Czarny Kocioł Jagniątkowski

Ten stosunkowo niewielki kocioł jest mało znany wśród turystów oraz rzadko odwiedzany. Większe masy odwiedzające park kierują się przeważnie do pozostałych miejsc, takich jak Kotły Małego i Wielkiego Stawu, Śnieżne Kotły oraz Kocioł Łomniczki, którym dostają się bezpośrednio na Śnieżkę. Brak popularności służy tutejszej przyrodzie, która może rozwijać się we względnym spokoju. Jest to miejsce o bogatej roślinności i ciekawej historii. 

---

Położenie: Kocioł zlokalizowany jest w zachodniej części Karkonoszy, będących częścią Sudetów Zachodnich. Położony jest w całości na terenie parku narodowego, na północnych zboczach masywu pomiędzy Śnieżnymi Kotłami od zachodu i Długim Grzbietem od wschodu. Administracyjnie w całości leży na terenie miasta powiatowego Jelenia Góra.

Budowa: Większą część kotła stanowią ściany dwóch szczytów położonych powyżej: Śmielec (1424 m n.p.m.) tworzący północno-wschodnie stoki oraz Czeskie Kamienie (1416 m n.p.m.) od strony północno-zachodniej. Całość zbudowana jest z tych samych skał, z których utworzony jest prawie cały masyw Karkonoszy, czyli granitu karkonoskiego stanowiącego geologiczny trzon całego grzbietu. Został on wyniesiony w okresie trzeciorzędowych alpejskich ruchów górotwórczych na wysokość 1400 m ponad Kotlinę Jeleniogórską. Obecny kształt terenowi nadały trwające miliony lat procesy wietrzenia oraz procesy peryglacjalne, najprawdopodobniej w okresie plejstocenu i ostatniego zlodowacenia (bałtyckiego). Miększe podłoża uległy erozji pozostawiając odporny na wietrzenie granit.

Kocioł ma stosunkowo mało urozmaicony kształt na wzór półokręgu, którego ściany opadają około 200 m w dół. Górna krawędź lokalizowana jest na wysokości 1325 m n.p.m., podczas gdy dno znajduje się na wysokościach 1130-1150 m n.p.m. Większość ścian poprzecinana jest niewielkimi żlebami, które charakteryzuje mocny i gwałtowny spadek, opadając aż do dna kotła z dobrze widoczną tam moreną czołową z najmłodszego etapu zlodowacenia. Dno obejmuje stosunkowo płaski teren łagodnie opadający w kierunku północnym, tworząc wąską dolinę o nazwie Jaworowa Łąka, mającą około 450-500 metrów długości (licząc odległość pomiędzy ścianami kotła a Rozdrożem pod Jaworem), która dalej przechodzi w dolinę potoku Wrzosówka aż do granic parku.

---

Roślinność: Zróżnicowana, z czego do najbogatszych florystycznie należą obszary wokół cieków wodnych i w dolinie potoku Wrzosówka na Polanie Jaworowej. Większą część kotła porastają ubogie siedliska rozległych płatów z zespołu górnoreglowych borów sudeckich (Calamagrostio villosae-Piceetum) z dominującym w krajobrazie świerkiem w różnym stadium rozwoju wraz z domieszką jarzębu pospolitego, kosodrzewiny i brzozy oraz licznych w runie leśnym kęp borówki czarnej i rzadziej borówki bagiennej. Miejscami świerczyna ustępuje zaroślom krzewów i niskich drzew liściastych, w skład których możemy wyróżnić rzadką czeremchę skalną, jarzębinę górską oraz rośliny zielne (goryczka trojeściowa, podbiałek alpejski, siódmaczek leśny, przytulia hercyńska, jaskier platanolistny, jastrzębce i wierzbówki). Warto nadmienić, że wśród niskiej roślinności występują także pojedyncze okazy klonu jawora, mające w tym miejscu najwyżej położone stanowisko w Karkonoszach, od którego wzięła się nazwa tutejszej Jaworowej Polany.

Na stokach o łagodniejszym przebiegu, w wilgotniejszych miejscach i wokół wysięków wodnych utworzyły się wysokogórskie ziołorośla i traworośla z klasy  Betulo-Adenostyletea, charakteryzujące się obecnością okazałych bylin dwuliściennych i wysokich traw, często z udziałem niższych krzewów. Utworzyły się one głównie w dolnych partiach, gdzie rumosz skalny i spływająca woda utworzyły żyzne i wilgotne podłoże, miejscami o dobrym natlenieniu i systematycznym przepływie wód.  Największe połacie tworzą ziołorośla zespołu miłosny górskiej (Adenostyletum alliariae) z dominacją tytułowej miłosny górskiej. Oprócz niej w skład siedliska wchodzi także modrzyk górski, kozłek bzowy, wierzbownica okółkowa, tojad sudecki, wierzbówka kiprzyca, starzec gajowy, rutewka orlikolistna i ciemiężyca zielona. W mniej nasłonecznionych i chłodniejszych miejscach roślinność kwiatowa ustępuje paprociom, głównie wietlicy alpejskiej, tworząc ziołorośla paprociowe.

Na zboczach o dużym nachyleniu oraz wraz ze wzrostem wysokości, flora stopniowo zmienia skład gatunkowy. Tutejsze siedliska klasyfikowane są jako naturalne traworośla wysokogórskie ze związku Calamagrostion, które wytworzyły się na mniej żyznym i suchszym podłożu o większym udziale rumoszu skalnego. Roślinność cechuje większa wytrzymałość na górskie warunki klimatyczne, w tym częste lawiny i silne wiatry. Ruń tworzy głównie trzcinnik leśny, któremu towarzyszy wiele rzadkich lub chronionych gatunków roślin, m.in. zawilec narcyzowy, pierwiosnek maleńki, konwalia majowa, wroniec widlasty, widlicz alpejski, zerwa kłosowa i sasanka alpejska. Miejscami tworzą się także kępy wrzosu zwyczajnego i borówki czarnej. W tych samych górnych partiach kotła wyróżniamy także wysokogórskie murawy, w tym rozpoczynające się tu murawy bliźniaczkowe (Nardetalia), które rozpościerają się dalej, na całej wierzchowinie Karkonoszy. Poza gatunkiem typowym, bliźniaczką psią trawką, notuje się tu takie gatunki jak podbiałek alpejski, prosiecznik jednogłówkowy, rdest wężownik, jastrzębce (w tym bardzo rzadki gatunek jastrzębca – jastrzębiec żałobny), widłak goździsty, widlicz alpejski i nawłoć alpejską. W wilgotniejszych miejscach można spotkać szereg rzadkich gatunków roślin, w tym rzeżuchę rezedolistną i dzwonka karkonoskiego.

Miejscami wilgotne tereny przechodzą w torfowiska przejściowe i niskie z liczną i bogatą roślinnością torfowiskową, które w dolnych partiach przechodzą płynnie w kwaśne młaki niskoturzycowe (Caricion nigrae). Wśród gatunków typowych wyróżnia się m.in. turzycę pospolitą, sit cienki, żurawinę błotną, borówkę bagienną, borówkę czarną, wełniankę wąskolistną, bardzo rzadkiego zdrojka błyszczącego i liczne mchy torfowce. Wśród licznych kęp traw i turzyc notuje się rzadkie oraz chronione gatunki, m.in. niebielistka trwała, kukułka sudecka, kukułka Fuchsa i fiołek błotny. Z tego fragmentu Karkonoszy podawana jest także bardzo rzadka na Dolnym Śląsku listera sercowata, która jest podawana zaledwie z kilku miejsc w Sudetach. Wyższe i suchsze partie porastają wrzosowiska identyfikowane jako wrzosowiska arnikowe (Arnico montanae-Callunetum), w runie których oprócz tytularnej arniki górskiej i wrzosu zwyczajnego występuje także prosienicznik jednogłówkowy, borówka czarna i liczne jastrzębce.

---

Poniżej linii lasu, gdzie występują wszechobecne płaty dolnoreglowego boru jodłowo-świerkowego (Abieti-Piceetum (montanum)), które charakteryzuje ubogi skład gatunkowy ograniczony głównie do licznych gatunków traw, paproci oraz mchów. Jedynie w niewielkich prześwitach oraz w miejscach z wilgotnym podłożem (sąsiedztwo cieków wodnych i zastoin wodnych) występuje większe bogactwo florystyczne. Do ciekawszych gatunków spotykanych w najniższych partiach kotła należy m.in. podrzeń żebrowiec, przytulia hercyńska, widłak goździsty, siódmaczek leśny, goryczka trojeściowa i wroniec widlasty.

Zagrożenia: Potencjalnie niezbyt duże. Do najbardziej zagrożonych fragmentów należą tereny przylegające bezpośrednio do szlaków oraz wzdłuż kładki na Jaworowej Polanie. W przypadku młak i torfowisk wzdłuż kładki istnieje zagrożenie zrywania kwiatów lub zadeptywania roślinności, jako że często turyści schodzą tu ze ścieżki w celu odpoczynku lub zrobienia zdjęć ładnej panoramy. Sama okolica potoku Wrzosówki i tamtejszej roślinności leży bezpośrednio przy szlaku. Chęć zrobienia krótkiego postoju przy strumieniu może potencjalnie tworzyć zagrożenie zrywania lub zadeptywania tamtejszych roślin. Poza tymi niewielkimi obszarami, niemal cała reszta terenu nie jest w żaden sposób udostępnione do zwiedzania, a żeby móc wejść w celu badań naukowych potrzeba odpowiednich pozwoleń udzielanych przez władze parku narodowego. Roślinność w głębi kotła oraz na jego ścianach może być zagrożona przez czynniki naturalne, takie jak częste lawiny skalne i śnieżne oraz spadające obrywy skalne, które w znaczący sposób mogą uszkodzić rośliny porastające strome zbocza oraz ich bezpośrednie podnóże.

Inne: Teren znany jest miejscowej ludności oraz miłośnikom gór z wielu interesujących zjawisk. Do najważniejszych należy tzw. Wędrujący Kamień. Jest to duży blok granitu o wysokości 2,8 m oraz obwodzie 9,5 m znajdujący się w głębi polodowcowego kotła, po jego wschodniej stronie. Na jednej ze ścian kamienia wykuta jest litera „W”. Sama legenda o jego podróżniczych właściwościach sięga jeszcze XVII wieku, kiedy to notuje się pierwsze obserwacje tego zjawiska. Opis jednego z mieszkańców Jeleniej Góry, Hausleutnera, zawiera notatki mówiące o tym, że od 1797 do 1810 roku głaz przemieścił się w kierunku północno-zachodnim o prawie 30 metrów. Współczesna nauka wyjaśnia, iż widywane tu zjawisko jest efektem zsuwów rumoszu skalnego zachodzącego na stokach o silnym nachyleniu, które zachodzą w czasie wietrzenia skał oraz dużymi opadami atmosferycznymi. Gromadząca się woda ulega procesom zamarzania i rozmarzania powodując rozsadzanie skał i ułatwiając przesuwanie się rozdrobnionego materiału. Dodatkowo bardzo liczne spływy lawin śnieżnych oraz ruchy moren wspomagają procesy „przepychania” głazu.

Teren od dawna był znany ze swoich wartości przyrodniczych. Podobnie jak pozostałe polodowcowe kotły, również Czarny Kocioł Jagniątkowski był objęty ochroną jako rezerwat przyrody o powierzchni wynoszącej 22 ha. Całość została wchłonięta przez utworzony w 1959 r. park narodowy. Pomimo dużej popularności, nie istnieją obecnie żadne szlaki prowadzące bezpośrednio przez kocioł. Teren można zwiedzać pośrednio poprzez trzy szlaki turystyczne:

• niebieski, poprowadzony wzdłuż Koralowej Ścieżki, biegnie zachodnią ścianą kotła i prowadzi z Jagniątkowa do czeskiego schroniska Mědvdí bouda.
• zielony, który został poprowadzony wzdłż Ścieżki pod Reglami z okolic  okolicy schroniska pod Łabskim Szczytem przez Śnieżne Kotły do Przełęczy Karkonoskiej, przechodzi dolną krawędzią kotła,
• czarny, krótki szlak prowadzący od Koralowej Ścieżki do Jaworowej Polany, gdzie poprowadzona jest krótka ścieżka w postaci drewnianej kładki nad młakami i łąkami.

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Teren pozostawia miłe wspomnienia, mimo że udostępniony jest tylko fragment kotła obejmujący niewielką powierzchnię Polany Jaworowej, którą możemy zwiedzić na drewnianej kładce. Kładka uniemożliwia deptanie runi i chociaż częściowo niweluje schodzenie turystów ze szlaku. Ci jednak często zbaczają z drewnianej drogi aby móc zbliżyć się do wartkiego potoku w celu odpoczynku, umoczenia zmęczonych od chodzenia stóp lub by zrobić ładne zdjęcie. Poza tym niewielkim odcinkiem, reszta kotła jest niezadeptana i bezpieczna przed turystyczną presją. Część kotła można podziwiać z Koralowej Ścieżki, która idzie wzdłuż zachodniej ściany, gdzie ukazuje nam się niewielka panorama na żleby i wysokogórską roślinność. Większość roślin niestety rośnie daleko od szlaków, gdzieś na nieudostępnionych murawach i polanach. Przy ścieżkach spotkać można kępy goryczki trojeściowej, kukułki Fuchsa i wełnianki wąskolistnej, a wchodząc poniżej linii lasu także przytulię hercyńską, widłaki, ciemiężycę zieloną i liczne paprocie.

---

BIBLIOGRAFIA

---

• Kącki Z., Dajdok Z. & Szczęśniak E. 2003. Czerwona lista roślin naczyniowych Dolnego Śląska. [w:] Z. Kącki (red.), Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego Śląska. Instytut Biologii Roślin, Uniwersytet Wrocławski, Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „Pro Natura”, Wrocław. ss. 3-65.
• Krukowski M. 2002. Rzadkie gatunki roślin naczyniowych Karkonoszy. 1. Szarota drobna Gnaphalium supinum. Przyroda Sudet. Zach. 5: 17-22.
• Kwiatkowski P. 2004a. Campanula bohemica Hruby in Polivka, Domi n & Podpěra. Dzwonek karkonoski. [w:] B. Sudnik-Wójc ikowska & H. Werbl an-Jakubiec (red.), Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 9. Gatunki Roślin. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. ss: 88-91.
• Kwiatkowski P. 2004b. Vegetation of the Czarny Kocioł Jagniątkowski Cirque. Opera Corc. 41: 213-222.
• Kwiatkowski P. 2007a. Swertia perennis in the Karkonosze National Park – distribution and occurrence in plant communities. Opera Corc. 44: 345-351.
• Matuszkiewicz W. & Matuszkiewicz A. 1967. Zespoły roślinne Karkonoskiego Parku Narodowego. Część I. Zbiorowiska leśne. Prace Wrocł. Tow. Nauk. B/135: 1-99.
• Suchodolski J., Architektura schronisk górskich w Sudetach, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005
• Sudeckiedrogi.wordpress.com
• Żołnierz L., Wojtuń B. & Raj A. 2000. Śródleśne łąki w dolnym reglu Karkonoskiego Parku Narodowego – ich wartość przyrodnicza i problemy ochrony. Opera Corc. 36: 602-606.