Pierwiosnek wyniosły

PIERWIOSNEK  WYNIOSŁY  (Primula elatior)

Pierwiosnkowate (Primulaceae)

Okres kwitnienia: IV-VII

Wygląd: Wcześnie zakwitająca bylina rozetowa, osiągająca wysokość do 35 cm. Kwiaty pięciokrotne, zrosłopłatkowe, koloru jasnożółtego lub słomkowego o owłosionych szypułkach. Osadzone po kilka do kilkunastu na podbaldachach, zwisające o średnicy korony do 2 cm.

Liście duże, jajowate lub eliptyczne, silnie pomarszczone o grubym ogonku, wyrastają z przyziemnej różyczki.

Owocem jest torebka zawierająca liczne, drobne nasiona.

Występowanie: Gatunek występujący głównie w Europie, przy czym zwarty areał obejmuje tereny górskie i wyżynne, m.in. północna część Hiszpanii, środkowe i północne Włochy, południowa i wschodnia Francja, Szwajcaria, Niemcy, kraje środkowoeuropejskie (południowa Polska, Czechy, Słowacja, Węgry) a także pasmo Karpat oraz w rozproszeniu na płw. Bałkańskim. Pojedyncze stanowiska stwierdzono w północnej Polsce i krajach nadbałtyckich. Podgatunek P. elatior subsp. pallasii występuje na Kaukazie i na obszarach środkowej Syberii.

W Polsce przebiega północno-wschodnia granica zasięgu, obejmująca tereny górskie i wyżynne na południu kraju a także przylegające do nich obszary nizin. Notowany głównie w Sudetach, Karpatach, Kotlinie Sandomierskiej, Wyżynie Małopolskiej a także w Górach Świętokrzyskich i na Dolnym Śląsku. Pojedyncze i rozproszone stanowiska występują w Wielkopolsce, na Lubelszczyźnie i Podlasiu. Część stanowisk w okolicach miast ma charakter antropogeniczny (uciekinierzy z ogrodów). Chroniony we wszystkich górskich parkach narodowych oraz licznych rezerwatach przyrody.

Dolny Śląsk jest jednym z głównych obszarów występowania w Polsce, gdzie najwięcej stanowisk w regionie stwierdzono w paśmie Sudetów. Pierwiosnek rośnie niemal we wszystkich pasmach od Sudetów Zachodnich, poprzez Sudety Środkowe, Sudety Wschodnie oraz pojedynczo na Przedgórzu i Pogórzu. Na obszarach nizinnych znacznie rzadszy, gdzie stanowiska obejmują głównie okolice dolin rzecznych (Odra, Widawa, Oława) a także Wzgórza Trzebnickie i Równinę Oleśnicką. Chroniony w obu dolnośląskich parkach narodowych a także licznych rezerwatach przyrody.

Środowisko: Gatunek o stosunkowo szerokim spektrum siedliskowym, który preferuje głównie świetliste tereny leśne a także siedliska ektonowe i miejscami także obszary łąk i muraw, na glebie żyznej, wilgotnej i bogatej w składniki pokarmowe. Notowany głównie w żyznych i mezotroficznych lasach liściastych (grąd środkowoeuropejski, żyzna buczyna) a także w wilgotnych lasach łęgowych i olszynach, zaroślach wierzbowych oraz na terenach niskich i wilgotnych muraw. Jest to gatunek charakterystyczny dla europejskich eutroficznych i mezotroficznych lasów liściastych z rzędu Fagetalia. Dodatkowo odmiana Primula elatior var. tatrica została wyróżniona dla górskich ziołorośli z klasy Betulo-Adenostyletea.

Opis ogólny: Objęty częściową ochroną gatunkową, głównie ze względu na zbiory roślin dla potrzeb farmaceutycznych. Do najważniejszych zagrożeń należy niszczenie siedlisk w skutek niewłaściwej gospodarki leśnej polegającej na niszczeniu runa leśnego w trakcie wycinek (wjazd ciężkiego sprzętu, przeciąganie ściętych kłód) oraz zbytniego rozrzedzenia zwartych koron umożliwiających rozwój gatunków światłolubnych, wypierających pierwiosnka i inne słabsze konkurencyjnie rośliny.

Gatunek cechuje duża zmienność, m.in. w Polsce wyróżniono dwie odmiany:

• Primula elatior subsp. corcontica – odmiana stwierdzona wyłącznie z Karkonoszy, przy czym po stronie czeskiej występuje więcej stanowisk
• Primula elatior subsp. tatrica – odmiana występująca wyłącznie w Tatrach