Dolina Czyżynki

31 maja 2021 Wyłączono przez admin

Mało znana dolina leżąca w cieniu znacznie bardziej popularnych miejsc jak Przełomy pod Książem oraz zamek Cisy. Teren porasta mozaika siedlisk, w tym siedliska rzadkie w skali kraju oraz regionu jak ciepłolubne dąbrowy i murawy panońskie z wieloma rzadkimi gatunkami roślin. Dolina stanowi także ważną ostoję dla licznej tu fauny ssaków, gadów oraz płazów. Całe to przyrodnicze bogactwo leży po sąsiedzku z dużymi miastami regionu, którego mieszańcy nie zdają sobie sprawy.

Typ ochrony: Natura 2000 (częściowo)

Data utworzenia: x

Powierzchnia: ok. 50 ha

Powiat: Wałbrzyski

Gmina: Stare Bogaczowice

Nadleśnictwo: Wałbrzych

Położenie i budowa: Obszar obejmuje tereny w dolinie Czyżynki w środkowej części Pogórza Wałbrzyskiego (dawniej Bolkowsko-Wałbrzyskiego) wchodzącego w skład Pogórza Zachodniosudeckiego. Ze względu na brak oficjalnych granic, uznaje się że opisywana dolina obejmuje odcinek potoku Czyżynka rozpościerającego się pomiędzy zamkiem Cisy a powiatową drogą wraz z opadającymi do doliny stokami góry Czyżowa (411 m n.p.m.). Całość obejmuje grunty prywatne oraz oddziały leśne 35 i 39 nadleśnictwa Wałbrzych, które dodatkowo znajdują się w obszarze Natura 2000 Dobromierz i Książańskim Parku Krajobrazowym.

Dolina wraz z sąsiednimi terenami przynależy geologicznie do niecki tektonicznej określanej jako depresja Świebodzic. Całość ograniczona jest przez dyslokacje Szczawienka i Strumyka od południa oraz Sudecki Uskok Brzeżny od północny. Potok Czyżynka tworzy tutaj dolinę przełomową przecinającą swoim biegiem tereny zasypane wcześniej przez luźne osady i odsłaniając skały twardsze oraz odporniejsze na erozję. Skały tworzące dolinę stanowią w większości prekambryjskie skały magmowe (diabazy i łupki zieleńcowe) oraz silnie przeobrażone skały wulkaniczne: kataklazyty i mylonity. Teren posiada bogatą rzeźbę w formie doliny ukierunkowanej południkowo, której dnem płynie Czyżynka poprzez czwartorzędowe osady aluwialne. Rzeźba wzniesień otaczających potok charakteryzuje się bogatą formą oraz silnym nachyleniem. Różnica poziomów od szczytu Czyżowej do najniższego miejsca w dolinie wynosi niemal 70 metrów. Najbardziej strome stoki występują w części północnej, gdzie jednocześnie odsłaniają się widowiskowe ostańce skalne. Stanowią one naturalny punkt widokowy na okolicę.

Roślinność: Stosunkowo bogata dzięki stromym stokom utrudniającym ich zagospodarowanie. Dno doliny porastają siedliska nieleśne, podczas gdy stoki i górne partie porasta mozaika siedlisk leśnych. Do największych powierzchniowo naturalnych siedlisk leśnych należą lasy dębowe tworzące mozaikę siedlisk o trudnych do wytyczenia granicach. Na stromych i suchych stokach dominuje kwaśna podgórska dąbrowa termofilna (Viscario vulgaris-Quercetum petraeae). Jej drzewostan buduje przede wszystkim dąb bezszypułkowy, któremu towarzyszy także brzoza brodawkowata i sosna pospolita, będąca efektem dawnych nasadzeń. Drzewa ze względu na trudne warunki klimatyczne i glebowe charakteryzują się niskim wzrostem oraz cienkimi i powyginanymi pniami bez większej wartości dla gospodarki leśnej. Miejscami widoczna jest struktura starych i okazałych drzew wymieszana z odnawiającym się drzewostanem młodych dębów. Warstwa podszytu słabo wykształcona, składa się głównie z młodych drzewek dębowych a także kruszyny pospolitej, głogu, bzu czarnego i licznych krzewów jeżynowych. Runo leśne także jest ubogie, gdzie w wielu miejscach nie wykształciła się warstwa zielna. Fragmenty porośnięte roślinnością są zdominowane przez kępy paproci (m.in. orlica pospolita, nerecznica samcza, paprotka pospolita) a także inne charakterystyczne gatunki jak liczne jastrzębce (jastrzębiec sabaudzki, jastrzębiec leśny), poziewniki, pszeniec zwyczajny, pszeniec gajowy, konwalia majowa, konwalijska dwulistna, wrzos zwyczajny, szczawik zajęczy, poziomka pospolita, dzwonek brzoskwiniolistny, dziurawiec zwyczajny i borówka czarna. Miejscami kwaśne dąbrowy przechodzą w świetliste dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae), głównie w warstwach podszczytowych oraz na południowych stokach w miejscach z żyźniejszym podłożem. W runie leśnym paprocie i mchy ustępują łanom traw, które dominują w krajobrazie lasu. Towarzyszą im pojedyncze kępy innych gatunków jak przytulia Schultesa, pięciornik biały, pszeniec gajowy, konwalia majowa, ciemiężyk białokwiatowy, bniec biały, lepnica zwisła, lepnica rozdęta, smółka pospolita i zawilec gajowy. Siedlisko zostało dopiero niedawno wyodrębnione w obszarze Natura 2000 Dobromierz i jego dokładna powierzchnia oraz skład gatunkowy jest dopiero poznawany. Wśród roślin rzadkich lub chronionych wyróżniają się storczyki: podkolan biały, gnieźnik leśny oraz charakterystyczny dla świetlistej dąbrowy – buławnik mieczolistny.

Do najważniejszych siedlisk leśnych pod względem różnorodności należy podgórski klonowo-lipowy las stokowy (Aceri platanoidis-Tilietum platyphylli) porastający strome zbocza opadające w kierunku potoków. Siedlisko charakteryzuje względnie wilgotny mikroklimat oraz żyźniejsze podłoże, którego płaty rozdzielone są przez liczny rumosz skalny. Drzewostan jest bardzo różnorodny, składający się na mozaikę gatunków liściastych, m.in. lipa drobnolistna, klon jawor, klon zwyczajny, dąb bezszypułkowy oraz buk zwyczajny. W warstwie podszytu występuje licznie cis pospolity tworzący miejscami niemal jednogatunkowe płaty dominujące nad innymi krzewami. W runie leśnym spotkać można typowe gatunki dla jaworzyny tj. czerniec gronkowy, czworolist pospolity, fiołek leśny, kopytnik pospolity, przytulia wonna, żankiel zwyczajny, chroniona listera jajowata oraz liczne paprocie (wietlica samicza, nerecznica samcza). W żyźniejszych i mniej kamienistych partiach siedlisko przechodzi w grąd środkowoeuropejski (Galio sylvatici-Carpinetum betuli), który miejscami tworzy mozaikę o trudnych do rozpoznania granicach. Siedlisko cechuje stosunkowo wysoki poziom naturalności o bardzo różnorodnym składzie gatunkowym. Drzewostan budują w większości gatunki liściaste, głównie lipa drobnolistna i dąb bezszypułkowy z dużym udziałem grabu, klonu jawora i klonu zwyczajnego. Poza gatunkami typowymi dla siedliska, dość licznie notuje się także drzewa iglaste m.in. świerk pospolity i sosna zwyczajna. Ich obecność jest efektem dawnych nasadzeń. Warstwa podszytu jest dobrze rozwinięta, gdzie dominują typowo grądowe gatunku krzewów jak czeremcha zwyczajna i leszczyna a także młode okazy wcześniej wymienionych gatunków drzew. Runo leśne jest dobrze bogate w gatunki typowe dla żyznych lasów liściastych jak czworolist pospolity, czyściec leśny, dąbrówka rozłogowa, gajowiec żółty, groszek wiosenny, gwiazdnica pospolita, jasnota biała, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kuklik zwisły, kupkówka Aschersona, miodunka ćma, śnieżyczka przebiśnieg, świerząbek gajowy, szczawik gajowy, ziarnopłon wiosenny i złoć mała. Wśród gatunków rzadkich i chronionych występują okazy lilii złotogłów, czosnku niedźwiedziego i śnieżycy wiosennej

Stoki są gęsto pokryte terenami leśnymi, jednak w miejscach nagromadzenia się największych ilości skał drzewa nie są w stanie wyrosnąć. Wolną niszę ekologiczną zajmują siedliska roślinności naskalnych i niskich muraw. Do najważniejszych i najcenniejszych należą płaty muraw pannońskich z kostrzewą bladą (Festuco-Stipion), które porastają wychodnie skalne na zachodnich stokach Czyżowej. W luźnej i skąpej runi dominują szaro-zielone kępy kostrzewy sinej z pojedynczymi okazami innych roślin jak rozchodniki, czyścica drobnokwiatowa, macierzanka zwyczajna a także bylice i smółki. Z gatunków chronionych stwierdzono kępy zanokcicy północnej. Siedlisko tworzy luźną i ubogą gatunkowo ruń ze względu na bardzo kwaśne podłoże i niewielką warstwę podłoża. Miejscami występują na niemal nagich skałach pozbawionych podłoża. W miejscach nasłonecznionych występują najbardziej wytrzymałe z siedlisk, związane z pierwszą fazą kolonizacji obszarów skalnych stanowiące jednocześnie jedne z cenniejszych w tej części Sudetów. Siedliska te określane są jako skały wapienne i neutrofilne z roślinnością pionierską (Alysso-Sedion). Jest to ekosystem krótkotrwały z natury, który porasta nagie półki skalne, piargi i utrwalony rumosz skalny, najczęściej na glebach inicjalnych lub w dobrze utrzymującej wilgoć warstwie mszystej. W ciągu kilku dekad ulegają stopniowej sukcesji, zarastając wyższą roślinnością, głównie trawami i bylinami a następnie krzewami, tworząc luźną darń oraz zarośla. W siedlisku notowanych jest kilka gatunków m.in. wiechlina spłaszczona, czyścica drobnokwiatowa, rozchodnik wielki, rozchodnik ostry i liczne mszaki. Na punkcie widokowym uwagę zwraca duża kępa jałowca pospolitego. Okaz rośnie na niemal nagiej skale, gdzie w w bardzo trudnych warunkach wytworzył krzew o specyficznym pokroju. Choć w skali kraju jałowce są stosunkowo pospolite, to jednak na terenie Sudetów jest to gatunek bardzo rzadki.

W dolinie potoku występują tereny płaskie, które miejscami stanowią zagospodarowane pola rolne lub użytki zielone określane jako łąki świeże użytkowane ekstensywnie lub łąki rajgrasowe (Arrhenatherion elatioris). Obejmują one większość powierzchni. Część płatów jest regularnie wykaszana lub niestety zdarza się także i przeoranie pól. Dominującymi gatunkami w typowych łąkach świeżych są trawy (rajgras wyniosły, kupkówka pospolita, konietlica łąkowa, stokłosa miękka, tymotka łąkowa), którym towarzyszą liczne byliny i rośliny jednoroczne takie jak bodziszek łąkowy, brodawnik zwyczajny, chaber łąkowy, cieciorka pstra, jaskier ostry, jastrun właściwy, koniczyna łąkowa, kozibrody, przytulia pospolita, skalnica ziarenkowata, świerzbnica polna i szczaw rozpierzchły. Wśród gatunków chronionych notowana jest tutaj duża populacja zimowitu jesiennego. W granicach kośnych łąk świeżych występują także siedliska wodno-błotne porastające najbliższe fragmenty wokół potoku. W niektórych najwilgotniejszych miejscach wytworzyły się tzw. łąki wiązówkowe z zespołu wiązówki i bodziszka błotnego (Filipendulo-Geranietum palustris). Stanowią one półnaturalne zbiorowiska ziołorośli porastających brzegi cieków wodnych na podmokłych, torfiastych lub mułowych glebach charakteryzujące się bardzo bogatym wystąpieniem wiązówki błotnej oraz innych gatunków jak dziurawiec skrzydełkowaty, krwawnica pospolita, kozłek lekarski, tojeść bukietowa i przetacznik długolistny.

Zwierzęta: Fauna doliny została dosyć dobrze poznana, dzięki czemu obszar ten dodatkowo zyskuje na bioróżnorodności. W wodach Czyżynki odnotowano populacje gatunków naturowych jak bóbr europejskio oraz wydra. Z innych rzadkich lub chronionych ssaków wykazano na tym terenie m.in. karczownika, orzesznicę i rzęsorka rzeczka. Strome stoki Czyżowej oraz wszystkich sąsiednich szczytów zamieszkują wyjątkowo liczne stada muflonów, gatunku obcego, sprowadzonego do celów myśliwskich w poprzednich stuleciach. Obecnie gatunek ten występuje bardzo licznie na terenach Pogórza. Oprócz ssaków, dolinę i jej stoki stanowią ważną ostoję dla licznej herpetofauny. W wilgotnych fragmentach oraz na dnie doliny występują płazy (traszka zwyczajna, traszka górska), a na słonecznych stokach lasów dębowych notowane są padalce, jaszczurki żyworodne oraz żmije zygzakowate.

Inne: Teren posiada względnie dobre zagospodarowanie turystyczne, które zawdzięcza tylko i wyłącznie pobliskim ruinom zamku Cisy, do którego poprowadzono cały szereg szlaków turystycznych. Przez samą dolinkę przebiega jedynie zielony szlak tzw. Szlak Zamków Piastowskich poprowadzony z zamku Grodziec na Pogórzu Kaczawskim aż do zamku Grodno nad Jeziorem Bystrzyckim. Przez dolinkę trakt poprowadzony jest zachodnią stroną przez szczytowe partie lasu. Jednak południowe wejście do doliny stanowi punkt przecięcia kilku szlaków (niebieski, czerwony, zielony i ścieżka przyrodnicza).

Na północno-zachodnim stoku Czyżowej znajduje się grupa skał, stanowiąca naturalny punkt widokowy na okolicę. Na dnie samej doliny widoczne są ruiny budynku. To pozostałości po niemieckim schronisku Zeisgrundbaude, gdzie znajdowało się także ujęcie wody mineralnej Adelsbacher Taffelwasser. Ujęcie pozostało do dzisiaj, jednak nie jest ono ogólnodostępne.

Zagrożenia: Stosunkowo nieduże za wyjątkiem jednego czynnika. Stoki opadające do dolinki stanowią teren dość niekorzystny do prowadzenia gospodarki leśnej. Występują tu strome zbocza pokryte gęstą siecią wychodni skalnych, urwisk oraz bardzo licznych głazowisk. Z tego powodu na większości obiektu nie jest prowadzona lub planowana rębnia drzewostanów. Do jednych z poważniejszych zagrożeń należy wkraczanie gatunków obcych, dotyczy to głównie niecierpka drobnokwiatowego, który bardzo rozpowszechnia się lasach klonowo-lipowych oraz grądzie. Dodatkowo w miejscach prześwitów mogą pojawiać się rodzime gatunki wypierające naturalnie występującą roślinność, dotyczy to głównie trzcinnika, jeżyny i pokrzywy. Występujące procesy erozji wodnej i wietrznej mogą niszczyć pokrywę glebową i wymywać niewielką warstwę próchnicy przyczyniając się do wzrostu degradacji obszaru oraz zamierania części drzewostanów.

Wśród najpoważniejszych zagrożeń wymienianych w obrębie nie tylko dolinki ale całego parku krajobrazowego jest nienaturalnie duża populacja gatunku obcego, wprowadzonego przez człowieka. Mowa jest o muflonie, którego budowa anatomiczna przystosowana jest do poruszania się po stromych i kamienistych stokach. W efekcie osobniki tego gatunku licznie przemierzają stoki wyjadając sporą część naturalnie występującej tam roślinności. Szczególnie zagrożone są siedliska występujące na suchym i ubogim podłożu, gdzie roślinność odrasta i regeneruje się znacznie wolniej niż jest wyjadana. Dotoczy to głownie lasów dębowych oraz muraw panońskich. Dodatkowo intensywna penetracja stoków przez większe stada przyśpiesza erozję podłoża skalnego. Aby zapobiec dalszym uszkodzeniom należałoby przedsięwziąć plany mające na celu ograniczenie populacji gatunku obcego dla Pogórza i ogólnie całego kraju.

Wrażenia Osobiste: Umiarkowanie pozytywne. Czyżynka jest w większości całkowicie niezagospodarowanym terenem, gdzie nie ma szlaków ani nawet użytkowanych dróg leśnych. Jedynymi śladami człowieka jest silnie zarośnięta droga oraz wydeptane wąskie ścieżki, które w większości mogą być dziełem zwierząt aniżeli ludzi. Po wojnie dolina została całkowicie zapomniana na rzecz sąsiedniego zamku Cisy, gdzie poprowadzono szlaki i ścieżki dydaktyczne. Na Czyżynce zastaniemy jedynie dawny punkt widokowy pozbawiony barierek oraz ruiny schroniska w dolinie potoku. Część przyrodnicza także rozczarowuje. Ze względu na strome stoki lasy nie zostały tutaj przetrzebione, jednak nie są one bogate przyrodniczo. W większości są to kwaśne dąbrowe, siedlisko naturalnie ubogie w gatunki, jednak w innych siedliskach także brakuje większej liczby gatunków rzadkich lub chronionych. Jednym z powodów są kwaśne i suche gleby, które cechują się właśnie ubogością gatunków, bez względu na poziom naturalności. Mimo wszystko nawet takie fragmenty warte są uwagi i ochrony, być może w następnych dekadach siedliska ulegną większej naturalizacji a tym samym zwiększeniu bioróżnorodności.

Informacje Praktyczne:

brak dojazdu, dolinka znajduje się wprawdzie w bliskiej odległości od dróg, jednak nie prowadzą do niej żadne drogi udostępnione do ruchu samochodowego. Najbliższa jest niedawno wyremontowana droga dojazdowa do zamku Cisy, gdzie umiejscowiony jest także niewielki parking
najcenniejsze fragmenty leśne znajdują się po wschodniej stronie potoku. Jedyne przejście (mostek) ulokowany jest w pobliżu parkingu. Stoki nie posiadają dróg i poruszać się po nich można jedynie udeptanymi ścieżkami lub na dziko przez wysokie trawy.
jak na złość, najważniejsza element Czyżynki, czyli punkt widokowy z murawami panońskimi, znajduje się pod drugiej stronie doliny. Od parkingu trzeba przejść około 30-40 minut przez zarośnięty las. Z tego powodu wizytę polecamy tylko najwytrwalszym
teren o średniej trudności, polecany głównie dla osób mających pewne doświadczenie w poruszaniu się po stromym i niedogodnym terenie. UWAGA: punkt widokowy nie jest w żaden sposób zabezpieczony, należy zachować tam najwyższą ostrożność.
w sąsiedztwie znajduje się rezerwat przyrody Przełomy pod Książem a także pomniki przyrody wokół zamku i generalnie pomniki przyrody w Świebodzicach oraz Wałbrzychu
tereny parku krajobrazowego są dosyć bogate przyrodniczo, do najcenniejszych należą: góra Dębowa, góra Garbnik, murawy na północ od Cieszowa, ujście Strzegomki do zalewu, skała w Sadach Dolnych i Kamienisko
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: maj (wiosenne geofity), czerwiec (naparstnice), jesień (zimowity, przebarwiające się liście)