Grądy pod Wałkową
30 czerwca 2022 Wyłączono przez adminMało znany fragment Doliny Baryczy, który słynie z rozległych lasów grądowych o cechach lasu naturalnego z licznym i dobrze zachowanym drzewostanem dębowo-lipowo-grabowym. Jest to obszar proponowany od wielu lat do objęcia ochroną jako rezerwat przyrody. W jego granicach występuje seria rzadkich i chronionych gatunków roślin jak lilia złotogłów, podkolan białym, kruszczyk siny i kruszczyk połabski.
Typ: brak (fragment obszaru Natura 2000)
Data powołania: x
Powierzchnia: ok. 225 ha
Powiat: Milicki
Gmina: Milicz, Krośnice
Nadleśnictwo: Milicz
Położenie i budowa
Kompleks leśny zlokalizowany jest na Wzgórzach Krośnickich w północno-zachodnim fragmencie mezoregionu Wzgórz Twardogórskich, które to w całości przynależną do Wału Trzebnickiego. Dokładniej tereny obejmują szerokie pasma leśne okalające wieś Wałkowa na granicy gminy Milicz i Krośnice w Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy. Całość obejmuje oddziały leśne 48, 49, 52-55, 57-59 nadleśnictwa Milicz. Pierwotnie artykuł miał opisywać wyłącznie tereny proponowane do objęcia ochroną rezerwatową, jednak w źródłach występują wykluczające się wzajemnie opisy. Jedne źródła mówią o ochronie lasów na północ od wsi, inne natomiast podają lasy od południowej strony. Z tego względu w artykule skupiamy się na całym kompleksie otaczającym Wałkową, włączając w to także siedliska nie-grądowe.
Grądy pod Wałkową zajmują najbardziej na północ wysuniętą część Wzgórz Krośnickich będących północno-zachodnim krańcem Wzgórz Twardogórskich, która łagodnie przechodzi w płaskie obszary Kotliny Milickiej. Część tutejszych wzgórz stanowi ciąg moren czołowych, których najwyższe wzniesienia zlokalizowane są w południowej części i osiągają wysokość około 190-195 m n.p.m. Ich wysokość stopniowo maleje ku północy, gdzie w najniższych punktach, w okolicy torów kolejowych, dochodzą do 130 m n.p.m. Teren stosunkowo łagodnie i systematycznie opada, jedynie w kilku miejscach wyraźnie wyodrębniają się bezimienne wzgórki. Od południa i południowego-zachodu ciągnie się potok Lubel mający swój początek na Wiatracznym Wzgórzu (207 m n.p.m.) poza omawianym obszarem. Biegnie on przez niewielką dolinkę, której ściany tworzą łagodne stoki o wysokości 10-15 m.
Roślinność
Niemal cały omawiany obszar porastają siedliska leśne, z czego najważniejszym i dominującym jest grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum), który porasta znaczne powierzchnie obszaru. Tutejszy grąd cechuje wysoki poziom naturalności, którego drzewa dębowe osiągają wiek 110 lat, a drzewa grabowe wiek ok. 70-80 lat. Ze względu na gleby świeże występujące wokół Wałkowej tutejszy grąd wykształcił się w wariancie typowym (G.s.-C. subass. typicum var. typicum). Las budują w przeważającej większości gatunki liściaste, głównie lipa drobnolistna, grab pospolity i dąb szypułkowy z niewielkim udziałem buka pospolitego i jesionu wyniosłego oraz pojedynczymi okazami świerka, modrzewia i daglezji będących efektem dawnych nasadzeń. Warstwa podszytu jest umiarkowanie rozwinięta, którego zwarcie wynosi około 40% i jest tworzone przez leszczynę pospolitą, trzmielinę zwyczajną, czeremchę zwyczajną, klon polny oraz młode okazy wcześniej wymienionych gatunków drzew.
Runo leśne należy do stosunkowo bogatych, gdzie stwierdzono takie gatunki jak czosnek zielonawy, czworolist pospolity, czyściec leśny, dąbrówka rozłogowa, dzwonek szerokolistny, gajowiec żółty, groszek wiosenny, gwiazdnica pospolita, jasnota biała, kokoryczka wielokwiatowa, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kuklik zwisły, miodunka ćma, mozga trzcinowata, piżmaczek wiosenny, podagrycznik pospolity, pokrzywa zwyczajna, przetacznik ożankowy, śnieżyczka przebiśnieg, świerząbek gajowy, szczawik gajowy, ziarnopłon wiosenny i złoć mała. Do gatunków diagnostycznych należy gwiazdnica wielkokwiatowa i fiołek leśny. Latem runo leśne jest częściowo zdominowane przez gatunki inwazyjne, takie jak niecierpek drobnokwiatowy.
Fragmentarycznie w zachodniej i północnej części grądy przechodzą w zbiorowiska kwaśnej dąbrowy ze związku Quercion robori-petraeae, gdzie miejscami występują okazałe drzewa dębowe w wieku 115-120 lat. Siedlisko wykształca się na obszarach zdominowanych przez gleby piaszczyste i piaszczysto-gliniaste, które charakteryzuje kwaśne i ubogie w składniki odżywcze podłoże. Drzewostan zbudowany jest niemal wyłącznie przez dąb bezszypułkowy z niewielkim udziałem dębu szypułkowego oraz sosny zwyczajnej, której zwiększony udział jest efektem dawnych zabiegów leśnych. Dodatkowo składnikiem domieszkowym jest także brzoza brodawkowata i grab. Warstwa podszytu w acydofilnych dąbrowach cechuje niewielki udział krzewów, głównie z gatunku kruszyna pospolita i jarząb pospolity. Podobna sytuacja występuje w warstwie runa, które charakteryzuje się ubogim składem gatunkowym oraz niewielkim zwarciem. W runie rośnie jastrzębiec leśny, orlica pospolita, pszeniec zwyczajny, dzwonek rozpierzchły, sałatnik leśny oraz trawy: trzcinnik piaskowy, mietlica pospolita, kosmatka owłosiona i kłosówka miękka. Gatunkami tworzącymi kobierce jest borówka czarna, borówka brusznica i wrzos zwyczajny.
Na obszarze wykazano występowanie kilku gatunków rzadkich lub chronionych, należą do nich:
- gnieźnik leśny (Neottia nidus-avis), niewielki storczyk bezzieleniowy charakteryzujący się brakiem chlorofilu i liści, z tego powodu może rosnąć nawet w silnie zacienionych fragmentach lasu. Stanowiska w Wałkowej są jednymi z niewielu w obrębie Doliny Baryczy.
- jarzmianka większa (Astrantia major), umiarkowanie rzadki gatunek z rodziny baldaszkowatych posiadających śnieżnobiałe kwiaty z ciemniejszymi przebarwieniami. Preferuje wilgotne i żyzne stanowiska, przeważnie w jaśniejszych fragmentach lasów oraz na ich obrzeżach.
- kopytnik pospolity (Asarum europaeum), niewielka bylina o cienkim i długim kłączu z którego wyrastają zimozielone liście o nerkowatym kształcie. Występuje głównie w żyznych i wilgotnych fragmentach lasu, zarówno w miejscach jasnych jak i cienistych.
- kruszczyk połabski (Epipactis albensis), najmniejszy z rodzimych kruszczyków, który pierwotnie notowany był wyłącznie na Dolnym Śląsku. Obecnie stwierdzony w wielu rejonach południowej i południowo-zachodniej Polski. W Dolinie Baryczy stwierdzony dotychczas tylko pod Wałkową, gdzie rośnie w tym samym fragmencie lasu co kruszczyk siny, tj. w południowym fragmencie w okolicach zabagnień tworzących okresowe, leśne jeziorko.
- kruszczyk siny (Epipactis purpurata), rzadki gatunek storczyka, u którego charakterystyczną cechą są drobne liście z fioletowymi przebarwieniami. W Dolinie Baryczy stwierdzono tylko kilka pojedynczych stanowisk, w tym jedno w południowej części grądu w okolicach okresowego, leśnego jeziorka.
- kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine), jeden z najpospolitszych leśnych storczyków, notowany w wielu lasach Doliny Baryczy, gdzie rośnie zarówno w dąbrowach, buczynach jak i grądzie a nawet borach sosnowych. Tworzy wysokie pędy o kwiatach w zielonkawych kolorach, czasem z czerwonymi przebarwieniami.
- listera jajowata (Listera ovata), niewielki storczyk o jasnozielonych, niepozornych kwiatach. Występuje w żyznych i wilgotnych fragmentach, zarówno w miejscach cienistych jak i umiarkowanie jasnych.
- orlik pospolity (Aquilegia vulgaris), gatunek z rodziny jaskrowatych o niebieskich kwiatach. Jest to gatunek pospolity w górach, jednak rzadki na nizinie. W Dolinie Baryczy posiada niewiele stanowisk, w tym jedno na terenie grądów pod Wałkową.
- nicennica niemiecka (Filago germanica), jednoroczna, rzadka roślina z rodziny astrowatych, która wyróżnia się w tym zestawieniu siedliskiem jakie zasiedla. Nie jest to bowiem gatunek leśny, lecz terenów suchych i otwartych, głównie muraw napiaskowych i obrzeży piaszczystych pól uprawnych. Notowana na obrzeżach lasów i śródpolnych miedzach wokół Wałkowej.
- podkolan biały (Platanthera bifolia), ten storczyk o białych i pachnących kwiatach występuje głównie w umiarkowanie wilgotnych i żyznych fragmentach lasu, często na jego obrzeżach lub na śródleśnych polanach. W niektórych przypadkach można go spotkać także w płatach tutejszej dąbrowy.
- wiciokrzew pomorski (Lonicera periclymenum), pnącze o zdrewniałych pędach, które posiada duże i silnie pachnące kwiaty oraz trujące owoce w jaskrawych, czerwonych barwach. Występuje głównie w widnych fragmentach lasu lub na jego obrzeżach.
- żankiel zwyczajny (Sanicula europaea), niewielki wiosenny geofit posiadający drobne, białe kwiatostany zebrane w niewielkie baldachy złożone. Roślina miododajna, chętnie odwiedzana wiosną przez pszczoły i motyle.
Fauna
Teren nie posiada kompleksowo przeprowadzonej inwentaryzacji faunistyczne. Stanowi on fragment jednego z największych kompleksów leśnych na Dolnym Śląsku w efekcie czego występuje tu większość typowo leśnych zwierząt jak sarny, dziki, lisy, kuny, wiewiórki, jeże czy liczne drobne gryzonie oraz nietoperze. Wśród gnieżdżących tu ptaków wyróżniają się trzy gatunki dzięciołów: czarny, zielonosiwy i średni, a także gołąb siniak, zakładający gniazda w dziuplach powstałych po dzięciolej robocie. Na początku 1 dekady XXI w. stwierdzono tutaj jedną parę rzadkich bocianów czarnych, dla których powołano strefę ochronną o powierzchni 34,11 ha.
Inne
Obszar posiada zagospodarowanie turystyczne w postaci szlaków, ścieżki dydaktycznej oraz związanej z tym budowy tablic dydaktycznych oraz miejsc do odpoczynku i biwakowania. Wśród szlaków występuje:
- zielony szlak pieszy wiodący na trasie Długołęka-Krotoszyn, który poprowadzony został przez las od północnej i zachodniej strony Wałkowej
- żółty szlak pieszy (tzw. Szlak Dookoła Milicza), który tylko zahacza od zachodniej strony omawiany obszar
- ścieżka dydaktyczna OWŚ Karłów-Wałkowa, o długości 5,5 km i składający się z 14 przystanków, który poprowadzony został przez zachodnie i południowe fragmenty omawianego kompleksu, w tym przez serię pomnikowych dębów oraz leśny staw
Wałkowa posiada najliczniejszy grupowy pomnik przyrody na terenie Doliny Baryczy obejmujący grupę 18 dębów szypułkowych (data powołania: 2002 r.), których obwody są w granicach 290-562 cm. Drzewa rosną w luźnym rozproszeniu w grądzie na południe od zabudowań wsi w oddziale leśnym 58a. Ze względu na liczbę cechują się bardzo zróżnicowaną kondycją, od okazów w pełni zdrowych z dobrze rozbudowaną koroną, po drzewa całkowicie martwe w postaci powalonych i silnie zbutwiałych pni. Na niektórych drzewach widoczne są ślady po bytowaniu chronionych chrząszczy i pasożytniczych grzybów.
Zagrożenia
Dosyć zróżnicowane. Oficjalnie cały obszar stanowią zwykłe lasy nieobjęte żadną formą ochrony, nie licząc obszaru Natura 2000 Ostoja nad Baryczą. Jednak ostatnie dwie dekady pokazały bardzo dobitnie, że ta forma ochrony nie działa. W efekcie tutejsze lasy są zagrożone z powodu potencjalnej gospodarki leśnej, której efektem są masowe wycinki drzewostanów (trzebieże i rębnie gniazdowe). W konsekwencji dochodzi do zniekształcenia dobrze zachowanych siedlisk, ujednolicenia wiekowego drzew i zubożenia runa leśnego, do którego przedostają się gatunki synantropijne i porębowe. W części północnej i zachodniej przewidziane są rębnie złożone.
Mimo braku ochrony niektóre fragmenty wschodnie i południowe zostały objęte niewielką formą ochrony w ramach nadleśnictwa zabezpieczającą las przed ewentualną wycinką. Oddziały leśne 49a-j, 52b,c zostały skatalogowane jako lasy znajdujące się na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych, stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody. Oddziały leśne 52a, 54d i 55a,c stanowią drzewostany nasienne powołane już w 1980 r., które są wyłączone z użytkowania rębnego. Dodatkowo jako lasy stanowiące ostoję zwierząt podlegających ochronie gatunkowej objęto oddział leśny 58a-g.
Wrażenia osobiste
Lasy te budzą mieszane uczucia ze względu na skrajności. Z jednej strony mamy bardzo dobrze zachowane fragmenty grądów z prawidłowo wykształconym runem, różnorodną strukturą wiekową i gatunkową drzew oraz występowaniem gatunków rzadkich, chronionych lub typowych dla siedliska. Z drugiej strony są tutaj liczne płaty ze śladami intensywnych wycinek oraz miejsca, gdzie bioróżnorodne grądy zastąpiono ubogimi monokulturami sosny. Jednak negatywne fragmenty lasów są tutaj w mniejszości. Las jest szczególnie atrakcyjny wiosną, jak to jest w przypadku niemal wszystkich grądów. To wtedy w runie masowo rozkwitają zawilce, kokorycze, ziarnopłony, miodunki i piżmaczki. Jednak najcenniejsze gatunki tego miejsca pojawiają się dopiero latem.
W pierwszej połowie zakwitają podkolany i lilie złotogłów, natomiast na przełomie lipca i sierpnia kwiaty otwierają dwa bardzo rzadkie kruszczyki, kruszczyk siny i połabski, które rosną w czeluściach lasu. Dużą atrakcją jest także seria potężnych dębów objętych ochroną jako pomniki przyrody. Większość rośnie przy leśnej drodze będącej przedłużeniem wiejskiej uliczki. Wadą na tym terenie jest stan leśnych ścieżek. Mimo ich gęstości są one w znacznej mierze zarośnięte i tylko nieliczne z nich nadają się do przemierzania bez ciągłego przedzierania się od gałęzi i chaszczy. Jedynie fragmenty, którymi poprowadzono szlak i ścieżkę edukacyjną są jako-tako w dobrym stanie. W przypadku pozostałych należy mieć na uwadze ich zły stan. Jest to szczególnie uciążliwe w okresie pełnej wegetacji leśnej roślinności, gdy chcemy poszukiwać lilii i kruszczyków. Dodatkowo do części oddziałów leśnych zakazano wstępu ze względu na ich funkcję (drzewostan nasienny), dotyczy to głównie lasów we wschodnim fragmencie. W efekcie jeśli chcemy miło spędzić czas w tym lesie należy wybrać okres wczesnowiosenny lub poruszać się jedynie po oznaczonych szlakach.
Informacje praktyczne:
- bardzo dobry dojazd, las otoczony jest lokalnymi drogami, gdzie w wielu miejscach występują szerokie pobocza, a w zachodniej i północnej części jest nawet parking leśny, gdzie rozpoczyna się ścieżka dydaktyczna
- teren jest płaski z gęstą siecią leśnych ścieżek, w tym szerokich dróg. Miejsce polecane dla rodzin z dziećmi lub osób niewprawionych w wycieczkach pod warunkiem poruszania się po szlaku lub wybraniu okresu wczesnowiosennego. Latem i wczesną jesienią obszar wielu leśnych dróżek jest zarośnięty gęstą ścianą roślin
- grądy leżą w południowej części Doliny Baryczy, gdzie w odległości kilku-kilkunastu kilometrów zlokalizowane są tutejsze rezerwaty przyrody (Stawy Milickie, Wzgórze Joanny, Olszyny Niezgodzkie) oraz kilkadziesiąt bezimiennych użytków ekologicznych. Dodatkowo region obfituje w liczne pomniki przyrody w gminie Milicz i Krośnie
- poza obszarami chronionymi w okolicy występuje wiele terenów cennych przyrodniczo jak Lasy Milickie, Stawy Krośnickie, arboretum w Postolinie i Skoroszowskie Łąki
- najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: wiosna (geofity), czerwiec (wiciokrzew, podkolan, grzyby), lipiec (kruszczyk siny, kruszczyk połabski), jesień (przebarwiające się liście)