Góra Witosza

7 grudnia 2019 Wyłączono przez admin

Niewielka ale bardzo ciekawa góra o bogatej rzeźbie i licznych formacjach skalnych, w tym jaskinie szczelinowe i rumowiskowe. Miejsce, gdzie przy dobrej pogodzie można zaobserwować zjawisko optyczne zwane widmem Brockenu, tj. zobaczyć swój cień na chmurze. Dzięki dobremu zagospodarowaniu turystycznemu oraz bliskości Karkonoszy jest to dobre miejsce na krótką ale ciekawą wycieczkę.

Typ ochrony: brak

Data utworzenia: –

Powierzchnia: ok. 25 ha

Powiat: Jeleniogórski

Gmina: Pogórzyn

Nadleśnictwo: Śnieżka

Położenie: Góra położona jest w Sudetach Zachodnich na terenach południowo-środkowej części Kotliny Jeleniogórskiej. Dokładniej w południowej części niewielkiego pasma Wzgórz Łomnickich pomiędzy wzniesieniami Gaik (461 m n.p.m.) na zachodzie i Gołębnik (447 m n.p.m) na wschodzie. Od zachodu i południa graniczy z zabudowaniami miejscowości Staniszów. Witosza nie ma jednoznacznie wytyczonych granic, z tego też powodu na potrzeby artykułu przyjmuje się, że góra obejmuje w całości oddział leśny 17 nadleśnictwa Śnieżka wraz z niewielkimi pasami łąk u podnóża zlokalizowanymi już poza obszarem nadleśnictwa.

Budowa: Góra Witosza osiąga 484 m n.p.m. i leży w obrębie Wzgórz Łomnickich na terenie masywu karkonoskiego (jednostka geologiczna bloku karkonosko-izerskiego). Całość zbudowana jest z porfirowatego granitu karkonoskiego powstałego w okresie orogenezy waryscyjskiej (późny karbon) około 300-330 mln lat temu. Omawiany obiekt zlokalizowany jest w południowej części wzgórz złożonych z dwóch południkowo wyciągniętych grzbietów oddzielonych doliną potoku Lutynka. Witosza ma asymetryczny kształt z wyraźnie zaznaczoną kopułą. Stoki północne i wschodnie charakteryzują się łagodnym nachyleniem oraz słabo urozmaiconą rzeźbą. Ich przeciwieństwem są zbocza o wystawie południowej i zachodniej, które posiadają strome stoki o bardzo urozmaiconej rzeźbie będącej wynikiem selektywnego wietrzenia, tzw. skalne formy wietrzeniowe. Formacje na górze nie mają postaci typowej dla karkonoskiego granitu będącego przeważnie w formie kanciastej lub rumowiskowych skalnych. Występują tutaj ściany, grzędy, rozległe powierzchnie zakrzywionych płyt skalnych oraz okazy masywnych pojedynczych bloków. Miejscami można zaobserwować także żyły aplitowe umiejscowione w rzadko powstałych tu pionowych spękaniach.

Od południa można zaobserwować wyraźny załom u podstawy, nad którymi występują odsłonięte powierzchnie strukturalne ciosu kopułowego rozciągające się aż pod sam szczyt. Towarzyszą im liczne formacje skalne (urwiska z ogromnymi okapami, pionowe ściany) a także efekty naturalnych procesów erozyjnych. Do najbardziej charakterystycznych obiektów należy:

Skalna Komora, jest to jaskinia rumowiskowa o wymiarach 5 x 7 m (częściowo powiększona przez dawną działalność górniczą), położona na południowym zboczu rumowiska skalnego. Powstała poprzez odpowiednie ułożenie bloków skalnych tworzących stos głazów z pustą przestrzenią wewnątrz (komorą). Okap skalny jaskini tworzony jest masywny blok granitu o długości 10 m, na którym stworzono punkt widokowy na otaczający las.
Ucho Igielne, jaskinia szczelinowo-rumowiskowa o długości 10 m i zakończona niewielkim okienkiem. Powstała na wskutek mechanicznego odspajania i przemieszczania się bloków skalnych po stromym stoku, dokładniej opadające skały zatrzymały się (zaklinowały) w górnej części szczeliny tworząc jej okap.
Pustelnia, jest największa jaskinia góry w typie jaskini szczelinowej o długości około 20 m i wysokości 2,5 m w najwyższym miejscu. Położona jest w środkowo-zachodniej części zboczy i ma charakter długiego, stosunkowo prostego ale wąskiego korytarza o szerokości 1 m, zakończonego oknem. Jej druga nazwa (Jaskinia Rischmanna) wiąże się z opowiadaniami o pustelniku zamieszkującym jaskinię w XVI-XVII w.
ostańcowe bloki skalne, utworzone przez samotne lub dobrze wyodrębnione głazy granitowe występujące w szczytowych i podszczytowych partiach góry, które są pozostałościami po niemal całkowicie zanikłych łuskach eksfoliacyjnych (twór geologiczny będący efektem łuszczenia się powierzchniowej części skał). Najbardziej wyróżniający się twór zlokalizowany jest w południowej części okapów i został nazwany Kowadłem.
Skalna Uliczka, jest to rozwarta szczelina powstała, gdy granit uległ pionowemu spękaniu na dwie części wzdłuż powierzchni ciosu kopułowego. Tworzy ją wąski korytarz o długości 6 m i głębokości 4 m.
tafoni, są struktury geologiczne będące efektem wzmożonego wietrzenia, które przeważnie spotykane są w skałach osadowych, dzięki czemu ich występowanie w granitach karkonoskich czyni Rozpadlisko jeszcze bardziej wyjątkowym. Są to zagłębienia w skałach powstające na wskutek nierównomiernej erozji granitu, w miejscach gdzie skała jest bardziej podatna na wietrzenie. W efekcie niektóre fragmenty są szybciej wymywane niż sąsiednie fragmenty skały tworząc coraz większe zagłębienia.

Roślinność: Stosunkowo bogata. Pomimo niewielkiej powierzchni górę charakteryzuje duża różnorodność siedlisk oraz bogactwo roślinności. Ze względu na strome stoki oraz liczne wychodnie i głazowiska tutejsze drzewostany są trudno dostępne dzięki czemu wykazują dobrze wykształcone struktury oraz cechują się wysokim poziomem naturalności, osiągając miejscami wiek prawie 100-120 lat. Do najważniejszych siedlisk, osiągających największą powierzchnię oraz bogactwo gatunkowe należy grąd środkowoeuropejski (Galio sylvatici-Carpinetum betuli), który porasta znaczne powierzchnie obszaru na zachodnich i południowych stokach oraz w partiach podszczytowych. Grąd cechuje się wysokim poziomem naturalności o bardzo różnorodnym składzie gatunkowym. Drzewostan budują w większości gatunki liściaste, głównie lipa drobnolistna i dąb szypułkowy z dużym udziałem buka pospolitego, klonu jawora i klonu zwyczajnego. W warstwie podszczytowej licznie występuje także jesion wyniosły. Poza gatunkami typowymi dla siedliska, dość licznie notuje się także drzewa iglaste m.in. świerk pospolity i sosna zwyczajna, rzadziej modrzew europejski. Ich obecność jest efektem dawnych nasadzeń, które miejscami dominują w krajobrazie grądu, szczególnie w części południowej i południowo-wschodniej. Warstwa podszytu jest dobrze rozwinięta, gdzie dominują typowo grądowe gatunku krzewów jak czeremcha zwyczajna i leszczyna a także młode okazy wcześniej wymienionych gatunków drzew. Runo leśne jest dobrze rozwinięte, gdzie stwierdzono takie gatunki jak czworolist pospolity, czyściec leśny, dąbrówka rozłogowa, gajowiec żółty, groszek wiosenny, gwiazdnica pospolita, jasnota biała, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kuklik zwisły, kupkówka Aschersona, miodunka ćma, mozga trzcinowata, piżmaczek wiosenny, podagrycznik pospolity, pokrzywa zwyczajna, śnieżyczka przebiśnieg, świerząbek gajowy, szczawik gajowy, ziarnopłon wiosenny i złoć mała. Do gatunków tworzących rozległe kobierce należy szczyr trwały, kopytnik pospolity oraz marzanka wiosenna, porastające zarówno strome zbocza jak i stoki o łagodniejszym nachyleniu. Wśród gatunków rzadkich i chronionych należy wymienić lilię złotogłów, paprotkę pospolitą i kruszczyka szerokolistnego.

Stoki północnej i obszary szczytowe porastają rozległe płaty podgórskiej kwaśnej dąbrowy (Luzulo luzuloidis-Quercetum petraeae), której drzewostan buduje przede wszystkim dąb szypułkowy z domieszką buka pospolitego, jesionu wyniosłego, brzozy brodawkowatej i sosny zwyczajnej. Liczne okazy sosny szczególnie dominują w miejscach wychodni skalnych, gdzie ze względu na skrajnie ciężkie warunki drzewa charakteryzują się skarlałym wzrostem o niskich koronach z silnie poskręcanymi konarami. Podobna sytuacja dotyczy pojedynczych okazów dębów, które w wyższych partiach nabierają specyficznego pokroju o nisko osadzonych koronach i silnie powykręcanych konarach. Warstwa podszytu jest stosunkowo dobrze rozwinięta jak na siedlisko, w którym występuje trzmielina zwyczajna, jarząb pospolity, jeżyna bezkolcowa, głóg jednoszyjkowy, leszczyna pospolita, dzika róża i młode okazy dębów, brzóz oraz sosen. Warstwa runa leśnego cechuje się ubogą roślinnością, w której dominują płaty traw, borówki czarnej i konwalii majowej a także pojedyncze kępy pszeńca gajowego, dziurawca zwyczajnego, jastrzębca sabaudzkiego, jastrzębca leśnego i poziomki pospolitej. Miejscami runo jest zdominowane przez orlicę pospolitą i trzcinnika leśnego.

Oprócz siedlisk leśnych na górze odnotowuje się także siedliska roślinności naskalnej, w tym siedlisk skrajnie rzadkich w skali regionu i kraju. Do najważniejszych należą bogate siedliska pionierskich zbiorowisk sukulentów i roślin jednorocznych (Sedo-Scleranthetalia), które obejmują niewielkie płaty roślinności porastającej nasłonecznione półki skalne o niewielkim nachyleniu, szczeliny i inne miejsca z występującą niewielką warstwą podłoża. Na Witoszu stwierdzono niewielkie płaty porastające odsłonięte granitowe skały w szczytowych partiach. W systemie Natura 2000 określane jest ono jako pionierskie zbiorowiska skał krzemianowych pogórza i regla dolnego Sudetów. Jest to siedlisko bardzo rzadkie, notowane w Polsce wyłącznie z Sudetów, gdzie osiągają północno-wschodnią granicę zasięgu. Tworzą je w większości niska roślinność zielna osiągająca wysokość 5-10 cm i cechująca niewielkim zwarciem, pomiędzy którym występują płaty mszaków, porostów lub nagiej skały. Wśród gatunków charakterystycznych występuje koniczyna polna, kostrzewa owcza, rojownik pospolity, rozchodnik ostry, rozchodnik sześciorzędowy, rozchodnik wielki, kilka gatunków jastrzębców oraz mchy z rodzaju płonnik. Warstwa mszysta jest dobrze rozwinięta i pokrywa przeważnie 15-60% powierzchni. Z innych ważniejszych siedlisk wyodrębniono tu także ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii, które obejmują roślinność naskalną porastającą liczne powierzchnie skalne obejmujące zarówno rumosz skalny w runie leśnym jak i rozległe pionowe ściany. Występują najczęściej w miejscach cienistych i półcienistych, gdzie skały bywają wilgotne przez dłuższy okres czasu, m.in. dzięki porannym mgłom. Roślinność naczyniowa często egzystuje bezpośrednio na warstwie mszaków dających, oprócz miejsca do zakorzenienia się, także stosunkowo korzystny rezerwuar wody w okresie opadów atmosferycznych.Na powierzchniach siedliska zidentyfikowano liczne gatunki paproci oraz mchów, wątrobowców i niektórych roślin kwiatowych. Do najważniejszych należą m.in. paprotka pospolita, paprotnica krucha, nerecznica samcza, gajowiec żółty, biedrzeniec mniejszy, zanokcica skalna, zanokcica północna oraz bardzo liczny gatunek inwazyjny – niecierpek drobnokwiatowy.

Fauna: Ze względu na ulokowanie w obszarze większego kompleksu leśnego jakimi są Wzgórza Łominickie, teren Witosza stanowi ważną ostoję dla okolicznej zwierzyny. Częstymi gośćmi są tutaj pospolite gatunki ssaków jak jelenie, sarny, dziki, listy, borsuki i kuny a także drobne gatunki gryzoni i owadożernych (jeż zachodni, kret, ryjówka aksamitna, wiewiórka pospolita, mysz leśna). W okolicach Staniszowa oraz w szczelinach i jaskiniach góry Witosza występują także kolonie kilku gatunków nietoperzy, dla których lasy i łąki góry stanowią miejsce żerowania. Stwierdzono m.in. nocka dużego, nocka rudego, nocka Natterera, nocka wąsatka, karlika malutkiego, mroczka późnego i gacka brunatnego.

Mimo dużych kompleksów leśnych ornitofauna nie została dobrze zinwentaryzowana. Występują tu m.in. stosunkowo pospolite gatunki bytujące w zadrzewieniach jak trznadel, świergotek drzewny, sikora bogatka, zięba i śpiewak. W niższych partiach lasów liściastych, głównie w podszycie można spotkać pierwiosnka, rudzika i kosa, podczas gdy w obszarach z przewagą dębów i drzew iglastych bytuje kowalik oraz pełzacz leśny.

Inne: Teren jest dość dobrze znany, a dzięki tutejszym tworom geologicznym posiada także niewielkie zaplecze turystyczne w postaci ścieżki dydaktycznej, tablic informacyjnych i szlaków turystycznych:

zielony szlak, biegnie od pałacu Schaffgotschów w Cieplicach-Zdroju i jedynie okala górę od jej południowej strony by dalej kierować się na wschód do Karpników
żółty szlak, najważniejszy i jedyny szlak wytyczony przez górę i jej najważniejsze atrakcje. Biegnie od dworca PKP w Jeleniej Góry i dalej poprzez Wzgórza Łominickie kieruje się na północno-wschodnie zbocza góry, gdzie łączy się ze ścieżką dydaktyczną. Szlak zahacza o większość atrakcji góry jak Okapy, wieżę Bismarcka, Pustelnię i Skalną Komorę.
ścieżka przyrodnicza „Wzgórza Łomnickie” obejmuje 6 przystanków i swój początek ma u podnóży Góry od strony wsi Staniszów w okolicy pomnika poległych w czasie I wojny światowej. Następnie prowadzi on tym samym duktem co żółty szlak aż do wschodnich stoków, gdzie ścieżka skręca na południe w kierunku pałacu Staniszów

Góra Witosza w okresie przedwojennym należała do bardzo popularnych miejsc o rozbudowanej infrastrukturze turystycznej, której pozostałości widoczne są po dzień dzisiejszy. Nalezą do nich liczne kamienne schody prowadzące na szczyt a także pozostałości po pomniku Ottona von Bismarcka. Pomnik ten mierzył 14 m wysokości i został odsłonięty 22 września 1901 r. Niestety po wojnie i przejęciu tych ziem przez administrację polską, pomnik został wysadzony w powietrze w 1947 r. W efekcie wybuchu na wszystkich zboczach góry rozsiane są liczne szczątki budowli. Obecnie pozostał jedynie cokół.

Dawniej górę zwano „karkonoskim Brockenem”. Nazwa ta odnosi się do rzadkiego zjawiska optycznego, które można zaobserwować głównie w górach. Polega ono na zaobserwowaniu swojego cienia na chmurze lub mgle znajdującej się poniżej człowieka, gdy osoba umiejscowi się na linii pomiędzy padającymi promieniami słonecznymi a chmurą. Często cień otoczony jest tęczową obwódką zwaną jako gloria. Zjawisko nazywane „widmem Brockenu” po raz pierwszy zostało opisane przez Johanna Esaiasa Silberschlaga w 1780 r. Nazwa zjawiska pochodzi od szczytu Brocken w górach Harz, gdzie było ono obserwowane. Na górze Witosza widmo można ujrzeć głównie na punkcie widokowym na szczycie, ale tylko przy odpowiednich warunkach atmosferycznych.

Zagrożenia: Stosunkowo duże. Omawiany tu kompleks leśny nie jest objęty żadną formą ochrony w postaci użytku ekologicznego, rezerwatu przyrody czy obszaru sieci Natura 2000. Z tego powodu istnieje potencjalnie wysokie ryzyko wkroczenia nieracjonalnej gospodarki leśnej na tereny góry. Drzewostany charakteryzują się różnym stopniem ingerencji ludzkiej. Stoki po stronie zachodniej i południowej porośnięte są drzewostanem o stosunkowo wysokim poziomie naturalności, głównie z powodu występowania na stromych i kamienistych stokach. Las rosnący na tego typu terenie jest trudno dostępny a jego wycinka mało opłacalna. Mimo tego widać wpływ gospodarki leśnej w postaci nasadzeń gatunków obcych siedliskowo jak sosny, świerki i modrzewie. Wschodnie i północne stoki o łagodniejszym nachyleniu i mniejszej ilości form skalnych cechuje znacznie większa ingerencja ludzka. Występują tu ślady po rębniach i trzebieżach a także duży udział gatunków iglastych. Efektem tego są nie tylko zniekształcone lub zniszczone siedliska kwaśnej dąbrowy i buczyny ale notuje się także bardzo młody wiek drzewostanów, zbyt małą ilość pozostawianego martwego drewna czy znaczące przerzedzenia zwartych drzewostanów powodując zbytnie doświetlenie runa leśnego i wnikanie gatunków ruderalnych, porębowych i segetalnych. W lasach licznie występują gatunki obce lub inwazyjne jak dąb czerwony, czeremcha amerykańska, nawłoć kanadyjska czy niecierpek drobnokwiatowy, które wypierają rodzimą florę. Obecnie nie istnieją żadne plany lub propozycje na objęcie góry jakąkolwiek formą zapewniających odpowiednią ochronę siedlisk.

Wrażenia Osobiste: Pozytywne i negatywne zależnie od fragmentu góry. Stoki od „głównego” wejścia jakim jest początek ścieżki dydaktycznej z kamiennymi schodami, tj. stoki zachodnie i południowe, są porośnięte dobrze zachowanymi lasami grądowymi oraz stanowią miejsce największego nagromadzenia wszelkich znanych formacji geologicznych z jakich słynie góra Witosza. Podejście jest stosunkowo łatwe a liczne jaskinie, skalne ulice, okapy, strome i pionowe ściany, okazałe blogi stanowią tu dużą atrakcję. Ze szczytu rozpościera się bardzo dobra panorama na niemal całe Karkonosze wraz z dużą częścią Kotliny Jeleniogórskiej i fragmentami Rudaw Janowickich, Gór Izerskich i Gór Kaczawskich. W okresie zimowym, przy odpowiedniej pogodzie można nawet ujrzeć widmo Brockenu, choć trzeba mieć do tego wiele szczęścia. Same lasy należą do średnio bogatych, gdzie rosną głównie pospolite gatunki roślin z pojedynczymi kępami gatunków rzadkich lub chronionych jak lilia złotogłów, marzanka wonna czy zanokcica północna. Skały i formacje geologiczne grają tu pierwsze skrzypce jeśli chodzi o atrakcyjność. Obszary góry po drugiej stronie szczytu (tj. zbocza wschodnie) są znacznie mniej atrakcyjne. Widać tu duży wpływ gospodarki leśnej w postaci rębni, gniazd i licznego młodego drzewostanu zamiast dojrzałych, dorodnych drzew. Bogactwo formacji skalnych także jest znacznie uboższe, gdzie spotkać można pojedyncze głazy, skalne grzyby i niewielkie wychodnie skalne. Dodatkowo przebieg ścieżki przyrodniczej został pierwotnie poprowadzony przez prywatny teren, o czym informuje nas tablica postawiona na środku traktu bez alternatywnego obejścia. Sama ścieżka prowadzi dalej na południe w kierunku pałacu w Staniszowie i tamtejszych założeń parkowych, łąk oraz terenów bogatych przyrodniczo.

Informacje praktyczne:

bardzo dobry dojazd, początek ścieżki na górę znajduje się przy głównej ulicy w Staniszowie, gdzie ulokowany jest także niewielki parking
teren jest dobrze zagospodarowany, głównie jeszcze za czasów niemieckich, kiedy to powstały tu liczne schody prowadzące na górę. Dzięki takiemu przebiegowi, trasa nadaje się na wycieczkę z dziećmi lub dla osób niewprawionych w górskim terenie. Obejście góry w wolnym tempie zajmuje maksymalnie 1,5 godziny, a w szybkim niecałą godzinę. Problemem może okazać się zagrodzenie ścieżki przyrodniczej, co utrudnia dalsze podążanie wyznaczonym traktem
podobnie jak w całej Kotlinie Jeleniogórskiej, nie występują tutaj obszary chronione (rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne). Jedynie na północny-wschód rozpościera się obszar Natura 2000 Źródła Pijawnika. Około 1 km na południe zlokalizowany jest pomnik przyrody, świerk pospolity o pierśnicy 110 cm. Rośnie w przypałacowym parku na południowy-wschód od hotelu „Pałac Staniszów”
mimo braku terenów chronionych w okolicy nie brakuje obszarów cennych przyrodniczo lub geologiczne jak Góra Grodna z zamkiem Księcia Henryka, Stawy Pogórzyńskie, Zbiornik Sosnówka oraz perły geologiczne gminy Pogórzyn. Poza tym na południu rozpościera się Karkonoski Park Narodowy
najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: wiosna (wiosenne geofity), lato (murawy naskalne, łąki wokół góry), cały sezon (twory geologiczne), zima (widmo Brockenu)