Cis pospoliy

CIS POSPOLITY (Taxus baccata)

Cisowate (Taxaceae)

Okres kwitnienia: IV-V

Występowanie: Gatunek notowany głównie w Europie a także w Północnej Afryce i Zachodniej Azji. Na kontynencie europejskim stanowiska rozproszone są w części zachodniej, środkowej i południowej, sięgając najdalej na północ obszarów południowej Norwegii i Szwecji. W Europie Zachodniej notowany m.in. na Wyspach Brytyjskich oraz w północnej i wschodniej Francji (Bretania, Normandia, Burgundia, Prowansja, Alzacja i Alpy Francuskie). Tereny Europy Południowej obejmują m.in. północną i wschodnią część płw. Iberyjskiego, płw. Apeniński, większość Bałkanów oraz śródziemnomorskie wyspy (Baleary, Korsyka, Sardynia, Sycylia). Największy zwarty areał obejmuje Europę Środkową, w tym Niemcy, Polskę, kraje alpejskie, Czechy i Słowację, sięgając na wschodzie niemal cały obszar Karpat. Gatunek największe zagęszczenie notuje głównie w obszarach górskich i podgórskich (Alpy, Karpaty, Góry Dynarskie, Apeniny, Pireneje, Sudety). W Azji stwierdzony wyspowo na terenach Azji Mniejszej, w zachodniej i północnej części regionu kaukaskiego (Gruzja, Armenia, Przedkaukazie) oraz na południowych wybrzeżach Morza Kaspijskiego.

W Polsce przebiega jego północno-wschodnia granica zasięgu, gdzie notowany jest przede wszystkim w zachodniej, południowej i północnej części kraju z pominięciem obszarów centralnych i wschodnich (Mazowsze, Podlasie, Polesie). Największe zagęszczenie stanowisk notowane jest na terenach górskich i podgórskich (Sudety, Karpaty, Wyżyna Śląska, Jura Krakowsko-Częstochowska) a także na Pomorzu i w Wielkopolsce. Chroniony w wielu parkach narodowych oraz licznych rezerwatach przyrody.

Na Dolnym Śląsku notowany przede wszystkim z pasma Sudetów, gdzie mniejsze lub większe stanowiska występują we wszystkich pasmach. Do największych należą populacje w Górach Bardzkich oraz Masywie Śnieżnika. Poza tym notowany w Karkonoszach, Rudawach Janowickich, Górach Sowich, Górach i Pogórzu Wałbrzyskim, Górach i Pogórzy Kaczawskim oraz na Przedgórzu Sudeckim. Na nizinie jest znacznie rzadszy, notowany m.in. w Borach Dolnośląskich i w Dolinie Baryczy. Chroniony w obu parkach narodowych oraz w wielu leśnych rezerwatach przyrody m.in. Cisy, Cisowa Góra, Góra Miłek, Góra Zamkowa, Nad Groblą, Przełomy pod Książem, Wąwóz Lipa, Wąwóz Myśliborski i Wąwóz Siedmicki. Część rezerwatów została powołana specjalnie dla ochrony licznej tam populacji cisów. Poza tym ponad 180 okazów w województwie objętych jest ochroną jako pomniki przyrody.

Większość pomnikowych cisów rośnie na terenach miejskich lub wiejskich, stanowiąc element dawnych nasadzeń w parkach miejskich, parkach podworskich lub przypałacowych oraz na terenach prywatnych. Niewiele cisów rosnących w naturze (samosiejek) osiągnęło wiek pomnikowych okazów. Do najbardziej znanych pomników należy:

• cis Bolko, zwany czasem Bolkówną. Zlokalizowany jest na Pogórzu Wałbrzyskim, w bezpośrednim sąsiedztwie potoku Pełcznica na północno-zachodnim fragmencie rezerwatu Przełomy pod Książem  (oddział 12h nadleśnictwa Wałbrzych), do którego prowadzi zarówno zielony szlak jak i ścieżka Hochbergów. Obwód drzewa wynosi 292 cm, a wiek szacowany jest na ok. 600 lat, choć niektóre źródła podają jego wiek na 700 lat i więcej. Pień w znacznej mierze jest uszkodzony a korona słabo rozwinięta. Kilka lat temu drzewo zostało wsparte metalowymi rusztowaniami oraz drewnianym ogrodzeniem, przy którym ustawiono także drewnianą tablicę z nazwą obiektu.
• cis Henrykowski. Okaz zlokalizowany jest na Wysoczyźnie Siekierczyńskiej, we wsi Henryków Lubański. Jest to najstarsze drzewo w Polsce, którego wiek szacowany jest 1280 lat. Jego obwód wynosi 425 cm a wysokość całkowita sięga do 10,5 m. Na drzewie widać wiele śladów przeszłości, m.in.  uszkodzenia dokonane przez żołnierzy w 1813 roku, przez pocisk artyleryjski w 1945 roku oraz podczas huraganu w 1989 r. Drzewo obecnie wsparte jest całym systemem ochronnym, m.in. rusztowania, system nawadniający czy ocieniające płachty.
• cis pospolity z Jakuszowej na wschodniej części Pogórza Kaczawskiego, w obrębie Parku Krajobrazowego Chełmy. Okaz rośnie na tyłach dawnego pałacu w Jakuszowej, gdzie towarzyszy mu kilka innych pomnikowych drzew. Krzew jest w formie wielopniowej, o obwodach najgrubszych odnóg 136 i 254 cm oraz wysokości 7 metrów. Jest to najstarszy cis w parku krajobrazowym. Jego wiek, zależnie od źródła, szacuje się na 200-300 lub nawet 800 lat.
• cis pospolity z Bystrzycy na Pogórzu Kaczawskim. Drzewo rośnie na dawnym cmentarzu, w środkowej części wsi. Jego obwód wynosi 382 cm a wysokość całkowita to ok. 17 m. Jest to drugie najstarsze drzewo, którego wiek szacowany jest na 800 lat. W przeciwieństwie do innych sędziwych cisów, okaz z Bystrzycy cechuje się stosunkowo dobrą kondycją i nie został objęty żadnymi umocnieniami czy rusztowaniami.
• cis pospolity z Piechowic u podnóża Karkonoszy należy do najstarszych drzew w województwie. Rośnie przy strumyku pod adresem ul. Żymierskiego 12. Pień rozdziela się tuż przy powierzchni ziemi, przez co często w wielu opracowaniach jest mowa o dwóch cisach, ich obwód wynosi 229 i 159 cm a wysokość to 13 i 11 m. Szacowany wiek wynosi ok. 520 lat, choć na tablicy informacyjnej podano wiek 700 lat.

Dodatkowo warto wymienić obszary o wyjątkowo dużym zagęszczeniu cisów, do których należą głównie stoki w Górach Bardzkich a także pojedyncze obszary w Paśmie Krowiarek, Pogórzu Kaczawskim i Pogórzu Wałbrzyskim:

• rezerwat przyrody Cisowa Góra, który pierwotnie chronił bogate stanowisko cisa wynoszące 1376 okazów. Populacja systematycznie maleje i po pół wieku spadła do 708 dorosłych sztuk. Dominują okazy o wysokości 7-12 m i pierśnicy 11-20 cm.
• rezerwat przyrody Cisy, leżący po drugiej stronie doliny, chronił początkowo 1627 okazów. Obecnie populacja zmalała do 1258 sztuk, gdzie średnie wymiary i wysokość cisów są zbliżone do tych z rezerwatu Cisowa Góra.
• rezerwat przyrody Przełomy pod Książem, obejmuje rozległe tereny z jedną z trzech największych sudeckich stanowisk cisa, w tym słynny pomnik przyrody cis Bolko. Oprócz niego w rezerwacie rosną 3 inne pomnikowe cisy oraz 4 pomnikowe okazy w bezpośrednim sąsiedztwie.
• Wąwóz Myśliborski (Dolina Jawornika), obszar z liczną populacją cisa, która porasta strome stoki doliny. We wschodniej części rosną dwa pomnikowe cisy, prawdopodobnie z nasadzenia.
• Nowy Waliszów, występuje tu bardzo liczna populacja cisa w siedlisku ciepłolubnej buczyny storczykowej, który tworzy miejscami jednogatunkowe płaty. Ze względu na wybitnie cenne przyrodniczo miejsce jest to obszar proponowany do objęcia ochroną rezerwatową.