Trzebnica i okolice

26 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Opis terenu zwanego „Trzebnica i okolice” nie obejmuje całego powiatu trzebnickiego lecz przede wszystkim środkowe i wschodnie fragmenty powiatu, w skład którego wchodzi gmina Trzebnica oraz sąsiednia gmina Zawonia, sąsiadujące z nimi Oborniki Śląskie i Wisznia Mała, poświęcono osobny rozdział, natomiast dla północnego obszaru powiatu (gmina Żmigród i Prusice) opis będzie przygotowany w przyszłości. Omawiane tereny rozciągają się pomiędzy wymienionymi dwiema gminami obejmując swoim zasięgiem kilka mezoregionów:

Nizina Oleśnicka, obejmująca południowe fragmenty
Wzgórza Trzebnickie, największy powierzchniowo i najważniejszy z mezoregionów, który ciągnie się daleko poza teren gmin, zaczynając od okolic Twardogóry i kończąc na południowych krańcach powiatu górowskiego. Na terenie gminy Trzebnica zlokalizowane jest najwyższe wzniesienie Wzgórz Trzebnickich – Ciemna Góra, osiągająca 258,3 m n.p.m.
Kotlina Żmigrodzka, obejmująca północne fragmenty gmin, głównie na obszarze Zawoni. Jej dnem płyną liczne cieki wodne będące dopływami Baryczy.

Jest to teren sklasyfikowany pod względem geologicznym jako spiętrzone moreny z końcowego zlodowacenia warciańskiego, których efektem są liczne utwory lessowe (o miąższości 3-25 m) pokrywające większość wzgórz. Wszelkie pagórki morenowe są efektem rzeźbienia przez lodowce, które niosąc ze sobą ogromne ilości podłoża, formowały liczne wzgórza, pagórki i wąwozy. Większość obecnego kształtu gminy stworzyły właśnie efekty przemieszczania się lodowców. Ze względu na przebiegający środkiem gmin polodowcowy wał, powstające tu strumienie i rzeczki uchodzą do dwóch głównych zlewni, potoki tworzące się po północnych stronach wzgórz uchodzą do Baryczy, podczas gdy te powstałe na południu uchodzą do Widawy.

Szata Wzgórz Trzebnicki nie należy do mocno urozmaiconych. Główny wpływ miała na to działalność człowieka, który praktycznie całkowicie przekształcił tutejszą przyrodę. Pierwotnie wzgórza porastały przede wszystkim lasy liściaste, głównie bukowe i dębowe oraz liczne typy łęgów w dolinach rzecznych. Obecnie tego typu drzewostany rozsiane są wyspowo wśród pól i pastwisk oraz jako pojedyncze płatwy w dużych kompleksach sztucznie nasadzonych borów świerkowych i sosnowych. Bory iglaste stanowią większość lasów, które swoje największe areały zajmują w północnej części gminy Zawonia (w okolicy Grochowej lesistość dochodzi do 93%). Poza tym mniejsze kompleksy leśne występują wokół miasta Trzebnica, a także w okolicy miejscowości Komorówko i Biedaszków. Niewielkie fragmenty lasu na północy gminy, stanowią część wielkiego kompleksu leśnego Lasów Milickich i Doliny Baryczy.

Do najważniejszych typów ekosystemów leśnych należy:

żyzna buczyna niżowa (Galio odorati-Fagetum), będąca najbardziej bogatym gatunkowo drzewostanem w gminie i jednocześnie jednym z najrzadszych. Buczyna tego typu została stwierdzona w południowych fragmentach gminy, m.in. Las Bukowy na terenie Trzebnicy, rezerwat Las Bukowy w Skarszynie oraz buczyna na południowy-wschód od Będkowa (gdzie dawniej proponowano powołanie rezerwatu przyrody). W runie leśnym notuje się licznie rzadkie lub chronione gatunki roślin jak wawrzynek wilczełyko, kokorycz wątła, groszek wiosenny, .
kwaśna buczyna niżowa (Luzulo pilosae-Fagetum), charakteryzująca się mniejszą różnorodnością jednak występuje w gminie znacznie częściej. Notowana głównie w południowej części gminy, m.in. w lesie bukowym pod Trzebnicą, Tarczowem Małym, Boleścinem i na wschód od Skarszyna, w tamtejszym rezerwacie przyrody. W runie leśnym występują głównie mchy, paprocie i trawy.
grąd środkowoeuropejski (Galio sylvaticii-Carpinetum) notowany jest głównie w południowej, wyżynnej części gminy, gdzie najlepiej wykształcone płaty tego siedliska występują w pobliżu następujących miejscowości: Trzebnica, Malczów, Marcinowo, Taczów Mały, Boleścin i rezerwacie pod Skarszynem. Pojedyncze płaty notuje się także w lasach na północ od Zawnoni i Grochowej, w okolicach strumieni i innych cieków wodnych. Notuje się w nim liczne gatunki roślin jak zawilec gajowy, przytulia wonna, zdrojówka rutewkowata, kokorycz wątła, miodunka plamista i fiołek leśny.
las klonowo-lipowy na stokach (Acer platanoides-Tilia cordata) występuje w niewielkich i rozproszonych płatach w południowej części obszaru, gdzie zajmuje najbardziej strome stoki wąwozów i skarp. Najlepiej wykształcone płaty tego siedliska stwierdzono w pobliżu Marcinowa, Taczowa Małego i Głuchowa Górnego. W runie leśnym notuje się m.in. fiołka przedziwnego, dzwonka pokrzywolistnego i jaskra kaszubskiego.
lasy łęgowe (Alno-Ulmion), notowane są w silnym rozdrobnieniu, głównie w postaci niewielkich enklaw pośród stromych jarów i wąwozów, wzdłuż cieków wodnych i miejscach o wysokim poziomie wód gruntowych. Siedliska opisane są głównie w południowej części gminy, w okolicach miejscowości Boleścin, Skarszyn, Marcinów, Tarczów Mały, Pierwoszów i Łozina. Wśród ciekawszych gatunków roślin notuje się m.in. śnieżycę wiosenną, śnieżyczkę przebiśnieg, kokorycz pustą i śledziennicę naprzeciwlistną.

Niewielka lesistość terenu, za wyjątkiem północnej części gminy Zawonia, charakteryzuje się występowaniem licznych ekosystemów łąkowych, większość z nich zajmuje niewielkie powierzchnie, są jednak rozlokowane wyspowo na całym terenie. Głównie dzięki podgórskiemu charakterowi wzgórz oraz lessowemu podłożu. Do najcenniejszych biotopów należy:

murawy szczotlichowe (Spergulo vernalis-Corynephoretum), występująca na piaszczystych skrajach borów sosnowych i nieużytkach. Najlepiej wykształcone płaty można obserwować na północy, m.in. pomiędzy miejscowościami Koniowo i Ujeździec Mały. Siedlisko ze względu na niewielki areał jest potencjalnie zagrożony przez zarastanie i zalesianie.
ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) jest to biotop stosunkowo częstszy od muraw szczotlichowych, który odnotowano na kilku stromych i silnie nasłonecznionych wzgórzach pomiędzy Trzebnicą i Skarszynem (w pobliżu miejscowości Boleścin, Głuchów Górny, Kobylice, Malczów, Marcinowo, Piersno, Taczów Mały, Trzebnica, Węgrzynów), z czego część planowana jest do objęcia ochroną pod postacią użytków ekologicznych. Na ich terenie notuje się goździka kropkowanego, goździka kartuzka, przetacznika kłosowatego i driakiew żółtą.
niżowe łąki świeże użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) rozlokowane są w licznych ale rozdrobionych płatach na tym terenie, głównie w północnych fragmentach gminy, gdzie charakteryzują się liczną florą, herptofauną i entomofauną. Występują one m.in. w okolicach Skoroszowa, Grochowej i Skarszyna.
zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) zachowały się w bardzo nielicznych miejscach, głównie w dolinach większych cieków wodnych, w tym w obszarze źródliskowym użytku ekologicznego „Polana Grochowska”. Jest to jeden z najrzadszych ekosystemów, skrajnie rzadki i wymagający czynnej ochrony. Na terenie trzebnickich łąk trzęślicowych notuje się m.in. mieczyka dachówkowatego, goryczkę wąskolistną, kukułkę szerokolistną i listerę jajowatą.

Ze względu na stosunkowo umiarkowane walory przyrodnicze i duże rozproszenie ekosystemów na terenie Trzebnicy i Zawoni nigdy nie istniała rozbudowana sieć ochrony przyrody. Jednym z pierwszych jej etapów było powołanie rezerwatu przyrody Las Bukowy w Skarszynie w 1983 roku, a następnie Parku Krajobrazowego Doliny Baryczy, który obejmuje północne skrawki gminy. W I i II dekadzie XXI wieku powołano serię użytków ekologicznych, z których najcenniejszym jest Polana Grochowska, obejmująca śródleśne łąki z około 20 rzadkimi lub chronionymi gatunkami roślin. Na terenie Trzebnicy utworzono kilkanaście drobnych użytków chroniących niewielkie oazy bioróżnorodności, głównie na północy (użytki ekologiczne: Wiklina, Biedaszowska Łąka, Żurawia Łąka, Łąki Koniowskie i Żabie Kąpielisko). Oprócz tego powołano obszar Natura 2000 Skoroszowskie Łąki, obejmujący obszar 13,6 km2 z kompleksem łąk kośnych, trzęślicowych i świeżych a także licznych szuwarów i turzycowisk. Obecnie w planach ochrony przyrody istnieją liczne projekty powołania kolejnych terenów chronionych, głównie w postaci użytków ekologicznych i jednego rezerwatu przyrody (Wąwóz Włóknicy).

Oprócz walorów przyrody ożywionej Ziemia Trzebnicka posiada wiele stanowisk o walorach geologicznych i krajobrazowych z których najważniejsze jest stanowisko dokumentacyjne Lessy Winnej Góry, gdzie odkryto najstarsze ślady bytności człowieka (Homo erectus) na ziemiach polskich, datowane na ok. 500 tys. lat temu. Poza tym występuje tutaj cała seria wąwozów lessowych z których najważniejsze to Piekielny Wąwóz w południowo-zachodniej części Trzebnicy (przebiega przez niego żółty szlak w kierunku Obornik Śl.), Malczowskie Jary (wchodzące w skład projektowanego rezerwatu Wąwóz Włóknicy) oraz sieć bezimiennych wąwozów pod Tarczowem Małym i Głuchowem Górnym.

Ostatnim elementem przyrodniczym stosunkowo częstym na Ziemi Trzebnickiej są pomniki przyrody. W znacznej części obejmują one pojedyncze drzewa i grupy drzew, rzadziej dotyczą alei drzewnych i głazów narzutowych. Najczęstszym pomnikowym gatunkiem drzewa są dęby szypułkowe (gatunek dominujący w pierwotnym krajobrazie). Poza nimi licznie są pomnikowe lipy drobnolistne, buki zwyczajne, platany klonolistne i wiele innych gatunków drzew. Większość obiektów ulokowana jest na terenach zurbanizowanych, przede wszystkim na obszarach dawnych założeń parkowych i przypałacowych (Głuchów Górny, Cerekwica, Raszów, Brochocim) lub jako pojedyncze drzewa, które szczęśliwie ominęły kataklizmy lub siekiery. Oprócz wcześniej wymienionych miejscowości, duże zgrupowania pomników występują w samej Trzebnicy oraz w miejscowościach Skarszyn, Jaszyce, Jaźwiny, Komorówko i Kosinowo. Poniżej wykaz pomników w wybranych miejscowościach:

Boleścin: dąb szypułkowy, buk, 2 miłorzęby (brak w RDOŚ); drzewa zlokalizowane są przy drogach we wsi (dąb przy drodze głównej, buk w okolicy dawnego pałacyku).
Brochocin: 3 sosny, 10 lip, kasztanowiec, magnolia, klon jawor, choina kanadyjska; wszystkie pomniki zlokalizowane są na terenie dawnego parku, w większości naokoło zarastającego stawu oraz przy wejściu na teren od południowej strony. Obecnie miejsce bardzo zarośnięte z wąskimi śródleśnymi ścieżkami. Część pomników nie posiada tabliczek.
Cerekwica: miłorząb, 11 cisów, 6 dębów, 2 platany, 4 jesiony, klon; wszystkie pomniki zlokalizowane są na terenie parku, który w większości jest zaniedbany i zarośnięty. Jedynie 3 dęby znajdują się na regularnie pielęgnowanym fragmencie. Większość pomników nie posiada tabliczek.
Droszów: lipy drobnolistne
Głuchów Górny: klon, jesion, 3 buki, 2 dęby szypułkowe, sosna wejmutka, lipa drobnolistna, 3 platany. Wszystkie pomniki znajdują się tu przy lub na terenie dawnego parku, który obecnie jest bardzo zarośnięty i zaniedbany. Większość pomników nie posiada tabliczek.
Jaszyce: 5 platanów, lipa, buk, glediczja; wszystkie pomniki znajdują się przy drogach na terenie wsi.
Jaźwiny: 8 dębów; drzewa zlokalizowane są około 900-1000 m na południowy-wschód od zabudowań, przy granicy lasu .
Komorówko: 4 dęby, 2 lipy drobnolistne, kasztanowiec biały; drzewa rozlokowane są wzdłuż drogi, we wschodnim fragmencie wsi.
Malczów: buk, jesion, kasztanowiec biały; pomniki rozlokowane są naokoło stawu w południowej części wsi.
Ligota Trzebnicka: dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, kasztanowiec
Psary: 2 platany klonolistne, dąb szypułkowy
Raszów: 3 lipy, dąb błotny, żywotnik zachodni; pomniki rozlokowane są na terenie dawnego parku przypałacowego.
Skarszyn: 3 lipy drobnolistne, miłorząb, platan klonolistny
Trzebnica: platany klonolistne i miłorząb (teren przy sanktuarium Jadwigi Śląskiej), platan klonolistny (przy ul. Witosa), modrzew europejski (przy kościółku w Lesie Bukowym), 2 dęby szypułkowe (przy ul. Bochenki i Kościuszki), buk w formie czerwonolistnej (ul. Krakowska), 3 lipy drobnolistne (park miejski przy Obrońców Pokoju), lipa drobnolistna i klon jawor (ul. kolejowa).
Ujeździec Wielki: dąb, 2 robinie białe, lipa drobnolistna; drzewa rozlokowane są wzdłuż bocznej drogi w kierunku przysiółka Przeborów. Jedna robinia została wycięta (wciąż widnieje w oficjalnej liście RDOŚ).
Węgrzynów: 2 dęby
Wisznia Mała: 3 platany, dąb szypułkowy, buk; drzewa rozlokowane są w parku na wysokości wiejskiej szkoły w północnej części wsi.

Tereny przyrodnicze na Ziemi Trzebnickiej:

Na terenie Wzgórz Trzebnickich możemy wymienić bardzo wiele rzadkich i chronionych roślin, jednak większość z nich ograniczona jest do pojedynczych stanowisk. Duże rozproszenie jest spowodowane przede wszystkim silną presją człowieka w postaci zagospodarowania dużych powierzchni pod pola uprawne oraz przekształcenia w kompleksach leśnych z drzewostanu liściastego w monokultury sosnowe. Mimo wszystko na terenie wzgórz stwierdzono występowanie:

buławnik czerwony, pojedyncze stanowisko stwierdzono w lesie bukowym pod Trzebnicą
bodziszek żałobny, stwierdzony w rezerwacie Las Bukowy pod Skarszynem oraz na północ od Zawoni
centuria pospolita, pojedyncze stanowiska w środkowej części gmin
fiołek przedziwny, odnotowany na terenie rezerwatu Las Bukowy pod Skarszynem
gnieźnik leśny, odnotowany na Skoroszowskich Łąkach, między Domanowicami a Komorówkiem.
goryczka wąskolistna, stwierdzona na Polanie Grochowskiej
goździk kropkowany, pojedyncze stanowiska na całym terenie
goździk kartuzek, pojedyncze stanowiska na całym terenie, głównie w południowej części na projektowanych użytkach ekologicznych
kokorycz wątła, stwierdzona na terenie rezerwatu
krwawnik pannoński, pojedyncze stanowisko pod Domanowicami
kukułka szerokolistna, kilkanaście stanowisk, głównie w północnej części (m.in. Cerekwica) i na terenie gminy Zawonia, w tym na Polanie Grochowskiej
listera jajowata, na terenie Łąk Skoroszowskich, pod Droszowem.
łuskiewnik różowy, pojedyncze stanowiska w grądzie na terenie rezerwatu oraz pod Grochową
mieczyk dachówkowaty, pojedyncze stanowiska na terenie gminy Zawnonia, w tym na Polanie Grochowskiej
podejźrzon marunowy, skrajnie rzadki gatunek na terenie kraju Stwierdzony pod Komorówkiem w widnym lesie.
podkolan biały, pojedyncze stanowiska na terenie lasów pod Zawonią oraz w okolicy Domanowic
przylaszczka pospolita, odnotowana na terenie rezerwatu
śnieżyczka przebiśnieg, w okolicach cieków wodnych pod Tarczowem Małym oraz kilkanaście lokacji w lasach na północ od Zawoni
widlicz cyprysowy, pojedyncze stanowiska w borach na północ od Koniówka
zdrojówka rutewkowata, na terenie rezerwatu, na wale przebiega jej północno-zachodnia granica zasięgu w Polsce.