Łąki Trzęślicowe

Łąki Trzęślicowe

4 lutego 2018 Wyłączono przez admin

Cenny i umiarkowanie rzadki ekosystem z bardzo bogatą i zróżnicowaną florą, często z udziałem gatunków rzadkich (goryczki, mieczyki, wiązówki, rutewki, kukułki i konitruty). Występuje najczęściej na terenach  związanych bezpośrednio z sąsiedztwem rzek i pomniejszych cieków wodnych. W przeciwieństwie do innych nadwodnych siedlisk, łąki trzęślicowe charakteryzuje zmienny poziom wód gruntowych.



Zmiennowilgotne Łąki Trzęślicowe, W. Koch 1926

Nazwa: Molinion

Klasa: Molinio-Arrhenatheretea

Rząd: Molinietalia caeruleae

Związek: Molinion caeruleae

Kod siedliska: 6410


Łąki trzęślicowe przynależą do siedlisk wilgotnych łąk, często związanych z terenami zalewowymi lub wybitnie wilgotnymi, które cechują się zmiennym poziomem wód w ciągu roku. Wiosną często dochodzi do zalewania łąk, podczas gdy w okresie letnim poziom może obniżać się na tyle, że dochodzi do podsuszenia górnych warstw podłoża. Dzięki stale zmiennemu poziomowi wód gruntowych wykształciły się tutaj warunki dla wielu grup roślin, zarówno gatunków bagiennych jak i sucholubnych. Wszystko to sprawia iż struktura zbiorowiska jest wielowarstwowa o znacznej bioróżnorodności.

Pierwotnie łąki powstawały na obszarach osuszonych bagien, wypalonych lasów oraz na wyżej położonych terenach zalewowych, gdzie poziom wody był zmienny. Obecnie w okresie silnie przekształconego krajobrazu, charakter siedliska jest niemal wyłącznie półnaturalny, ściśle uzależniony od specyficznej gospodarki łąkarskiej i pastewnej. Skład runi, proporcje poszczególnych gatunków i ich korelacje zależą od terminów koszenia, ich częstotliwości a także ilości pozostawionego pokosu. Przeważnie na użytku ze stwierdzonym występowaniem siedliska zaleca się użytkowanie ekstensywne w systemie jednokośnym (raz w roku) lub rzadszym (raz na 2-3 lata). Należy przy tym zachować odpowiednie warunki m.in. koszenie dopiero jesienią umożliwiające zakwitnięcie i zawiązanie nasion przez większość roślin oraz zebranie większości pokosu aby zapobiec eutrofizacji. Dochodzące do tego lokalne zmiany w rodzaju i strukturze gleb a także poziomie uwilgocenia sprawiają, że jest to jedno z najbogatszych florystycznie siedlisk łąkowych w obrębie terytorialnym kraju. Warto także nadmienić, iż wiele terenów ma bardzo zmienny poziom wód na niewielkim obszarze co powoduje występowanie mozaiki siedlisk. Najczęściej łąkom trzęślicowym towarzyszą inne ekosystemy łąkowe, jak łąki selernicowe, użytkowane ekstensywnie łąki kośne i ziołorośla nadrzeczne. Poza tym w miejscach sukcesji leśnej wytwarzają się zarośla wierzbowe, niewielkie zagajniki olchowe i brzozowe z własnymi charakterystycznymi gatunkami, które wzajemnie przenikają do sąsiadujących siedlisk. Całość tworzy bardzo rozbudową sieć powiązań będących jednymi z najbogatszych gatunkowo mozaik z ciężkimi do określenia granicami pomiędzy poszczególnymi zbiorowiskami.

Siedlisko występuje na glebach o różnym odczynie, zarówno na kwaśnych, obojętnych jak i lekko alkalicznych, zarówno ubogich w składniki mineralne jak i o bardzo żyznym podłożu. Najczęściej są to gleby próchniczne, czarnoziemy i gleby torfowe, często z wyraźnym oglejeniem. Jednak najważniejszym elementem powstawania łąk jest zmienny poziom wody. Łąki trzęślicowe charakteryzują się bardzo dużym bogactwem gatunkowym. Szczególnie bogata jest tutaj liczba roślin mających statusy gatunków rzadkich, zagrożonych wyginięciem lub objętych ochroną. Do najbardziej wyróżniających się gatunków należy m.in. mieczyk błotny, który na terytorium Polski ma obecnie został stwierdzony tylko na jednej łące trzęślicowej w obrębie Masywu Ślęży. Poza tym na łąkach charakterystyczne są liczne rośliny z klasy jednoliściennych jak kosaciec syberyjski, zimowit jesienny, mieczyk dachówkowaty, czosnek kątowy oraz storczyki (kukułka szerokolistna, listera jajowata, kruszczyk błotny). Wśród innych gatunków rzadkich lub chronionych warto wymienić m.in. czarcikęs łąkowy, dziewięciornik błotny, goryczkę wąskolistną, goździk pyszny, okrzyn łąkowy i pełnik europejski.


Na terenie kraju wyróżniono trzy typy zespołów:

  • łąka olszewnikowo-trzęślicowa (Molinietum medioeuropeaeum), najpowszechniejszy typ łąk trzęślicowych występuje niemal w całym kraju, z czego najwięcej płatów stwierdzono w południowej części nizin i na pogórzu (nawet powyeżej 700 m n.p.m. Charakteryzuje się dużą zmiennością składu gatunkowego, zależnie od typu gleb i wysokości. Typy bogatsze gatunkowo rozwijają się na południu i w górach, podczas gdy łąki na północy i wschodzie reprezentowane są najczęściej przez postacie zubożałe.
  • łaka przytuliowo-trzęślicowa (Galio veri-Molinietum), zespół opisywany głównie z Polski środkowej (głównie Wielkopolski), cechuje się występowaniem gatunków ciepłolubnych. Zajmują one gleby mineralno-murszowe i murszaste.
  • łąka sitowo-trzęślicowa (Junco-Molinietum), typ charakterystyczny dla Polski północnej i zachodniej, w obszarach o największym wpływie klimatu oceanicznego. Występują głównie w pasie przymorskim oraz na terenie Borów Dolnośląskich. Ten zespół obecnie znajduje się w regresie i najczęściej rozwija się na śródleśnych polanach, w miejscach osuszonych torfowisk.

Łąki są przede wszystkim charakterystyczne dla obszarów nizinnych. W Sudetach i innych pasmach górskich notuje się je głównie w niższych położeniach, na pogórzu i w kotlinach. Na Dolnym Śląsku rosną głównie w dolinie Odry i jej dopływach (Barycz, Oława, Bystrzyca, Ślęza, Bóbr, Jezierzyca, Łacha, Kwisa, Widawa) a także w niższych położeniach górskich (Masyw Ślęży, Pogórze Kaczawskie, Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie, Pogórze Izerskie). Ich łączna powierzchnia szacowana była w 2005 roku na około 500 ha (wg Opracowania Ekofizjograficznego dla Województwa Dolnośląskiego). Jednak obecne prace inwentaryzacyjne wykazują, że powierzchnia ta może być radykalnie wyższa. W samych Górach i Pogórzu Kaczawskim powierzchnia siedliska wynosi 628 ha, a w Grądach w Dolinie Odry powierzchnia szacowana jest na 260 ha.


  • Pradolina Wrocławska, duże zespoły łąk trzęślicowych obejmują pas pomiędzy dolinami rzeki Odry i Oławy na odcinku od wrocławskich osiedli Bierdziany i Opatowice, poprzez osiedle Świątniki, Księże Wielkie i sięgając poprzez podwrocławskie miejscowości Radwanice, Trestno, Blizantowice po miasto Siechnice. Inne tereny z siedliskiem: Zagórzyce (na wschód od miejscowości), Oława (śródleśne polany w Lasach Oławskich), Jelcz-Laskowice (niewielkie płaty w południowej części gminy, w okolicach starorzeczy odrzańskich). Niewielkie płaty stwierdzono także w okolicach miejscowości Malczyce, Miękinia, Gliniany i Pogalewo.
  • Wysoczyzna Rościsławska: Płaty łąk skupiają się w okolicach trzech miejsc. Krzydlina Mała (tereny na zachód od miejscowości, na terenach tzw. Łąk Krzydlińskich), Dębno (mozaika łąk wraz z siedliskami trawiastymi i łęgami w szerokim pasie pomiędzy Dębnem i Rudnem, na tzw. Rudniańskim Łęgu), Wrzosy (północno-zachodnie fragmenty rezerwatu Uroczyska Wrzosy, tzw. Łąki Baciarskie)
  • Równina Oleśnicka: Pojedyncze płaty notuje się na terenie OOŚ Natura 2000 Lasy Grędzińskie oraz Potok Oleśnica i Boguszowiecki Potok (w tym na użytku ekologicznym Olsy Sokołowickie) i w okolicach Grochowej. Często w mozaice z łąkami selernicowymi.
  • Kotlina Żmigrodzka: łąki skupiają się głównie na terenie doliny Łachy, w jej południowych i północnych fragmentach oraz w okolicach Moczydlniczy Klasztornej. Część objęta jest ochroną w ramach OOŚ Natura 2000 Dolina Łachy i rezerwatach społecznych ProNatura.
  • Pogórze Kaczawskie: Obszar o największej powierzchni łąk trzęślicowych, które skupiają się głównie w środkowej i zachodniej części Parku Krajobrazowego Chełmy, wokół wsi: Nowa Wieś Wielka, Nowa Wieś Mała, Muchów, Lipa, Jakuszowa. Część z nich znajduje się na terenach projektowanych użytków ekologicznych (m.in. Łąki Muchowskie, Czartowska Skała, Łąki Pomocnego). Często w mozaice z łąkami kośnymi użytkowanymi ekstensywnie.
  • Masyw Ślęży: Łąki skupiają się w okolicach miejscowości Sulistrowice, głównie na terenie rezerwatu przyrody Łąka Sulistrowicka. Najczęściej w mozaice z łąkami kaczeńcowymi (Calthon) i ze związku Filipendulion. Jedyne znane miejsce występowania mieczyka błotnego w kraju.
  • Sudety Środkowe: Pojedyncze płaty rozlokowane się w niektórych pasmach jak Góry Stołowe (pd. fragment Sawanny Łężyckiej), Pogórze Orlickie (fragmenty na zboczach Grodźca i Kukułki), Góry Orlickie, Góry Kamienne.

Większość łąk trzęślicowych objęta jest ochroną m.in.:

  • OOŚ Natura 2000: Dębiańskie Mokradła, Dolina Łachy, Dolina Oleśnicy i Potoku Boguszyckiego, Dolina Widawy, Góry i Pogórze Kaczawskie, Góry Orlickie, Góry Stołowe, Grądy w Dolinie Odry, Grodczyn-Homole, Irysowy Zagon koło Gromadzynia, Lasy Grędzińskie, Łąki Zagórzyckie, Łęgi Odrzańskie, Przeplatki nad Bystrzycą.
  • Rezerwaty przyrody: Błyszcz, Brzeźnik, Czarne Stawy, Łąka Sulistrowicka, Łęgi Źródliskowe koło Przemkowa, Mszana i Obłoga, Stawy Milickie,  Torfowisko pod Węglińcem, Uroczysko Wrzosy, Wąwóz Siedmicki, Wrzosiec koło Piasecznej.
  • Użytki ekologiczne: Dąbrowa Dolna, Dolina Juszki, Korytarz Ekologiczne Mierzowice, Naroczycki Łęg, Olsy Sokołowickie, Polana Grochowska, Przemkowskie Bagno.
  • Projektowane rezerwaty lub użytki ekologiczne: Helenka, Łąki Krzydlińskie, Łąki Muchowskie, Łąki Pomocnego, Madgalenka, Marszowicki Potok, Matunin, Mieczyki Sulistrowickie, Nowowiejskie Łąki, Rudniański Łęg, Storczykowa Łąka, Uroczysko Grotowskiego.

Gatunki charakterystyczne: biedrzeniec mniejszy, bukwica pospolita, czarcikęs łąkowy, firletka poszarpana, goryczka wąskolistna, goryczuszka gorzkawa, goździk pyszny, groszek błotny, komonica błotna, komonicznik skrzydlastostrąkowy, kosaciec syberyjski, krwawnik kichawiec, krwiściąg lekarski, len przeczyszczający, mieczyk dachówkowaty, nasięźrzał pospolity, okrzyn łąkowy, olszewnik kmninkolistny, oman wierzbolistny, pięciornik kurze ziele, przytulia północna, przytulia żółta, rzeżucha łąkowa, trzęślica modra, wyczyniec łąkowy, zimowit jesienny.

Łąki trzęślicowe są siedliskiem półnaturalnym, które wytworzyło się na terenach głównie pozostawionych po działalności ludzkiej jak wycięte lasy, osuszone torfowiska i mokradła. Ich powstawanie i egzystencja są powiązane ze specyficznym typem gospodarki, polegającej na odpowiednich terminach koszenia, głównie w drugiej połowie sezonu wegetacyjnego, nawet pod koniec sierpnia lub jesienią. Z tego właśnie powodu na łąkach istnieje duże zróżnicowanie zależnie od obszaru i terminów koszenia oraz od ich częstotliwości (więcej niż raz do roku, corocznie, co kilka lat). Od tego wszystkie zależy jaki będzie skład gatunkowy, albowiem jedne gatunki lepiej reagują na częstsze koszenie, inne preferują aby te zabiegi były wykonywane rzadziej. Do tego dochodzą także czynniki środowiskowe jak poziom wód gruntowych, rodzaj podłoża i region geograficzny. Jednak bez względu na typ zabiegów, łąki istnieją głównie dzięki działalności ludzkiej. Po wyłączeniu z użytkowania, powoli ulegają przekształceniom w wyniku naturalnej sukcesji leśnej. Narastająca materia organiczna utrudnia kiełkowanie nasion i stopniowo następuje zanik gatunków charakterystycznych dla siedliska. W końcowej fazie często łąka porośnięta jest wyłącznie trzęślicą modrą i innymi gatunkami traw oraz młodym drzewostanem, w którym najpierw zaczynają przeważać ziołorośla i zarośla (głównie jeżyny, tarniny, czeremchy) a w następnej kolejności, wyrastają na ich miejscu lasy. Dlatego dla zachowania łąk trzęślicowych należy zawsze wdrażać odpowiednie plany ochronne, polegające na koszeniu we właściwych termin oraz usuwaniu skoszonego materiału, który użyźniłby glebę oraz utrudnił wzrost nowym roślinom.