Góra Chojnik
10 lipca 2019Chojnik mimo niewielkiej wysokości, stanowi jeden z bardziej rozpoznawalnych elementów Karkonoszy, będący popularnym miejscem wycieczek. Najbardziej rozpoznawalnym elementem góry jest ulokowany na szczycie zamek. Jednak oprócz obiektów stworzonych przez człowieka, Chojnik posiada ogromne bogactwo przyrodnicze w postaci licznych i monumentalnych tworów geologicznych oraz cennych siedlisk.
Położenie: Góra zlokalizowana jest na Pogórzu Karkonoskim przynależnym do pasma Karkonoszy w Sudetach Zachodnich. Dokładniej Chojnik położony jest w północnej części tuż przy uskoku, za którym rozpościera się płaszczyzna Kotliny Jeleniogórskiej. Administracyjnie obiekt umiejscowiony jest w granicach miasta Jelenia Góra pomiędzy ulicami Karkonoską, B.Czecha oraz miejscowością Zachełmie. Od południa poprzez przełęcz Żarską sąsiaduje z górą Żar (680 m n.p.m.), która jest oddzielona od Chojnika dwoma dolinami: Piekielną Doliną od zachodu i Złotą Jamą od wschodu. Granice samej góry nie są dokładnie wyznaczone stąd na potrzeby artykułu przyjmuje się granice administracyjne Karkonoskiego Parku Narodowego (oddziały leśne 212 i 213 parku).
Budowa: Góra Chojnik (622 m n.p.m.) jest zbudowana w całości z granitu karkonoskiego, powstałego w okresie orogenezy waryscyjskiej (późny karbon) około 300-330 mln lat temu, który został zaklasyfikowany do bloku karkonosko-izerskiego. Stoki mają asymetryczny spadek. Od strony zachodniej zbocza charakteryzują się dużym nachyleniem z widocznymi rozległymi urwiskami, zbudowanymi z niemal pionowych, litych skał osiągających miejscami do 150 m wysokości. Opadają one do Piekielnej Doliny od zachodniej części góry. Chojnickie urwiska należą do najwyższych w Karkonoszach i ustępują jedynie ścianom w kotłach polodowcowych. Stoki północe i północno-wschodnie mają łagodniejszy przebieg. Od południowego-wschodu występuje Złota Jama będąca płaską doliną wcinającą się w zbocza góry aż do Przełęczy Żarskiej. W obrębie granitowej kopuły zauważalne są ślady tzw. szlirów biotytowych, które są liniowo ułożonymi kryształami skaleni oraz zafałdowanymi żyłami aplitowymi. Powstały one w momencie płynięcia nieskonsolidowanej jeszcze granitowej magmy.
Cały obszar góry stanowi miejsce występowania wielu struktur skalnych. Wśród najbardziej znanych są Zbójeckie Skały na północnych stokach, które składają się z gruboziarnistego granitu porfirowatego poprzecinanego przez żyły aplitowe. Skały cechują się bogatą rzeźbą z licznymi wychodniami, basztami, skalnymi rzeźbami a także niekrasowymi jaskiniami oraz kociołkami wietrzeniowymi. W większości rzeźba została nadana poprzez liczne procesy erozyjne (wietrzenie, wymywanie, eworsja). Wśród najpopularniejszych obiektów na Zbójeckich Skałach należy Zbójecka Grota, Schronisko w Chojniku oraz najsłynniejszy – Dziurawy Kamień. Ten ostatni jest tworem skalnym położnym na wysokości 530 m n.p.m. z charakterystyczną jaskinią szczelinową. Jaskinia ma około 20 m długości – przy różnicy wysokości otworów ok. 6 m – i jest najdłuższą tego typu jaskinią w Karkonoszach. Po przeciwnej stronie góry, na jej południowych i południowo-zachodnich stokach znajduje się rozległe głazowisko, którego głazy gęsto pokrywają stoki od podnóża zamku oraz urwiska i występują na obszarze całej Piekielnej Doliny rozdzielającej Chojnik i Żar. Niektóre głazy cechują się sporymi rozmiarami, osiągającymi nawet do 10 m długości. Są one świadectwem burzliwej historii, będąc pozostałością po olbrzymich obrywach skalnych odpadających z pionowych ścian urwiska. Ze względu na położenie przy uskoku tektonicznym, istnieją hipotezy iż skały uległy oberwaniu w czasie wstrząsów sejsmicznych. Przez środek głazowiska utworzono drogę ze skalnych schodów, tzw. ścieżka Kunegundy, która poprowadzona jest od zamku w dół. Wśród najbardziej znanych tworów należy Skalny Grzyb będący granitowym głazem o mocno podciętym dole na wskutek milionów lat procesów wymywania i wietrzenia miększych materiałów naokoło twardego granitu. Ze względu na ulokowanie przy ruchliwym czerwonym szlaku jest to znany i często fotografowany obiekt. Popularne stało się także podtykanie gałęzi symulujących podpory, które rzekomo powstrzymują głaz przez przewróceniem się.
Roślinność: Mimo niskiego położenia góra posiada bogatą i różnorodną florę, w tym rzadkie w Sudetach naskalne bory sosnowe o reliktowym charakterze i naskalne murawy pionierskie z sukulentami. Większość góry w obrębie parku narodowego pokrywają tereny leśne, z których największą powierzchnię posiada kwaśna buczyna górska (Luzulo-nemorosae-Fagetum) porastająca większość góry i składająca się głównie ze dorodnych i wiekowych okazów buka, bardzo wiele drzew posiada wymiary pomnikowe. Poza tym w drzewostanie występuje także sztucznie nasadzona świerczyna na stokach zachodnich oraz domieszka jaworu i dębu w dolnych partiach, wzdłuż cieków wodnych. W niektórych miejscach, ze względu na surowy klimat (ubogie, skaliste podłoże, odsłonięte, wietrzne stoki), część drzewostanu bukowego przybrała skarłowaciałe formy o poskręcanych i powyginanych konarach, czasem wręcz pokładających się po ziemi, stanowiąc bardzo efektowny widok. Runo leśne jest stosunkowo bogate, jednak nie posiadające wybitnie rzadkich lub cennych gatunków. Występują tu stosunkowo pospolite taksony typowe dla acydofilnych górskich buczyn jak kosmatka gajowa, borówka czarna, wrzos zwyczajny, przenęt purpurowy, siódmaczek leśny, starzec Fuchsa oraz liczne paprocie, mchy i wątrobowce.
W podszczytowej części góry kwaśna buczyna przechodzi w żyzną buczynę sudecką (Dentario enneaphyllidis-Fagetum). Drzewostan zdominowany jest przez dorodne okazy buka z niewielką domieszką jodły oraz sztucznie wprowadzonego świerka. Ten ostatni gatunek jest notowany we wszystkich siedliskach rezerwatu jako efekt dawnych nasadzeń. Runo żyznej buczyny należy do najbogatszych florystycznie w całym rezerwacie, licznie notuje się tutaj gatunki stosunkowo pospolite jak czerniec gronkowy, gajowiec żółty, gwiazdnica wielkokwiatowa, kopytnik pospolity, groszek wiosenny, marzanka wonna, orlik pospolity, przylaszczka pospolita, szczyr trwały, żywiec bulwkowaty, zawilec gajowy i zawilec żółty. Miejscami występują gatunki rzadkie i chronione rośliny jak gnieźnik leśny, lilia złotogłów, kruszczyk szerokolistny, wawrzynek wilczełyko i występujący płatami żywiec dziewięciolistny. Ten ostatni uznawany jest za relikt gatunków roślin z minionych okresów klimatycznych, obecnie uznawany za gatunek górski. Dawniej notowano tu także kruszczyka rdzawoczerwonego, który obecnie ma status wymarłego na Chojniku.
Wśród najważniejszych siedlisk występujących na Chojniku należy endemiczny naskalny bór sosnowy (Betulo carpaticae-Pinetum) z udziałem lokalnej populacji sosny zwyczajnej, będącej reliktem glacjalnym. Jest to endemiczny zespół dla łuku Hercyńskiego, stanowiącym jedno z bardziej unikatowych zespołów w obrębie polskich Sudetów. Został do tej pory stwierdzony tylko na terenie Szczelińca Wielkiego i Małego, stokach Piekielnej Doliny k. Polanicy oraz na zboczach omawianego tu Chojnika. Całość porasta fragment na południowo-wschodnich stokach, w obszarze występowania licznego głazowiska i tworów skalnych. Drzewostan buduje reliktowa forma sosny z udziałem buka zwyczajnego, brzozy brodawkowatej i dębu szypułkowego. W warstwie runa leśnego notowane są pospolite gatunki kwasolubnych krzewinek (borówka czarna, wrzos zwyczajny) oraz kępy paproci i traw. Charakterystyczną cechą jest występowanie bardzo licznej populacji bielistki siwej, gatunku mchu o znaczeniu wspólnotowym. Sosny z Chojnika przystosowane są do egzystowania w ekstremalnych warunkach. Porastają strome i silnie kamieniste zbocza o wystawie południowej na kwaśnym i ubogim podłożu zbudowanym głównie z gleb inicjalnych. Posiadają długie, proste pnie z wysoko ulokowaną, wąską koroną o krótkich i delikatnych gałęziach. Jest to przystosowane do zrzucania zalegających czap śniegu.
Wśród siedlisk nieleśnych dominują świeże łąki kośne na glebach mineralnych użytkowane ekstensywnie, obejmujące głównie łąki rajgrasowe (Arrhenatheretum elatioris). Porastają użytki na łagodnych, niemal płaskich stokach przylegające bezpośrednio do terenów leśnych, m.in. od strony północnej i zachodniej. Dominującym gatunkiem w runi jest rajgras wyniosły, któremu towarzyszą inne pospolite rośliny jak skalnica ziarenkowata, jaskier rdzawy, komonica zwyczajna, marchew zwyczajna, biedrzeniec wielki, szelężnik włochaty, krwawnik, jastrun właściwy, mniszek pospolity oraz trawy (kupkówka pospolita, konietlica łąkowa i stokłosa miękka). Ze względu na duże bogactwo tworów skalnych na szczycie Chojnika występują bogate siedliska pionierskich zbiorowisk sukulentów i roślin jednorocznych (Sedo-Scleranthetalia), które obejmują niewielkie płaty roślinności porastającej nasłonecznione półki skalne o niewielkim nachyleniu, szczeliny i inne miejsca z występującą niewielką warstwą podłoża. Jest to siedlisko bardzo rzadkie, notowane w Polsce wyłącznie z Sudetów, gdzie osiągają północno-wschodnią granicę zasięgu. Wśród gatunków charakterystycznych występuje koniczyna polna, kostrzewa owcza, rojownik pospolity, rozchodnik ostry, rozchodnik sześciorzędowy, rozchodnik wielki oraz kilka gatunków jastrzębców.
Fauna: Ze względu na występowanie bogatego starodrzewia oraz połączenia korytarzem leśnym z innymi obszarami parku narodowego, tereny Chojnika stanowią ważną ostoję dla zwierzyny leśnej. Występują tu gatunki zarówno dużych ssaków (jelenie, sarny, lisy, dziki, borsuki) jak i drobnych gryzoni oraz nietoperzy. Bogata ornitofauna liczy wiele gatunków bytujących w nisko położonych lasach bukowych, takich jak jak: dzięcioł zielonosiwy, siniak, muchołówka mała, świstunka leśna, modraszka, bogatka i kowalik. Poza tym stwierdzono występowanie także innych gatunków: zięba, rudzik, kos, kapturka, strzyżyk,, pierwiosnek, piecuszek i dzięcioł duży.
Do najważniejszej grupy bytującej w okolicy należą motyle a dokładniej niepylak apollo. Gatunek do niedawna uznawany był za wymarły w Sudetach, jednak od wielu lat prowadzono hodowle ex-situ (poza miejscem występowania), m.in. w pobliskim Banku Genów w Jagniątkowie. Po wielu latach namnażania osiągnięto liczbę motyli na tyle dużą aby rozpocząć program reintrodukcji, tzw. przywracania gatunków wymarłych w środowisku naturalnym. W czerwcu 2019 r. pracownicy parku wypuścili na łąkach pod Chojnikiem 300 gąsienic, które mają dać początek pierwszej populacji niepylaka w Karkonoszach.
Inne: Najważniejszym i najbardziej rozpoznawalnym obiektem będącym dziełem człowieka jest zamek na szczycie góry, powstały w latach 50. XIV wieku (pierwsza pisemna wzmianka o zamku pochodzi z 1364 r.). Przez kolejne stulecia budowla była rozbudowywana i unowocześniania do panujących w danych czasach warunków, stając się potężną twierdzą górującą na okolicznymi miejscowościami i trwale wpisując się w krajobraz regionu. Wszystko to trwało aż do 31 sierpnia 1675 r. kiedy to nastąpił gwałtowny zwrot w historii zamku. Podczas burzy budowlę trafił piorun wywołujący ogromny pożar, który strawił górny zamek i zwieńczenie wieży. Zniszczeń nigdy nie odbudowano a sam zamek zaczął popadać w ruinę i stracił na znaczeniu militarnym. Od XIX wieku ruiny zaczęły stawać się lokalną atrakcją, wszystko to dzięki powoli rozwijanej turystyce, m.in. otwarto na szczycie schronisko oraz odbudowano część zniszczonych fragmentów. Dziś zamek odwiedzają tysiące ludzi w sezonie, stając się jedną z głównym atrakcji parku.
Ze względu na popularność, w obrębie góry styka się wiele szlaków turystycznych oraz poprowadzona jest ścieżka edukacyjna:
- czarny szlak, który z Zachełmia kieruje się poprzez Dolinę Choińca, Żelazny Mostek i przełęcz Żarską w kierunku zamku, gdzie następnie poprowadzony jest wschodnim zboczem poprzez Zbójeckie Skały i dalej na os. Sobieszów w Jeleniej Górze
- czerwony szlak, zaczynający się na szczycie góry i poprowadzony jest w podszczytowych partiach koło Skalnego Grzyba, Głazowiska i dalej w kierunku os. Sobieszów w Jeleniej Górze. Jest to najłatwiejszy szlak umiejscowiony na brukowanej i szerokiej drodze umożliwiającej poruszanie się dla osób na wózkach lub rodzin z wózkiem dziecięcym
- zielony szlak prowadzi z Zachełmia Górnego poprzez przełęcz Żarską i Głazowisko na południowo-zachodnich stokach. Następnie u podnóża skręca na zachodnie stoki góry Żar w kierunku Jagniątkowa. Jest to jedyny szlak, który omija szczyt i zamek
- żółty szlak prowadzi ze szczytu południowymi stokami w kierunku przeł. Żarskiej i dalej Doliną Choińca w kierunku Sosnowca
- ścieżka przyrodnicza, poprowadzona jest wzdłuż czarnego szlaku od budki wejściowej, poprzez Zabójeckie Skały, koło Skalnego Grzyba, punkt widokowy i dalej w kierunku zamku. Całość składa się z 10 przystanków, które opowiadają o historii geologicznej góry, tutejszej florze i faunie a także zawierają informacje o ekosystemach parku, roli człowieka w przyrodzie i rozpoznawaniu ptaków.
W wielu źródłach i artykułach można znaleźć informacje iż góra Chojnik stanowi eksklawę parku (brak bezpośredniego połączenia z pozostałymi obszarami parku narodowego). Dawniej była to prawda, jednak od 2016 r. informacja ta nie jest już aktualna. Od 1.stycznia 2016 Karkonoski Park Narodowy powiększył swoją powierzchnię o 371 ha, obejmując ochroną m.in. górę Żar, łącząc chojnicką eksklawę z resztą parku. Stwarza to lepszą możliwość ochrony oraz utworzenie cennego korytarza ekologicznego, który nie będzie objęty ingerencjami z zewnątrz w postaci wycinek lasu lub akcjami polowań na zwierzynę. Na nowych terenach stwierdzono m.in. występowanie puchaczy, bielików oraz wieli chronionych gatunków roślin. Obecnie tylko Wodospad Szklarki jest jedyną większą eksklawę parku.
Zagrożenia: Mimo dużej popularności góry Chojnik, nie występują tutaj duże zagrożenia ze strony presji turystycznej. Znacząca większość osób odwiedzających górę kieruje się po szlakach w kierunku zamku przeważnie ignorując okoliczne lasy. Potencjalnymi zagrożeniami związanymi z intensywnym ruchem turystycznym jest zaśmiecanie środowiska, szczególnie przy szlakach, oraz płoszenie zwierzyny szukającej schronienia w parku narodowym. Najcenniejsze siedliska (naskalne bory sosnowe oraz pionierska roślinność sukulentów) występują w niedostępnych miejscach na stromych skałach, urwiskach i szczelinach. Dodatkowo większość z nich odgrodzona jest barierkami, które zamontowane są nie tyle dla ochrony siedlisk co dla bezpieczeństwa turystów aby nie spadli w przepaść. Wszak tamtejsza roślinność występuje na stromych skałach. Dużym zagrożeniem jest wnikanie gatunków inwazyjnych oraz segetalnych, które miejscami wypierają naturalną roślinność. W lasach bukowych runo leśne jest miejscami całkowicie zdominowane przez niecierpka drobnokwiatowego, podczas gdy tereny naskalnych muraw ulegają gatunkom z rodziny astrowatych (przymiotno, starce, maruna).
Wrażenia osobiste: Pozytywne. Góra Chojnik mimo bardzo dużej popularności nie uległa rozdeptaniu jak to jest w przypadku Śnieżki. Tutejsze lasy cechuje wyjątkowo naturalny wygląd, gdzie dominują dorodne buki o szerokich i rozłożystych koronach a w runie występuje liczne butwiejące drewno będące pożywką dla bardzo bogatej mykoflory. Ciekawe siedliska naskalnych borów sosnowych są w większości niedostępne, i można je podziwiać tylko na niewielkim fragmencie w punkcie widokowym w podszczytowym odcinku szlaku. Wokół ścian zamku występuje rzadkie i unikatowe siedlisko pionierskich murach z sukulentami, które jest bardzo dobrze widoczne wzdłuż barierek i murów od południowej strony szczytu. Jednak największe wrażenie robią twory skalne będące chyba największą przyrodniczą atrakcją góry. Od południa poprowadzony jest szlak, z którego można podziwiać ogromne rumowiska skalne oraz imponujące, niemal pionowe ściany. Podobne atrakcje geologiczne czekają nas od północnej strony na Zbójeckich Skałach. Mimo iż Chojnik nie jest bardzo atrakcyjny pod względem roślinnym, to jednak w jego okolic znajdziemy rekompensatę w postaci karkonoskiego Banku Genów, który zlokalizowany jest na końcu zabudowań Jagniątkowa, tuż przy granicy parku. Można tam spotkać wiele gatunków będących endemitami, reliktami i gatunkami skrajnie rzadkimi w regionie. Sam Chojnik cechuje się wysokimi walorami krajobrazowymi w okresie jesieni, gdy lasy bukowe przebarwiają się na złociste i czerwone kolory.
Informacje praktyczne:
- bardzo dobry dojazd, góra znajduje się przy ruchliwej trasie, która obfituje w liczne parkingi. Niestety większość z nich jest płatna. Od północy, przy ul. B.Czecha znajduje się duży i bezpłatny parking przy Transgranicznym Centrum Turystyki Aktywnej skąd prowadzi ubita droga w kierunku wejścia do parku
- teren jest bardzo dobrze zagospodarowany turystycznie, jako że jest jednym z najpopularniejszych obiektów w okolicy i samym parku narodowym. Występuje tu wiele szlaków i ścieżek, w tym szeroka brukowana droga umożliwiająca zwiedzanie góry dla osób starszych lub z wózkami. Dla osób o dobrej kondycji odradzam czerwony szlak, który nie prowadzi przez największe atrakcje góry. Lepszy jest szlak czarny prowadzony przez Zbójeckie Skały i zielony poprowadzony Głazowiskiem
- w bezpośredniej bliskości nie ma innych wartościowych terenów przyrodniczych. Do najbliższych należą wodospady (Szklarki w Szklarskiej Porębie, będąca eksklawę KPN i wodospad Podgórnej w Przesiece). Poza tym, kilka km na południe zlokalizowane są Śnieżne Kotły, Czarny Kocioł Jagniątkowski oraz Wielki Szyszak.
- najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: maj (wiosenne geofity), lato (murawy z sukulentami, łąki rajgrasowe), jesień (grzyby, przebarwiające się liście), cały sezon (twory skalne, głazowisko)
