Dolina Ochotnicy

Dolina Ochotnicy

5 marca 2019 Wyłączono przez admin

Malownicza i mało znana dolina w Sudetach Zachodnich rozciągająca się pomiędzy grzbietami Gór Kaczawskich, którą porastają dobrze wykształcone łęgi jesionowo-wiązowe i grądy środkowoeuropejskie. Teren jest najlepiej znany z runa leśnego bogatego we wczesnowiosenne geofity jak śnieżyca, śnieżyczka, zawilce i ziarnopłony. Jednak dolina Ochotnicy najbardziej znana jest z obfitego wystąpienia skrajnie rzadkiego w skali kraju gatunku, jakim jest ciemiernik zielony. 


Typ ochrony: brak

Data utworzenia: –

Powierzchnia: ok. 65 ha

Powiat: Jeleniogórski

Gmina: Jeżów Sudecki

Nadleśnictwo: Lwówek Śląski


Położenie: Dolina rozpościera się na niewielkiej terasie o długości około 1,5 km, która jest wciśnięta pomiędzy Grzbietem Małym i Grzbietem Południowym w Górach Kaczawskich, wzdłuż silnie meandrującego cieku Ochotnica i jej niewielkiego prawego dopływu Białego Potoku. Od północy granicę wyznaczają zabudowania miejscowości Czernica, od południa natomiast zabudowania Płoszczyny. Granicę wschód-zachód ograniczają lokalne drogi i pola uprawne. Całość znajduje się w oddziałach leśnych 241-242 nadleśnictwa Lwówek Śląski i częściowo obejmuje tereny leśne poza jurysdykcją Lasów Państwowych (zalesienia w górnej części Białego Potoku).

Roślinność: Stosunkowo bogata, gdzie teren obfituje przede wszystkim w siedliska leśne, miejscami z dojrzałym drzewostanem liściastym w wieku 150-170 lat. W dolinie dominują ekosystemy żyznych lasów liściastych w wariantach podgórskich z runem leśnym bogatym szczególnie we wczesnowiosenne geofity. Najcenniejszym siedliskiem jest łęg jesionowo-wiązowy (Ficario-Ulmetum minoris) porastający fragmenty wzdłuż meandrującego potoku, który cechuje się dużą naturalnością i bioróżnorodnością. Drzewostan buduje przede wszystkim dąb szypułkowy, jesion wyniosły, wiąz górski z niewielką domieszką innych drzew jak olcha czarna i klon polny. Podszyt dobrze rozwinięty, gdzie dominuje głównie bez czarny, trzmielina zwyczajna i dereń świdwa. Runo leśne cechuje duże bogactwo gatunków, głównie wczesnowiosennych geofitów jak śnieżyca wiosenna, śnieżyczka przebiśnieg, pierwiosnek lekarski, łuskiewnik różowy, śledziennica skrętolistna, ziarnopłon wiosenny i złoć żółta. Występują tu także duże płaty szczyru trwałego. Najbardziej charakterystycznym elementem siedliska jest bardzo bogata populacja ciemiernika zielonego. Jest to prawdopodobnie największe stanowisko tego gatunku w Polsce, które dochodzi do kilkuset kęp. Wzdłuż cieku wodnego łęg przechodzi w niewielkie i wąskie pasy nadrzecznych ziołorośli z lepiężnikiem różowym (łopuszyny), które latem tworzą wzdłuż potoku gąszcz wysokiej roślinności. Siedlisko to wytworzyło się głównie na kamienistych, nieustabilizowanych brzegach i łachach silnie meandrującej Ochotnicy

Łęg miejscami stopniowo przechodzi w grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum betuli typicum), z którym często tworzy mozaikę z ciężko rozpoznawalnymi granicami przejścia jednego siedliska w drugie, gdzie grąd obejmuje w dużej mierze fragmenty dalej położone od cieku wodnego. Jest to las świeży porastający umiarkowanie wilgotne i mezotroficzne gleby podgórskie o kwaśnym podłożu. Siedlisko cechuje stosunkowo wysoki poziom naturalności o stosunkowo różnorodnym składzie gatunkowym. Drzewostan budowany jest głównie przez dąb szypułkowy, grab pospolity i lipę drobnolistną z domieszką jesionu, buku oraz klonu polnego. W warstwie podszytu dominuje leszczyna zwyczajna a także porzeczka zwyczajna, trzmielina pospolita i bez czarny. W runie leśnym występują gatunki zbliżone składem do łęgu, gdzie jednak notowane są także gatunki typowe dla grądu jak czworolist pospolity, kopytnik pospolity, przytulia wonna, przytulia leśna, szczyr trwały, świerząbek gajowy, zawilec żółty, żankiel zwyczajna a także rozległe łany zawilca gajowego i czosnku niedźwiedziego. Ostatnim istotnym zbiorowiskiem roślinnym notowanym jest kwaśna buczyna górska (Luzulo luzuloidis-Fagetum), które porasta strome zbocza opadające ku dolinie. Drzewostan buduje w dużej mierze buk zwyczajny z domieszką sztucznie nasadzonej świerczyny. Runo leśne jest stosunkowo ubogie, składające się z licznych jeżyn, kęp traw i paproci oraz mchów. Do ważniejszych gatunków notowanych w siedlisku należy bluszcz pospolity, przenęt purpurowy, kosmatka gajowa i konwalia majowa.


Ciemiernik zielony jest największą atrakcją doliny i najbardziej rozpoznawalnym składnikiem tutejszej flory. Jego zwarty zasięg występowania obejmuje Europę Zachodnią i południowo-zachodnią, sięgając najdalej na wschód do Niemiec i Austrii. W Polsce stwierdzony jest obecnie zaledwie na kilku stanowiskach, wszystkie w obrębie Śląska, głównie w Sudetach. W XIX w. i w pierwszej połowie XX w. notowano znacznie więcej populacji niż obecnie. Stanowisko w Dolinie Ochotnicy jest prawdopodobnie największym, liczącym setki osobników rozlokowanych po obu stronach potoku, gdzie miejscami występują zarówno większe zgrupowania o charakterze płatów, jak i pojedyncze kępy. Ze względu na obecny status gatunku jako kenofita (zadomowionej rośliny obcego pochodzenia) nie jest on objęty ochroną. Mimo bycia jednym z najbardziej rozpoznawalnych roślin Gór Kaczawskich, żadne z jego stanowisk nie jest objęte ochroną. Mimo prowadzenia warsztatów edukacyjnych organizowanych przez nadl. Lwówek Śląski. M.in. warsztaty prowadzone w 2017 pt. „Rośliny wskaźnikowe siedlisk łęgowych – w poszukiwaniu Ciemiernika Zielonego”. Świadomość nadleśnictwa o istnieniu owej populacji może wskazywać, że w najbliższych latach teren nie ulegnie intensywnej gospodarce leśnej. Jedyna chroniona populacja zlokalizowana jest w Górach Stołowych w granicach parku narodowego, gdzie ma zapewniony odpowiedni poziom ochrony. Same ciemierniki w dolinie Ochotnicy występują wzdłuż licznych drobnych dopływów potoku jeszcze wiele kilometrów za granicami opisywanego terenu, w tym na terenie cieków wodnych w samej wsi.

Do innych istotniejszych gatunków w Dolinie Ochotnicy należą:

  • Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum), gatunek umiarkowanie rzadki w Sudetach, który charakteryzuje się tworzeniem rozległych płatów pokrywających nieraz wiele hektarów. W dolinie występuje w postaci kilkunastu mniejszych i większych płatów rozmieszczonych wokół meandrującego potoku.
  • Łuskiewnik różowy (Lathrea squamaria), bezzieleniowy pasożyt drzew liściastych o charakterystycznych kwiatostanach z różowo-fioletowymi kwiatami. W dolinie występuje w dużym rozproszeniu a jego kępy można spotkać zarówno na dnie doliny jak i na stromych stokach.
  • Przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), drobny wczesnowiosenny geofit o niebiesko-fioletowych kwiatach i charakterystycznych, klapowatych liściach. Występuje w suchszych fragmentach doliny, głównie w jej górnej części obejmującej kwaśną buczynę.
  • Śnieżyca wiosenna (Leucojum vernum), jest to jedna z najwcześniej zakwitających roślin o drobnych białych kwiatach. Obok ciemiernika stanowi drugi najważniejszy składnik tutejszej flory. Roślina miejscami tworzy wielotysięczne płaty a pojedyncze osobniki rozlokowane są w mniejszych i większych grupach na całym dnie doliny.

Fauna: Ze względu na ulokowanie terenu pośród większego kompleksu leśnego oraz na uboczu od większego ruchu turystycznego, obszar charakteryzuje się dużym bogactwem świata zwierzęcego. W Dolinie Ochotnicy stwierdzono występowanie kilku chronionych gatunków ptaków, m.in. dzięcioł średni, dzięcioł zielonosiwy, krogulec, paszkot, strumieniówka, sikora bogatka, sikora modra i świergotek modry. Miejsce stanowi także ostoję dla licznej fany ssaków jak jeleń europejski, lis, sarna, dzik czy jeż zachodnioeuropejski. Część doliny stanowi strefę ochrony całorocznej i sezonowej bociana czarnego.

Zagrożenia: Stosunkowo duże. Teren nie jest objęty żadną formą ochrony (rezerwat przyrody, użytek ekologiczny, Natura 2000) co powoduje, że nie istnieją tu jakiekolwiek większe obostrzenia w przypadku gospodarki leśnej. Szczególnie zagrożone w tym względzie są stanowiska ciemiernika zielonego, który ze względu na status kenofita, nie jest objęty ochroną gatunkową i nie obejmują go żadne obostrzenia w przypadku planowanych cięć w miejscu jego występowania. Na szczęście w dużej mierze jego populacje są poniekąd chronione ze względu na pokrywanie się większości stanowisk z gatunkami chronionymi (śnieżyca wiosenna, czosnek niedźwiedzi). Dodatkowo siedliska wzdłuż strumieni i potoków są wg kategorii ochronności nadleśnictwa określane są jako cenne lasy wodochronne i cenne lasy przyrodnicze. Istnienie ostoi bociana czarnego także warunkuje pewną ochronę przed wycinką drzew i zniszczeniem przy tym runa leśnego. Niestety dopóki obszar nie obejmie się jakąkolwiek oficjalną formą ochrony, zawsze będzie istniało ryzyko zniszczenia tutejszych siedlisk przez nieracjonalną gospodarkę leśną. Do innych zagrożeń należy potencjalne wykopywanie kęp ciemierników i śnieżyc. Na chwilę obecną ciężko stwierdzić czy dany proceder zachodzi w dolinie.

Inne: W bezpośrednim sąsiedztwie doliny ulokowany jest krzyż pokutny. Lokalizowany jest on przy lokalnej drodze między Płoszczyną i Czernicą, na wysokości przecięcia drogi przez Biały Potok. Obiekt został wykuty z piaskowca i określany jest jako krzyż maltański z aureolą i wyraźnym rytem miecza. Sama aureola jest pełna i cieńszą niż sam krzyż. Jego wymiary wynoszą 110 x 106 x 32 cm. Pierwotnie obiekt był przechylony w stronę rowu melioracyjnego i częściowo zapadnięty. W czasie remont drogi w 2011 r. został ustawiony ponownie do pionu.

Teren nie posiada żadnego zagospodarowania turystycznego, mimo iż jest dobrze znany w okolicy oraz w nadleśnictwie. W pobliżu przebiegają dwa szlaki turystyczne:

  • czarny szlak zaczynający się w Płoszczynie, następnie biegnący lokalną drogą w kierunku Czernicy i dalej do Wlenia
  • niebieski szlak, biegnący od południa, gdzie na odcinku pomiędzy Płoszczyną i Płoszczynką przecina potok Ochotnicę

Wrażenia osobiste: Pozytywne. Dolina Ochotnicy stanowi jeden z bardzo wielu nieznanych przyrodniczych skarbów Sudetów, które z bliżej nieznanych mi powodów nie jest objęte żadną ochroną. Dodatkowo w żadnej znanej mi literaturze nie znalazłem propozycji lub planów do objęcia terenu jakąkolwiek formą ochrony. Doliny nie objęto nawet ochroną w ramach sieci Natura 2000, która jest obecnie najbardziej prężnie rozwijającą się gałęzią ochrony przyrody w Polsce. Flagową rośliną tego fragmentu Sudetów jest ciemiernik zielony, z którego to dolina słynie najbardziej. Obecnie gatunek ma w Polsce zaledwie kilka znanych stanowisk, wszystkie w obrębie Śląska, z czego najwięcej stanowisk zlokalizowanych jest właśnie w Sudetach (Góry Kaczawskie, Góry Stołowe). Do tej pory wciąż niejasny jest status rośliny. Wg większości badaczy uznawany jest on za kenofit, czyli gatunek obcy, który zadomowił się w środowisku naturalnym, głównie jako uciekinier z pobliskich ogródków. Ciemiernik znany jest w Sudetów jeszcze z XIX wieku, co oznacza, że rośnie tu już stosunkowo długo i w pełni zaaklimatyzował się do sudeckich warunków klimatycznych. Wg innych badaczy, jego stanowiska uznaje się za populacje oderwane od stałego zasięgu, podobnie jak ma się to z języcznikiem zwyczajnym, którego populacja w Wąwozie Myśliborskim stanowi właśnie typowy przykład tego rodzaju stanowiska.


Informacje praktyczne:

  • stosunkowo dobry dojazd. Mimo że teren znajduje się bardzo na uboczu, to jednak prowadzą wokół niego drogi gminne
  • istnieją dwa warianty dostania się do doliny: jeden obejmuje główniejszą drogę od zachodniej strony, z Płoszczyny do Czernicy (odchodzącą od Jeżowa Sudeckiego). Tam jednak nie ma zbyt szerokiego pobocza oraz zejście do doliny prowadzi stromym zboczem. Drugie dojście jest od wschodu i obejmuje lokalną drogę z Płoszczyny do Czernicy, gdzie można zatrzymać się na wysokości krzyża pokutnego. W miejscu tym jednocześnie zaczyna się teren lasu. Drugi wariant jest bardziej polecany przeze mnie
  • teren stosunkowo łatwy do zwiedzania o niewielkich różnicach wysokości. Należy jednak mieć na uwadze, że z powodu braku jakiegokolwiek zagospodarowania tego terenu, nie ma tu mostu lub innej przeprawy i możliwe jest zwiedzanie tylko jednej strony doliny. Na szczęście roślinność jest taka sama po obu stronach potoku
  • w bezpośredniej okolicy nie ma chronionych obszarów w postaci rezerwatu lub użytku ekologicznego. Są za to inne cenne rejony, głównie pod względem geologicznym jak Chrośnickie Kopy ze Skaliskiem, Stromiec, Skowron i Wapienna. W odległości około 1,5 km jest obszar Natura 2000 Góra Wapienna. W dalszej odległości jest rez. Góra Zamkowa (6,5 km), Buczyna Storczykowa na Białych Skałach (9,0 km) oraz pomnik przyrody nieożywionej Porwaki
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: marzec (ciemierniki, śnieżyce), kwiecień (wiosenne geofity)