubelskiej i Polesiu Zachodnim.

W Tatrach pospolita, rośnie od piętra regla dolnego po piętro kosówki, rzadziej w piętrze alpejskim. Duże populacje rozlokowane są na łąkach wzdłuż granicy parku narodowego a także w Dolinach: Kościeliskiej, Małej Łąki, Bystrej i Strążyskiej. Najwyższe stanowisko odnotowuje się na Błyszczu (2 159 m n.p.m.). W Karpatach odnotowana we wszystkich pasmach. Szczególnie liczna w paśmie Bieszczadów, Pienin i Beskidzie Niskim.

Na Dolnym Śląsku stwierdzona tylko w Sudetach, głównie w wyższych partiach oraz rzadko na przedgórzu. Największe populacje odnotowywane są w Górach Stołowych (Sawanna Łężycka, Sawanna Pasterska), Górach Bialskich, Masywie Śnieżnika, Górach Kruczych, w Górach i na Pogórzu Orlickim a także w Karkonoszach (Dolina Łomniczki, Kocioł Małego i Dużego Stawu).

Chroniona we wszystkich górskich i wyżynnych parkach narodowych (m.in. Tatrzańskim, Pienińskim, Bieszczadzkim, Babiogórskim, Gór Stołowych, Magurskim, Świętokrzyskim) oraz w dwóch parkach na niżu (Poleskim i Roztoczańskim). Chroniona w licznych rezerwatach przyrody, m.in. Ochojec na Górnym Śląsku, Śnieżnica w Beskidzie Wyspowym, Jaskinia Niedźwiedzia i Śnieżnik Kłodzki w Masywie Śnieżnika, Torfowiska Doliny Izery w Górach Izerskich, Kamionna w gminie Trzciana, Wąwóz Homole i Biała Woda w Małych Pieninach, Bukowa Kalenica w Górach Sowich, Muńcoł w Beskidzie Żywieckim, Dolina Łańskiego Potoku na Pogórzu Cieszyńskim czy Buczyna w Wańkowej w Górach Sanocko-Turczańskich.

Środowisko: Rośnie od regla dolnego po piętro halne, najczęściej występuje w piętrze kosówki, zarówno na glebach wapiennych jak i granitowych, spotkać ją można na łąkach halnych, w zaroślach kosodrzewiny, świetlistych lasach, na piargach i leśnych polanach. Preferuje miejsca o wilgotne, najczęściej przy strumieniach i innych ciekach wodnych, głównie wysokogórskie ziołorośla i traworośla z okazałymi bylinami dwuliściennymi lub gęstymi kępami traw i turzyc, rzadko z udziałem niskich krzewów. W Tatrach występuje do wysokości 2200m n.p.m.

Gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Betulo-Adenostyletea (wysokogórskie ziołorośla i traworośla), Ass. Poo-Veratretum lobeliani (zespół wiechliny i ciemiężycy zielonej).

Opis ogólny: Gatunek objęty ochroną, głównym zagrożeniem dla rośliny jest niszczenie jej naturalnych stanowisk oraz niekontrolowany zbiór dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego. Roślina trująca, zawiera substancje czynne, takie jak weratryna. Ciekawostką jest to, iż bydło oraz owce instynktownie nie jedzą żadnej z trzech gatunków ciemiężyc.

Nazwa gatunkowa (V.lobelianum) została nadana roślinie na cześć lekarza, Mathiasa de Lobel, który żył na przełomie XVI-XVII wieku. Polska nazwa odnosi się do zielonkawej barwy kwiatów. W Polsce żyją jeszcze dwa gatunki ciemiężycy. Ciemiężyca biała i czarna, obie posiadają nieliczne stanowiska i są skrajnie zagrożone wyginięciem.