Gnidosz sudecki

Gnidosz sudecki (Pedicularis sudetica)

Rzadki gatunek wysokogórskiego półpasożyta będący endemitem karkonoskim, dla którego Karkonosze są jedynym miejscem występowania na cały kraj. Jest to roślina objęta ścisłą ochroną oraz stanowiąca gatunek o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wytyczania obszarów sieci Natura 2000.

Zarazowate (Orobanchaceae)

Okres kwitnienia: VI-VII

Gatunek o skomplikowanej klasyfikacji, opisywany ze strefy okołobiegunowej, która obejmuje płw. Skandynawski, płw. Kolski, Ural, Syberię, Ałtaj, Daleki Wschód, Kamczatkę i północne obszary Ameryki Północnej (Alaska, Kanada). Mimo rozległego obszaru występowania gnidosza sudeckiego, współcześnie podkreślana jest jednak odrębność taksonomiczna populacji karkonoskich ze względu na ich izolowany charakter (najbliższe inne stanowiska zlokalizowane są niemal 2500 km na północ na płw. Kolskim). W związku z tym takson ma charakter endemiczny, określany jako Pedicularis sudetica Willd. subsp. sudetica. Populacje karkonoskie ograniczają się wyłącznie do najwyższych fragmentów pasma, zarówno po polskiej jak i czeskiej stronie, gdzie notowany jest na wysokościach w przedziale 1170-1450 m n.p.m. Czasem stwierdzany jest w niższych położeniach, gdzie pojawia się efemerycznie wzdłuż cieków wodnych mających swój początek w wyższych partiach. Po polskiej stronie gatunek występuje we wschodniej części parku narodowego na kilku stanowiskach obejmujących wierzchowinę pomiędzy Kotłem Małego Stawu a Kotłem Łomniczki wraz ze stokami opadającymi do owych kotłów a także na zachodnich stokach opadających do Kotła Wielkiego Stawu.

Jest to gatunek wysokogórski, który zasiedla silnie uwodnione i oligotroficzne siedliska na otwartej przestrzeni, przeważnie o charakterze przypominającym warunki środowiska tundry subarktycznej, tj. siedliska silnie nasłonecznione, wietrzne, stosunkowo płaskie o niskiej roślinności z dominacją oligotroficznych młak i wysięków wodnych. Przeważnie zasiedla tereny w strefie ektonowej pomiędzy siedliskami torfowisk wysokich i subalpejskich muraw bliźniczkowych, głównie ze znacznym udziałem traw i turzyc. Miejscami w obszarze kotłów polodowcowych gatunek rośnie w strefie kontaktowej z ziołoroślami subalpejskimi i zaroślami kosodrzewiny. Okres wegetacji rozpoczyna się po zejściu pokrywy śnieżnej, przeważnie około połowy maja. Kwitnienie następuje od połowy czerwca do połowy lipca, z tendencją do przesunięcia zależnie od rozpoczęcia wegetacji. Jest to roślina wieloletnia, która wytwarza jednoroczne pędy nadziemne.

Roślina podlega ścisłej ochronie, dodatkowo jest to gatunek o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000. Objęta jest także monitoringiem w ramach Natury 2000. Populacja po polskiej stronie szacowana jest na około 1000 ramet (pędów) odpowiadającym około 300-400 osobnikom. Wszystkie polskie stanowiska zlokalizowane są w strefie ochrony ścisłej Karkonoskiego Parku Narodowego. Znacząca większość stanowisk znajduje się w oddaleniu od szlaków turystycznych, dzięki czemu istnieje niewielki poziom zagrożenia związane ze wzmożonym ruchem turystycznym (zrywanie, deptanie, eutrofizacja). Do najpoważniejszych zagrożeń ludzkich należy poruszanie się na nartach przy małej warstwie pokrywy śnieżnej, co może uszkadzać zimujące pączki. W przypadku pozostałych czynników zagrażających populacjom gnidosza występuje ryzyko zmiany stosunków wodnych (zarówno podniesienie jak i obniżenie poziomu wód gruntowych), wygryzanie przez zwierzęta oraz zanieczyszczenia atmosferyczne. Osobniki rosnące na zboczach kotłów zagrożone są także przez czynniki środowiskowe jak erozja gleby, spływy rumoszu skalnego i lawiny śnieżne.