Międzywale Odry

27 sierpnia 2018 Wyłączono przez admin

Międzywale Odry to rozległy teren obejmujący obszary ulokowane na obu brzegach rzeki pomiędzy wałami, na całej swej długości w granicach administracyjnych miasta Wrocław, od Janówka po Wojnów, obejmując także kanały powodziowe przy Wielkiej Wyspie. Teren został praktycznie w całości przebudowany i ukształtowany przez czynnik ludzki lub pod bardzo silnym wpływem działalności ludzkiej … i mimo to posiada bardzo bogatą szatę roślinną, w tym gatunki chronione.

Silnie zurbanizowane międzywale charakteryzuje się występowaniem licznych ekosystemów łąkowych i nieleśnych z liczną grupą rzadkich lub chronionych gatunków roślin i zwierząt. Do najważniejszych należą, podobnie jak w przypadku pozostałych miejsc – zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, które jednak z powodu intensywnych koszeń nie wykazują większego bogactwa roślinnego. Występują na nich głównie krwiściąg pospolity, krwawnica pospolita, komonica błotna, przytulia pospolita, przytulia właściwa, pięciorniki, biedrzeńce oraz liczne gatunki traw i turzyc. Tereny wykazują duży potencjał do wytworzenia naturalnych ekosystemów z pełną gamą flory, jednak w wielu miejscach są one regularnie koszone, co znacząco uniemożliwia dokonanie tego. Szczególnie dotyczy to terenów o bardzo wąskim międzywalu m.in. na wysokości Karłowic, Kleczkowa, Zalesia, Zacisza, Ołbina czy Różanki. Z tamtejszych terenów chętnie korzystają mieszkańcy w ciepłym okresie roku w celach rekreacyjnych. Wymusza to na lokalnych władzach utrzymywanie tamtejszych terenów w miejskim stylu, czyli regularnego koszenia niemal na wzór trawników. Takie postępowanie uniemożliwia w jakikolwiek sposób regenerację runi łąkowej do stanu umożliwiającego kwitnienie i wytwarzanie nasion, które są gwarancją przetrwania danych gatunków na tym terenie. W wielu miejscach wydaje się niemal niemożliwe przywrócenie naturalnych terenów łąkowych jakie występują na innych odcinkach Odry.

Jednak nie wszystkie odcinki uległy silnym procesom przekształceniowym. Miejsca na odcinkach położonych daleko od gęstej miejskiej zabudowy oraz posiadających szeroki pas zalewowy charakteryzują się bogatą i cenną roślinnością. Takie siedliska można spotkać m.in. na odcinku Wielkiej Wyspy, szczególnie w jej południowej części z bardzo rozległym obszarem międzywala przy osiedlu Dąbie, Biskupin i Bartoszowice, Rakowiec i Opatowice, gdzie wytworzyły się sucholubne murawy i ekosystemy łąkowe z liczną florą jak goździk kropkowany, goździk kartuzek, kruszczyk szerokolistny, czosnek winnicowy, centuria pospolita, chaber driakiewnik, driakiew żółta, oman wierzbolistny, czarcikęs łąkowy, ostrożeń błotny i bukwica pospolita. W zaroślach stwierdzono także osobniki rzadkich gatunków grzybów: czarki szkarłatnej i purchawicy olbrzymiej, która charakteryzuje się posiadaniem jednych z największych owocników wśród krajowych grzybów. Duże bogactwo wschodniego odcinka międzywala zawdzięcza pozostawieniu go samemu sobie, albowiem koszone są tylko wały i tereny znajdujące się bezpośrednio przy zabudowaniach. Dzięki temu jest możliwe zachowanie w stosunkowo naturalnym kształcie tamtejszych terenów. Dodatkowo leżące bezpośrednio pod drugiej stronie rzeki Tereny Wodonośne, stanowią ważny rezerwuar bioróżnorodności, który stale zasila obszar międzywału.

W pozostałych odcinkach Odry, zależnie od szerokości i odległości wałów od miejskiej zabudowy panują różne warunki. Najcenniejsze siedliska występują głównie na docinkach peryferyjnych osiedli, które położone są najdalej od zwartej i gęstej zabudowy centrum miasta. Na terenie osiedli Rędzin, Maślice, Wojnów i Strachocin tereny charakteryzuje duże bogactwo ekosystemów i stosunkowo wysoka jak na warunki miejsce bioróżnorodności. Do cennych siedlisk występujących w sąsiedztwie rzeki należą łąki trzęślicowe, notowane na wysokości Lasu Pilczyckiego, Lasu Strachocińskiego i w okolicy Praczy Odrzańskich. Występują tam licznie typowe dla siedliska gatunki roślin jak bukwica lekarska, czarcikęs łąkowy, olszewnik kminkolistny, oman wierzbolistny, przytulia północna, krwawnik kichawiec, trzęślica modra oraz gatunki chronione: czosnek kątowy, goryczka wąskolistna i centuria pospolita. Na terenach międzywału stwierdzono występowanie bardzo rzadkiego gatunku – groszek liściakowy, notowanego m.in. na łąkach w okolicy dawnego wysypiska na Maślicach. Jest to roślina notowana tylko na kilku stanowiskach w kraju. Z innych ciekawych gatunków jakie można spotkać bezpośrednio przy brzegach Odry jest dzięgiel litwor nadbrzeżny oraz łączeń baldaszkowy, jeżogłówki, psianka słodkogórz, żywokost lekarski, kosaciec żółty i liczne rdestnice.

W miejscach o niewielkich rozpiętościach pomiędzy wałem a brzegiem rzeki oraz w bliższej odległości zwartej miejskiej zabudowy występuje najczęściej intensywny i negatywny wpływ człowieka w postaci koszenia, śmiecenia lub wydeptywania. Szczególnie w okolicach miejsc popularnych do biwakowania widoczne są miejsca o zniszczonych murawach głównie z powodu palenia ognisk i grilli, rozjeżdżania samochodami czy intensywnego wydeptywania w czasie większych zgromadzeń (m.in. tereny przy Międzyrzeckiej, Kromera, na Kowalach i okolicach Kozanowa). Na terenie osiedla Karłowice i Osobowice organizowane są częste zawody wędkarskie, które niosą ze sobą duże zniszczenia muraw z powodu napływu większej ilości osób i aut niż w przeciętny dzień. Największym zagrożeniem są jednak prowadzone w II dekadzie XXI wieku intensywne przebudowy węzła wodnego, polegające na poprawieniu stanu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. Większość prac spowodowała nieodwracalne zniszczenia muraw i łąk na terenie wałów. Szczególnie na wysokości Kowal, Osobowic i Kleczkowa. Do największych dewastacji doszło w obszarze stanowiska szafirka miękkolistengo. Na wysokości jazu Bartoszowice, od strony osiedla Strachocin gatunek ten posiadał największą krajową populację, liczącą nawet 2 tys. osobników w dogodnych latach. W czasie prac remontowych podłoże uległo silnej dewastacji przez ciężki sprzęt oraz intensywne roboty budowlane. Jednak największy efekt miały prace renaturalizacyjne, które polegały na masowym oprysku runi łąkowej preparatami chwastobójczymi i zerwaniu wierzchniej warstwy podłoża. W ten sposób bezpowrotnie zniszczono większość muraw, na których ten gatunek występował. Nie wiadomo na podstawie jakich wytycznych i dlaczego zdecydowano się na taką formę przywrócenia siedlisk sprzed prowadzenia prac remontowych.

Kolejnym ważnym zagrożeniem jest napływ gatunków inwazyjnych oraz obcego pochodzenia. Na tereny międzywale, podobnie jak na wiele terenów będących w bezpośredniej bliskości siedzib ludzkich, przenika bardzo wiele gatunków obcego pochodzenia, które zostały zawleczone wraz z rozwojem cywilizacji. Dotyczy to głównie gatunków roślin ozdobnych. Są one masowo sadzone w przydomowych ogrodach oraz ogródkach działkowych, których bardzo wiele powierzchni zostało wytyczonych w bezpośredniej bliskości wałów. Poza tym notuje się wiele chwastów polnych, będących ściśle powiązanymi z rozwojem i rozprzestrzenianiem się gatunków roślin uprawnych. Wiele pól także lokalizowanych jest bezpośrednio przy rzekach, jako że tamtejsze gleby stanowią głównie bardzo żyzne i pożądane w rolnictwie mady rzeczne. Ostatnią grupą są gatunki obcego pochodzenia, które są odporne na deptanie oraz rośliny ruderalne, które bardzo dobrze rosną na terenach o intensywnych przemianach spowodowanych działalnością ludzką. Wały i ich okolica charakteryzuje się częstymi zmianami (kopanie, przebudowy, udrażnianie), które mogą powodować całkowite zniszczenie roślinności. W takich warunkach radzą sobie tylko najszybciej rosnące rośliny, głównie segetalne i ruderalne.

: Zniszczona murawa (stanowisko chronionego szafirka miękkolistnego)

Do częstych roślin na międzywalu należą m.in.:

gatunki inwazyjne: nawłoć kanadyjska, rdest ostrokończysty, rdest sachaliński, robinia akacjowa, dąb czerwony, rudbekia naga. kolczurka klapowana i nawłoć późna.
rośliny ruderalne: babka zwyczajna, bodziszek cuchnący, bylica pospolita, dziurawiec zwyczajny, łoczyga pospolita, ostrożeń polny, perz właściwy, powój polny, rdest ptasi, skrzyp polny, szarłat biały, żółtlica drobnokwiatowa
inne kenofity obcego pochodzenia: aster nowoangielski, bieluń dziędzierzawa, bylica boże drzewko, czosnek roczny, przestęp biały, przymiotno białe, przymiotno kanadyjskie, przegorzan kulisty, rozchodnik biały, rezeda żółta, tatarak trawiasty, tojeść kropkowana, liczne wiesiołki, wrotycz maruna, wyka siewna, wyka brudnożółta i kanianki. Wiele z tych gatunków zasiedla tereny Europy Środkowej od kilku stuleci i trwale wtopiło się w rodzimy krajobraz.
archeofity: bylica piołun, chaber bławatek, pieprzyca polna, cykoria podróżnik, czosnek wężowy, czyściec polny, dymnica różowa, dymnica pospolita, farbownik polny, groszek bulwiasty, kapusta polna, komosy, nostrzyk żółty i biały, roszponki, rzodkiew świrzepa, ślazy, tasznik pospolity, tobołki polne i żmijowiec zwyczajny.
gatunki rzadkie/chronione: czosnek kątowy, centuria pospolita, dzięgiel litwor nadbrzeżny, goryczka wąskolistna, groszek liściakowy, szafirek miękkolistny.

Do najcenniejszych fragmentów należą obszary we wschodniej części międzywala, ciągnące się na długości Wielkiej Wyspy oraz Opatowic i Strachocin. Występują tam stosunkowo szerokie pasy umożliwiające wytworzenie się licznych cennych ekosystemów o wyraźnie antropogenicznym pochodzeniu albowiem stanowią one mieszankę różnych siedlisk w postaci mozaik o ciężkich do określenia granicach pomiędzy poszczególnymi grupami roślinności. Spotykane są tu gatunki łąk trzęślicowych, selernicowych, kośnych, napiaskowych oraz gatunki ruderalne. Wszystko to sprawia, że występuje tu ogromne bogactwo florystyczne. Wśród pospolitych gatunków należy wymienić m.in. przytulię żółtą, przytulię białą i wiązówkę błotną, które masowo zakwitają w okresie letnim. Towarzyszą im liczne kępy wielu gatunków chabrów a także maki, rezedy, rozchodniki i farbowniki. Do ważniejszych aspektów należy masowy zakwit szafirka miękkolistnego, którego populacja częściowo zregenerowała się mimo silnej dewastacji w okresie remontu wrocławskiego węzła wodnego. Gatunek ostał się głównie w sąsiedztwie wałów, gdzie prace remontowe były najmniej inwazyjne. Towarzyszą mu inne rzadkie gatunki roślin jak chroniona róża francuska i rzadki efemerofit, groszek liściakowy. Ten ostatni gatunek spotykany jest w Polsce głównie na Dolnym Śląsku, co nadaje wrocławskiemu międzyrzeczu jeszcze większej wartości przyrodniczej.

Zależnie od odcinka Odry, jej tereny są częściowo objęte ochroną w ramach obszarów Natura 2000: Las Pilczycki na Pilczycach, Grądy w Dolinie Odry obejmujące nadodrzańskie tereny na odcinku pomiędzy Rakowcem a granicą miasta i Dolina Widawy obejmująca międzywale na wysokości Rędzina i Osobowic. Poza nimi brak jest jakichkolwiek istniejących lub planowanych form ochrony przyrody.