Oleśnica i okolice

Oleśnica i okolice

22 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Obszar Ziemi Oleśnickiej ulokowany jest na północny-wschód od stolicy Dolnego Śląska i obejmuje liczne i cenne siedliska na rozległej równinie pomiędzy doliną Odry a Wzgórzami Trzebnickimi. Rozpościerają się tutaj duże obszary siedlisk leśnych i łąkowych, część z nich objęta jest serią użytków ekologicznych. Do ważniejszych i cenniejszych gatunków zlokalizowanych na obszarze należy m.in. koleantus delikatny, śnieżyca wiosenna, obuwik pospolity i goryczka wąskolistna. 

Powiat oleśnicki, obejmujący tereny dawnego Księstwa Oleśnickiego rozciąga, z zachodu na wschód pomiędzy Wrocławiem a Sycowem, oraz z północy na południe pomiędzy Doliną Baryczy a Doliną Widawy. W skład powiatu wchodzi kilka mezoregionów przynależnych do Nizin Środkowoeuropejskich:

  • Równina Oleśnica, będąca składową Niziny Śląskiej oraz największym mezoregionem, obejmując ponad połowę terytorium, głównie na południu i w centrum powiatu, włączając w to miasta Oleśnica oraz Twardogóra i Bierutów.
  • Wzgórza Twardogórskie, wchodzące w skład Wału Trzebnickiego, obejmują północne tereny powiatu, głównie gmina Twardogóra i Międzybórz oraz niewielki fragment gminy Syców.
  • Wzgórza Ostrzeszowskie, będące także elementem Wału Trzebnickiego, znajdują się w północno-wschodnim fragmencie omawianego terenu, w gminie Dobroszyce.
  • Kotlina Milicka, będąca częścią Obniżenia Milicko-Głogowskiego i obejmująca tylko północne skrawki powiatu, w okolicach miejscowości Goszczańska i Droździęcin.

Ze względu na rozległy obszar o zróżnicowanym ukształtowaniu i bogatej przyrodzie, w omawianym artykule opis skoncentrowany będzie głównie na nizinnych okolicach bliższych Wrocławiowi, czyli na gminach Oleśnica, Dobroszyn i Bierutów oraz gmina Długołęka przynależna do powiatu wrocławskiego. Terenom Wzgórz Twardogórskich i innym północno-zachodnim fragmentom powiatu oleśnickiego zostanie poświęcony osobny artykuł. Jest to teren sklasyfikowany pod względem geologicznym do monokliny śląsko-krakowskiej i monokliny przedsudeckiej. Sama Równina Oleśnicka zbudowana jest głównie z glin zwałowych z ostańcami form glacjalnych zlodowacenia odrzańskiego. Podłoże składa się głównie z plejstoceńskich i holoceńskich iłów, żwirów, piasków, glin oraz lessów. Część środkowa powiatu pokryta jest sandrowym osadami, podczas gdy obszary wokół cieków wodnych na południu i zachodnie pokrywają gliny żwirowe oraz utwory rzeczne, głównie mady, piaski i żwiry. Większość ziem użytkowana jest rolniczo,  w szczególności środkowy obszar gminy Oleśnica i północna część gminy Bierutów. Miejscami występują niewielkie kompleksy leśne, ciągnące się głównie wzdłuż kilku większych cieków wodnych jak rzeka Oleśnica, Widawa i Boguszycki Potok. Poza tym przez środek powiatu rozpościera się rozległy kompleks lasów, mających początek w gminie Zawonia w powiecie trzebnickim i ciągnących się poprzez Wzgórza Twardogórskie a następnie dalej przekraczając granicę województwa wielkopolskiego. Większość strumieni i rzeczek znajduje się w zlewni rzeki Widawy, do której uchodzą większe cieki wodne powiatu jak Topór, Dobra i Oleśnica.


Roślinność  jest bardzo zróżnicowana. Tereny leśne występują głównie w części północnej, tworząc rozległy kompleks na Wzgórzach Trzebnickich ciągnący się ku północy i zachodowi pomiędzy miastem Trzebnica a Międzyborzem. Poza tym pozostałe kompleksy leśne lokalizowane są wokół rzek (Widawa, Oleśnica, Dobra). Drzewostan buduje głównie sztuczna nasadzona sosna pospolita oraz naturalnie występujący tu dąb szypułkowy. Poza tym na terenach łęgów i grądów liczne są drzewa z rodzaju wiąz, grab, lipa i brzoza. Wśród najważniejszych siedlisk leśnych leżących na terenie Zimie Oleśnickiej należą:

  • Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion), na Ziemi Oleśnickiej porastają głównie gleby kwaśne wytworzone na zubożonym podłożu glin dyluwialnych i piasków gliniastych. W drzewostanie dominuje buk z niewielką domieszką grabu, dębu bezszypułkowego i dębu szypułkowego. Runo leśne jest ubogie, zdominowane przez liczne trawy, paprocie oraz mchy. Do najczęstszych gatunków należy śmiałek pogięty, kosmatka owłosiona, trzcinnik leśny, przetacznik ożankowy i przetacznik leśny. Siedlisko notowane jest w wyższych partiach regionu, głównie na Wzgórzach Trzebnickich i Twardogórskich.
  • Grądy (Galio-Carpinetum), należą do częstego siedliska występującego na glebach żyznych i wilgotnych, często w bliskim sąsiedztwie cieków wodnych. Drzewostan jest zróżnicowany i budują go liczne gatunki drzew, głównie grab, dąb szypułkowy i lipa drobnolistna z udziałem buka pospolitego, klona pospolitego, jesionu wyniosłego i jawora. Siedlisko jest zróżnicowane z charakterystyczną zmiennością sezonową oraz licznymi wariantami, które mogą przechodzić w inne siedliska, głównie łęgi i dąbrowy. W zależności od pory roku w runie można spotkać liczne wiosenne geofity jak zawilec gajowy, zawilec żółty, śnieżyczka przebiśnieg, jasnoty, gajowiec żółty, czosnek niedźwiedzi, kokoryczka wielkokwiatowa, groszek wiosenny, kopytnik pospolity, trędownik bulwiasty, fiołki i podagrycznik pospolity. Do najlepiej wykształconych płatów należą grądy w obszarach Natura 2000 Lasy Grędzińskie i Kumaki Dobrej oraz niewielkie kompleksy w okolicach miejscowości Wabienice, Jemielna i Małe Brzezie a w przypadku gminy Długołęka, grądy notowane są w miejscowości Kątna, Oleśniczka, Bielawa, Domaszczyn i Łozina.
  • Kwaśne dąbrowy (Quercetea robori-Petraeae). Siedlisko stosunkowo rzadkie w powiecie, występuje głównie na terenie o lekkich wzniesieniach i nachyleniach zboczy o wystawie południowej, na podłożu osadowym (piaski, zlepieńce) z ubogą glebą o płytkiej warstwie. Dominującym gatunkiem jest dąb szypułkowy z niewielką domieszką innych drzew (grab zwyczajny, klon zwyczajny, robinia akacjowa). Siedlisko cechuje słabo wykształcona warstwa podszytu, reprezentowana przez leszczynę, czeremchę i trzmielinę.  Runo leśne ubogie, składem zbliżone do kwaśnych buczyn (duży udział traw i mchów), które buduje głównie śmiałek pogięty, kosmatka gajowa a także borówka czarna, pszeniec gajowy i liczne jastrzębce. Niewielkie płaty tego siedliska spotykane są na Wzgórzach Trzebnickich i Twardogórskich a także w obszarze Natura 2000 Kumaki Dobrej.
  • Łęgi nadrzeczne (Ficario-Ulmetum) oraz łęg jesionowo-olszowy (Fraxino-Alnetum). Rozpościerają się głównie wzdłuż cieków wodnych i w wilgotniejszych zagłębieniach, gdzie dominują w krajobrazie. Siedlisko charakteryzuje się sezonowymi wahaniami poziomu wód gruntowych, w tym okresowymi zalewaniami zimą i wczesną wiosną. Głównymi glebami są mady rzeczne, cechujące się wybitną wilgotnością oraz żyznością, dzięki nanoszonym gruboziarnistym namułom. Łęgi często występują w towarzystwie grądów, tworząc z nimi mozaikę lub stopniowo przechodząc w siedliska grądu. Drzewostan jest wielogatunkowy, zależnie od poziomu uwilgocenia, buduje go dąb szypułkowy, jesion wyniosły, wiąz szypułkowy, olcha czarna, grab zwyczajny i lipa drobnolistna. W warstwie podszytu notuje się liczne gatunki krzewów, m.in. bez czarny, dereń świdwa, głóg dwuszyjkowy, kalina koralowa, porzeczka czerwona i czeremcha. Runo leśne jest bardzo bogate, gdzie występują takie gatunki jak złoć żółta, zawilec gajowy, śledziennica, zdrojówka rutewkowata, kokorycz pusta, kokorycz wątła i bluszczyk kurdybanek. Siedlisko jest szczególnie liczne nad Potokiem Boguszyckim, Oleśnicą, Widawą i Toczkiem, obszarach Natura 2000 Kumaki Dobrej, Lasy Grędzińskie oraz na oleśnickich użytkach ekologicznych, a także w okolicy miejscowości Ligota Mała, Sokołowice, Małe Brzezie i Ostrowina. W gminie Długołęka łęgi występują w okolicach miejscowości Łozina, Domaszczyn, Bąków, Raków i Kątna.

Nieleśną część szaty roślinnej tworzą liczne siedliska łąkowe i roślinność wodno-błotna. Do najważniejszych należą:

  • Fitocenozy szuwarów wielkoturzycowych i szuwarów trawiastych ze związku Magnocaricion Phragmitetea .  Siedliska porastają brzegi i płytsze strefy większości cieków wodnych, zbiorników, stawów i oczek wodnych, często charakteryzują się udziałem okazałych bylin i wysokich gatunków traw. Notowane są wzdłuż rzeki Widawy, Oleśnicy i Dobrej, a także na stawach rybnych w okolicach Szczodrego, Borowej i Domaszczyna, gdzie porastają brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych. Wśród gatunków typowych, jakie można spotkać na Ziemi Oleśnickiej należy m.in. jaskier wielki, tojeść bukietowa, szalej jadowity, przytulia błotna, kosaciec żółty, kłoć wiechowata, tarczyca pospolita, szczaw lancetowaty, trzcina pospolita, pałka szerokolistna, żabieniec babka wodna czy manna mielec. Oprócz siedlisk szuwarów, na terenie stawów rybnych występują rzadkie zbiorowiska z klasy Littorelletea uniflorae i  Isoeto-Nanojuncetea. Jest to roślinność składająca się przeważnie z drobnych, szybko rozwijających się roślin rosnących na wilgotnych i mokrych podłożach mineralnych dostępnych dla tylko przez krótki czas w ciągu roku, jakimi są własnie stawy rybne osuszane przeważnie tylko na kilka tygodni w sezonie. W siedlisku rośnie m.in. krwawnica wąskolistna, centuria nadobna, babka wielonasienna i sit błotny. Na terenie tego typu zbiorników odkryto stanowiska koleantusa delikatnego w stawach koło Borowa, jest to jedno z dwóch stanowisk w kraju (drugie znajduje się na Stawach Milickich).
  • Łąki trzęślicowe (Molinion), jedne z bogatszych florystycznie siedlisk na terenie Ziemi Oleśnickiej, które tworzy się na półnaturalnych łąkach w skutek ekstensywnej gospodarki rolnej. Zajmuje żyzne i świeże gleby o różnym stopniu wilgotności, często charakteryzujące się zmiennym poziomem wód gruntowych w ciągu roku. Często tworzą mozaiki z innymi siedliskami. Skład gatunkowy łąk trzęślicowych cechuje największe nagromadzenie gatunków rzadkich lub chronionych w powiecie. Oprócz gatunków pospolitych jak trzęślica modra, notuje się tu takie gatunki jak kosaciec syberyjski, kukułka szerokolistna, mieczyk dachówkowaty, groszek błotny, czarcikęs łąkowy, oman wierzbolistny, przytulia północna, goryczka wąskolistna i bukwica zwyczajna. Siedlisko występuje w drobnych, silnie rozproszonych płatach, głównie na terenie Lasów Grędzińskich, Kumaków Dobrej i w okolicach miejscowości Piszkawa i Ligota Mała na południu, Łuczyna na zachodzie oraz Miodary i Sokołowice na północy. Na terenie gminy Długołęka płaty siedliska stwierdzono m.in. w miejscowościach Kątna, Pietrzykowice, Śliwice, Kiełczówek, Łozina i Domaszczyn.
  • Łąki świeże użytkowane ekstensywnie  (Arrhentheretum elatioris), stanowią siedliska antropogeniczne porastające gleby świeże o zmiennym poziomie wód gruntowych. W runi dominują liczne gatunki traw (rajgras wyniosły, kupkówka pospolita, stokłosa miękka) z dużym udziałem licznych, przeważnie pospolitych, gatunków roślin jak biedrzeniec mniejszy, dzwonek rozpierzchły, barszcz zwyczajny, skalnica ziarenkowata, koniczyna różowa, komonica pospolita, marchew zwyczajna oraz liczne gatunki przetaczników, świetlików i przywrotników. Jest to jedno z częściej spotykanych siedlisk, notowane w rozproszeniu na całym obszarze, m.in. nad licznymi ciekami wodnymi (Prądnia, Sąsiecznica, Zdrojna, Krępina, Dobra, Oleśnica, Smolna) oraz na większości obszarów Natura 2000.
  • Murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), siedlisko bardzo rzadkie na terenie Ziemi Oleśnickiej, notowane w okolicach Spalic i Krzeczyna, gdzie zajmuje fragmentaryczne płaty w mozaice z innymi siedliskami. W runi dominują liczne gatunki traw, w tym kostrzewy i szczotlichy w towarzystwie innych gatunków roślin jak wilczomlecz sosnka, goździk kartuzek i driakiew żółta.

Ziemia Oleśnicka charakteryzuje się dobrze rozwiniętym rolnictwem, szczególnie w środkowej i południowej części, dzięki żyznym glebom, łagodnemu klimatowi oraz stosunkowo płaskiej powierzchni. Szczególnie ta ostatnia cecha jest charakterystyczna dla obszarów o intensywnym rolnictwie. Z tego powodu wzgórza na północy zostały słabo zagospodarowane rolniczo i porasta je duże kompleksy leśne, które jednak nie zostały w większości objęte żadnymi formami ochrony.

Do początków XXI wieku powiat oleśnicki był objęty ochroną w bardzo niewielkim stopniu. Powstały tutaj dwa, bardzo małe rezerwaty przyrody: Gola obejmujący stanowisko jodły na granicy zasięgu i Torfowisko koło Grabowa chroniące podmokłe tereny z rzadką i cenną florą. Wśród innych form ochrony została powołana m.in. „Wyspa na rzece Widawie” będąca Zespołem Przyrodniczo-Krajobrazowym, oraz cała seria użytków ekologicznych (Storczyk, Łąki w Dziadowej Kłodzie, Las Boguszycki, Mokradła Boguszyckie, Ols Spalicki, Olsy Sokołowickie), a także Park Krajobrazowy Doliny Baryczy, obejmujący mały skrawek na północno-zachodniej krawędzi powiatu. Dopiero wstąpienie Polski do Unii Europejskiej zaowocowało powstaniem całej sieci obszarów Natura 2000, rozsianym po całym terenie. Wyróżnić możemy tutaj:

  • Bierutów (223,5 ha, w całości na terenie gminy Bierutów)
  • Dolina Oleśnicy i potoku Boguszyckiego (1118,8 ha, na terenie gminy Oleśnica i Dobroszyce)
  • Kumaki Dobrej (2094,0 ha, częściowo na terenie powiatu wrocławskiego)
  • Lasy Grędzińskie (3087,5 ha, częściowo na terenie gminy Dobroszyce, powiatu wrocławskiego i powiatu oławskiego)
  • Leśne Stawki koło Goszcza (111,9 ha, w całości na terenie gminy Twardogóra)
  • Ostoja nad Baryczą (82026,4 ha, w powiecie oleśnickim znajduje się tylko fragment)
  • Stawy w Borowej (188,7 ha, na terenie gminy Długołęka, przy granicy z powiatem)

Do cennych terenów można zaliczyć także projektowany użytek ekologiczny Uroczysko Grotowskiego w okolicach miejscowości Małe Brzezie. Teren znajduje się pomiędzy Brzezinką i Ostrowiną, jego planowana powierzchnia wynosi 49,92 ha. Roślinność projektowanego użytku jest silnie zróżnicowana, przeważają w nim zbiorowiska łęgowe. Rośnie tu prawie 200 gatunków roślin, w tym chronione: wawrzynek wilczełyko i listera jajowata oraz kruszyna pospolita i kalina koralowa. Występuje tu także 262 gatunków zwierząt. W niektórych opracowaniach tereny te proponuje się objąć ochroną jako rezerwat przyrody. W literaturze i opracowaniach gmin znajduje się wiele terenów, które dawniej lub jeszcze obecnie proponuje się objąć ochroną jako rezerwaty lub użytki. Niestety w większości są to projekty bardzo odległe i prawdopodobnie nie doczekają się już realizacji. Wśród tego typu lokacji należy rezerwat Zawilec w Śliwicach, Perłówka koło Leśnych Młynów i Łąki Piszkawy koło Piszkawy. W miejscowości Miodary objęto ochroną czynną łąki rajgrasowe i trzęślicowe o powierzchni 24 ha w ramach programu ochrony motyli czerwończyka fioletka i nieparka. Teren nazwano Uroczysko Miodary, jednak nie utworzono tu żadnego rezerwatu przyrody lub użytku ekologicznego. Łąki znajdują się w obszarze sieci Natura 2000.


Ostatnim elementem systemu ochrony są pomniki przyrody. Tereny gminy Oleśnica, Bierutów i Dobroszyce nie należą do miejsc o dużej koncentracji pomników przyrody. Obejmują one wyłącznie drzewa, w przeważającej większości pojedyncze okazy oraz jeden szpaler. Pod względem gatunkowym dominują dęby szypułkowe, gatunek najbardziej powszechny w drzewostanie regionu, poza tym rosną tu pomnikowe buki, cis, platany oraz wierzba biała, gatunek rzadko obejmowano ochroną pomnikową. Znacznie lepiej prezentują się pozostałe gminy powiatu (Syców, Dziadowa Kłoda, Twardogóra), gdzie można spotkać więcej pomnikowych drzew, kilka głazów narzutowych oraz jedyny powierzchniowy pomnik w powiecie (3,18 ha) obejmując park wiejski w miejscowości Stradomia Wierzchnia. W gminie Długołęka występuje kilkanaście pomników, wśród których oprócz dębów, występuje też modrzew oraz magnolia drzewiasta. Poniżej lista pomników na omawianym terenie:

  • Bierutów: grupa 2 dębów szypułkowych
  • Bogusławice: dąb szypułkowy
  • Boguszyce: 15 dębów szypułkowych
  • Dobroszyce: cis pospolity
  • Łuczyna: dąb szypułkowy
  • Oleśnica: 4 dęby szypułkowe, buk zwyczajny, szpaler platanów (6x), wierzba biała, lipa szerokolistna
  • Osada Leśna: buk zwyczajny
  • Sokołowice: 4 dęby szypułkowe

Gmina Długołęka: 

  • Bielawa: 3 dęby szypułkowe
  • Borowa: dąb szypułkowy
  • Domaszczyn: dąb szypułkowy, aleja 11 dębów
  • Krakowiany: magnolia drzewiasta
  • Łozina: dąb szypułkowy
  • Szczodre: modrzew japoński, 4 dęby szypułkowe

Na terenie Ziemi Oleśnickiej możemy wymienić bardzo wiele rzadkich i chronionych roślin, jednak większość z nich ograniczona jest do pojedynczych stanowisk w obrębie obszarów Natura 2000, szczególnie na terenie Lasów Grędzińskich i Potoku Boguszyckiego. Duże rozproszenie stanowisk jest spowodowane przede wszystkim silną presją człowieka w postaci zagospodarowania dużych powierzchni pod pola uprawne oraz przekształcenia w kompleksach leśnych z drzewostanu liściastego w monokultury sosnowe. Mimo wszystko na terenie powiatu stwierdzono występowanie:

  • dziewięciornik błotny, pojedyncze stanowiska występują na terenie doliny Widawy i wschodnich krańcach powiatu
  • goryczka wąskolistna, notowana na łąkach trzęślicowych wokół Widawy
  • koleantus delikatny, jeden z najrzadszych gatunków rodzimej flory, znany z 2 stanowisk, w tym jedno na terenie Natura 2000 Stawy w Borowej
  • kosaciec syberyjski, rozproszone stanowiska wokół wielu cieków wodnych, m.in. Widawa, Oleśnica i Dobra
  • konwalia majowa, jeden z częstszych gatunków. Notowana w wielu lasach i uprawach leśnych. Notowana we wszystkich obszarach Natura 2000 oraz na wybranych użytkach ekologicznych
  • kukułka krwista, notowana na użytku ekologicznym Storczyk
  • kukułka plamista, pojedyncze stanowiska notowane w okolicach doliny Widawy oraz w okolicy Szczodrego.
  • kukułka szerokolistna, liczne stanowiska na terenie całego powiatu, m.in. obszar Natura 2000 Kumaki Dobrej, Lasy Grędzińskie a także w okolicach Spalic, Sokołowiska, Brzezia, Mirkowa i Długołęki.
  • lilia złotogłów, notowana w Lasach Grędzińskich
  • listera jajowata, notowana w Lesach Grędzińskich
  • mieczyk dachówkowaty, pojedyncze stanowiska na łąkach trzęślicowych na południu i wschodzie powiatu
  • naparstnica purpurowa, pojedyncze stanowiska w borach sosnowych
  • nasięźrzał pospolity, notowany na łąkach w obszarze Natura 2000 Lasy Grędzińskie
  • obuwik pospolity, jeden z najcenniejszych składników flory oleśnickiej, odnaleziony po prawie 80 latach od ostatniego notowania, występuje na południu powiatu
  • pełnik europejski, notowany na łąkach w obszarze Natura 2000 Lasy Grędzińskie
  • podkolan biały, pojedyncze stanowiska na terenie powiatu, m.in. notowany na łąkach w obszarze Natura 2000 Lasy Grędzińskie
  • śnieżyca wiosenna, posiada kilka stanowisk z czego największe liczące wiele tysięcy notowane jest na obszarze Potoku Boguszyckiego
  • śnieżyczka przebiśnieg, liczne stanowiska w grądzie i wokół cieków wodnych, m.in. okolice Sokołowiska, Brzezia, Domaszczyna, Szczodrego, Mirkowa, Borowej i lasów na terenie obszary Natura 2000 Lasy Gędzińskie, Kumaki Dobrej.
  • włosienicznik skąpopręcikowy, notowany na stawach w Borowej
  • włosienicznik wodny, notowany na stawach w Borowej