Las Pilczycki
6 lutego 2019Jeśli chcemy zobaczyć ogromne łany przebiśniegów nie ruszając się poza granice miasta, Las Pilczycki jest idealnym celem. Tutejsze łęgi i grądy stanowią ostatnią ostoję przed ogromnymi powierzchniami miejskiej zabudowy. Sam las mocno cierpi z powodu ogromnej presji ludzkiej, w postaci budowy autostrady czy prac ziemnych w korycie Odry. Mimo wszystko warto jest zwiedzić ten fragment Wrocławia, szczególnie wiosną.
Typ ochrony: Natura 2000
Data utworzenia: 2006
Powierzchnia: 119,6 ha
Powiat: Wrocław
Gmina: Wrocław
Nadleśnictwo: Miękinia
Położenie: Las położony jest na terenie Pradoliny Wrocławskiej, dokładniej w zachodniej części miasta Wrocław, na przyodrzańskich fragmentach osiedli Pilczyce, Kozanów i Maślice, pomiędzy Odrą i lewobrzeżną częścią jej dopływu – Ślęzy. Od północy i zachodu granice wyznacza rzeka Odra, od wschodu granica ciągnie się wzdłuż bezimiennego wału przeciwpowodziowego oddzielającego Maślice od rzeki Ślęzy, natomiast od południa obszar wyznacza linia pomiędzy granicą zadrzewień i licznymi tu ogródkami działkowymi. Część terenu znajduje się w oddziałach leśnych 1-4, 33mf nadleśnictwa Miękinia.
Budowa: Jest to teren wybitnie płaski (różnica poziomów wynosi ok. 5 m) z niewielkimi dołami lub wzniesieniami, często będącymi efektem działalności ludzkiej. Zlokalizowany jest na granicy bloku sudeckiego i monokliny przedsudeckiej. Podłoże w przeważającej części stanowią iły i gliny z okresu neogenu, które są przykryte młodszymi warstwami pochodzenia lodowcowego z okresu lądolodu skandynawskiego. Położenie w bezpośredniej bliskości rzek powoduje, że głównymi glebami są mady z grupy gleb aluwialnych i gleby gruntowo-glejowe z grupy gleb zabagnionych.
Roślinność: Stosunkowo bogata, w składzie której przeważa roślinność leśna z mniejszym udziałem roślinności łąkowej i wodno-błotnej. Wśród siedlisk leśnych największy powierzchniowo jest łęg jesionowo-wiązowy (Ficario-Ulmetum minoris) obejmujący większość obszaru. Drzewostan buduje głównie wiąz pospolity, dąb szypułkowy i jesion wyniosły z domieszką innych drzew jak klon zwyczajny, lipa drobnolistna, grab pospolity oraz sztuczne nasadzenia kasztanowca zwyczajnego w formie szpalerów wzdłuż niektórych dróg. Podszyt jest bogaty i miejscami silnie rozwinięty. Do najczęstszych krzewów w warstwie należy czeremcha zwyczajna, kalina koralowa, porzeczka czerwona oraz liczne młode drzewka wcześniej wymienionych gatunków. Runo leśne umiarkowanie bogate, gdzie największe bogactwo obejmuje wiosenne geofity takie jak zawilec gajowy, miodunka ćma, ziarnopłon wiosenny, czosnaczek pospolity, złoć żółta, gwiazdnica gajowa i fiołek leśny. Cechą charakterystyczną jest masowy zakwit śnieżyczki przebiśnieg. Tutejsza populacja należy do największych na terenie miasta. Poza tym wiele obszarów runa oraz okolicznych zadrzewień porośniętych jest bluszczem pospolitym, który miejscami tworzy gęste zarośla.
Miejscami łęg tworzy mozaikę lub stopniowo przechodzi w grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum), którego większe płaty występują głównie we wschodniej części lasu. Drzewostan zbliżony do sąsiadujących łęgów, wyróżnia się jednak obecnością grabu pospolitego i lipy drobnolistnej z domieszką dębu szypułkowego i wiązu pospolitego. Runo leśne bogate we wczesnowiosenne geofity jak przytulia leśna, jaskier różnolistny, gwiazdnica wielkokwiatowa i tojeść gajowa. Najmniejszym powierzchniowo siedliskiem leśnym są nadrzeczne łęgi wierzbowe (Salicetum albo-fragili), które ciągną się wąskim pasem wzdłuż Odry i Ślęzy. W drzewostanie dominuje wierzba biała i wierzba wiciowa otoczone licznymi pasami roślin zielnych jak trzcina, pałka szerokolistna i inwazyjny rdestowiec.
Siedliska nieleśne, głównie łąkowe, stanowią niewielkie pasy wzdłuż cieków wodnych, przede wszystkim wzdłuż brzegów Ślęzy i zachodniego odcinka Odry. Do najcenniejszych ekosystemów należą łąki selernicowe (Cnidion dubii) występujące w południowo-zachodnim fragmencie obszaru. Ruń łąkowa jest silnie zdegradowana i opanowana przez gatunki inwazyjne jak nawłoć późna i trzcinnik piaskowy. Z roślin typowych da siedliska notuje się m.in. selernica żyłkowana, olszewnik kminkolistny, krwiściąg lekarski, czosnek kątowy, centuria pospolita i bukwica lekarska. Pierwotnie wyróżniano w obszarze także zmiennowilgotne łąki trzęślicowe i niżowe łąki świeże użytkowane ekstensywnie, jednak najnowsze prace inwentaryzacyjne nie wykazały owych siedlisk. Na brzegach cieków występują wąskie pasy roślinności szuwarowej z zespołu Magnocaricion, gdzie oprócz pospolitych turzyc i trzciny, wyróżnia się m.in. tatarak trawiasty, kropidło wodne, łączeń baldaszkowy, strzałka wodna i jeżogłówka gałęzista.
Fauna: Stosunkowo bogata. Las stanowi element korytarza ekologicznego w dolinie Odry oraz stanowi ostatni większy kompleks leśny przed ogromnym obszarem gęstej zabudowy centrum miasta. Z tego powodu notuje się tu bogatą herpetofaunę w postaci wielu gatunków płazów (ropucha szara, ropucha zielona, rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna, żaba trawna, żaba moczarowa i kumak nizinny) oraz gadów (zaskroniec zwyczajny, padalec). Część gatunków nie została potwierdzona w ostatnich latach, prawdopodobnie z powodu powodzi, jaka nawiedziła ten teren w 2010 r. Bogata fauna owadów obfituje m.in. w rzadkie gatunki łąkowe jak paź królowej oraz gatunki priorytetowe: przeplatka maturna, modraszek telejus i czerwończyk nieparek. Na starych dębach swoje miejsce rozrodu i żerowania posiadają chronione gatunki chrząszczy: kozioróg dębosz i pachnica dębowa, która ma tutaj jedną z dwóch największych populacji w Polsce południowo-zachodniej.
Las stanowi też ważną ostoję dla fauny ssaków zarówno gatunków priorytetowych jak bóbr europejski, wydra oraz nietoperze (nocek łydkowłosy, mopek zachodni, nocek rudy i borowiec wielki), jak i pozostałych gatunków, w tym sarny, dziki, lisy, wiewiórki, jeże i liczne gryzonie.
Inne: W północno-zachodnim fragmencie obszaru, na lewobrzeżnej części Ślęzy zlokalizowane są dwa pomniki przyrody:
- Wiąz szypułkowy Ulmus laevis (Uchwała Nr XXV/2096/04 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 8 lipca 2004 r.Dz. Urz. Woj. Doln.z dnia 27 sierpnia 2004 r.Nr 160, poz. 2782 ) o obwodzie 314 cm (wg nowszych pomiarów 337 cm) i wysokości całkowitej około 27 m. Drzewo zlokalizowane jest na wschodnim skraju osiedla Maślice, około 70 m na północ od bezimiennego cieku oddzielającego Maślice od Pilczyc. Wiąz rośnie w terenie leśnym przy ujściu Ślęzy, oddział 32b. AM- 18, działka nr 35/2, w obrębie Natura 2000 Las Pilczycki. Okaz charakteryzuje się dobrym zdrowiem, bez widocznych uszkodzeń czy pęknięć z silnie rozszerzoną dolną częścią pnia. Towarzyszą mu w bezpośrednim sąsiedztwie dwa inne wiązy, które niemalże stykają się pniami z pomnikowym drzewem, tworząc ciekawą kompozycję.
- Platan klonolistny Platanus x hispanica Acerifolia (Uchwała Nr XXV/2096/04 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 8 lipca 2004 r.Dz. Urz. Woj. Doln.z dnia 27 sierpnia 2004 r.Nr 160, poz. 2782 ) o obwodzie 433 cm (wg nowszych pomiarów 460 cm) i wysokości całkowitej około 27 m. Drzewo zlokalizowane jest na wschodnim skraju osiedla Maślice, około 120 m na północ od bezimiennego cieku oddzielającego Maślice od Pilczyc. Platan rośnie w terenie leśnym przy ujściu Ślęzy, oddział 32b. AM- 18, działka nr 35/2, w obrębie Natura 2000 Las Pilczycki. Drzewo bardzo wyróżnia się na tle pozostałego drzewostanu, zarówno pod względem okazałości jak i pochodzenia. Pozostałe drzewa są przeważnie młode i o znacznie mniejszych rozmiarach. W większości są to okazy pochodzące z naturalnego siewu sprzed kilkunastu-kilkudziesięciu lat, podczas gdy platan jest okazem znacznie starszym, jeszcze przedwojennym. Posadzonym prawdopodobnie za Niemców w celach ozdobnych.
Zagrożenia: Zróżnicowane. Do największych zagrożeń należy silna presja ludzka. Las sąsiaduje z dużymi powierzchniami ogródków działkowych i z jedną z największych sypialni miasta, składającej się na rozległe blokowisko Pilczyce-Kozanów liczące ponad 20 tys. mieszkańców. Wszystko to sprawia, że teren lasu jest miejscem często odwiedzanym przez mieszkańców. Dodatkowo bliskość ogródków działkowych powoduje wkraczanie wielu gatunków roślin ozdobnych, głównie do przygranicznych części lasu. Obrzeża cechuje także występowanie wielu dzikich wysypisk zawierających zarówno odpady roślinne z ogródków jak śmieci pochodzące z innych regionów miasta m.in. gruz budowlany
W ciągu ostatnich lat obszary lasu mocno ucierpiały z powodu rozwoju miasta oraz zdarzeń losowych (powódź w 2010 r.). Dotyczy to m.in. wycięcia pod budowany most autostradowej obwodnicy ponad 5 ha lęgów, w tym drzew zasiedlonych przez chronione chrząszcze kozioroga dębosza i pachnicę dębową. Autostrada przedzieliła las na dwie części utrudniając tutejszym chrząszczom przemieszczanie się w granicach obszaru. Wzdłuż koryta Odry prowadzono intensywne prace ziemne w ramach modernizacji Wrocławskiego Węzła Wodnego polegające na przebudowie wałów i nadbrzeża oraz pogłębieniu koryta rzeki. Tereny w bezpośredniej bliskości (łęgi wierzbowe, roślinność nadrzeczna) uległy silnej degradacji.
Wrażenia osobiste: Umiarkowane. Las Pilczycki jest jednym z ostatnich dobrze zachowanych kompleksów łęgowych w obrębie Wrocławia. Pozostałe zostały w dużej mierze oddzielone od rzek wałami co uniemożliwiło sezonowe zalewanie łęgów i nanoszenie żyznych mułów rzecznych. Niemal we wszystkich lasach oddzielonych wałami notuje się ubożenie łęgów, zamieranie drzew typowo łęgowych i stopniowe przekształcanie się w suchsze siedliska, m.in. grądów. Las Pilczycki uniknął w dużej mierze tego losu albowiem groble ciągnęły się dopiero za lasem, nie zaś wzdłuż koryta rzeki. Umożliwiło to zachowanie tutaj siedlisk łęgowych w niezmienionym stanie. Teren warto odwiedzić głównie wczesną wiosną, gdy następuje masowy zakwit przebiśniegów. Jest to najbardziej widowiskowy spektakl na tym terenie. W pozostałych miesiącach obszar silnie zarasta roślinnością i nie jest już tak atrakcyjny. Mimo to widać tutaj silny wpływ człowieka. Obecność ogródków działkowych i ogromnego blokowiska sprawia, że teren jest często odwiedzany przez ludzi aczkolwiek dotyczy to głównie granicznych obszarów. Im dalej od zabudowań, tym obecność ludzi jest rzadsza. Niestety w głębi lasu przygnębiającym widokiem jest ogromna wyrwa w zwartym drzewostanie jakim jest autostrada poprowadzona przez zachodni fragment lasu.
Informacje praktyczne:
- bardzo dobry dojazd, w pobliżu lasu znajdują się przystanki i pętle autobusowe oraz tramwajowe a także poprowadzone są drogi. Niestety mimo położenia w mieście, nie ma tu wielu dróg dojazdowych. Najdogodniejsza jest trasa przez ubitą ul. Nadbrzeżną, która wiedzie wzdłuż rzeki Ślęzy aż pod sam las. W innych fragmentach dojście jest utrudnione lub prowadzi przez ogródki działkowe.
- fragment lasu z pomnikami przyrody oraz łąki selernicowe są oddzielone rzeką i dojście do nich możliwe jest tylko od strony ul. rędzińskej na Maślicach
- w pobliżu nie ma innych terenów chronionych lub ciekawych miejsc przyrodniczych. W odległości około 5 km na północny-zachód znajduje się użytek ekologiczny na osiedlu Nowa Karczma, a w w przypadku pomników przyrody, w zalesieniach wzdłuż al. Śliwowej zlokalizowane są trzy kolejne pomnikowe drzewa (2 platany i dąb)
- najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: wczesna wiosna (przebiśniegi), kwiecień (wiosenne geofity), jesień (przebarwiające się liście, grzyby). Wizyta latem nie należy do ciekawych, teren jest silnie zarośnięty i pełen komarów
