Kamieniołom Gruszka

Kamieniołom jest pozostałością po dawnej kopalni wapienia na górze Bielica, który obecnie stanowi jedną z ważniejszych atrakcji turystycznych w regionie. Jest to cenne geologicznie miejsce z bardzo bogatą florą termofilną i naskalną, w tym gatunki rzadkie i chronione jak kruszczyk szerokolistny, goryczuszka orzęsiona i podejźrzon marunowy. W okolicy utworzono jedną z gęstszych sieci szlaków turystycznych i ścieżek edukacyjnych w gminie, co dodatkowo wskazuje na atrakcyjność tego miejsca. 

Typ ochrony: geologiczny, krajobrazowy

Data utworzenia: brak

Powierzchnia: ok. 8 ha

Powiat: Złotoryjski

Gmina: Wojcieszów

Nadleśnictwo: Złotoryja

Położenie: Nieczynny kamieniołom lokalizowany jest na zboczach góry Bielec (450 m n.p.m.), na Grzbiecie Wschodnim w Górach Kaczawskich, będących częścią Sudetów Zachodnich. Całość położna jest w północno-wschodniej części miasta Wojcieszów pomiędzy górami Trzciniec i Chmielarz. Obszar częściowo obejmuje oddziały leśne 1, 3 i 315 nadleśnictwa Złotoryja.

Budowa: Pod względem składu i budowy geologicznej kamieniołom oraz góra Bielec nie różnią się zbytnio od reszty okolicznych gór. Wzniesienie zbudowane jest ze  staropaleozoicznych skał metamorficznych pochodzenia osadowego, głównie fyllitów, łupków albitowo-serycytowych, chlorytowo-serycytowych i kwarcowo-serycytowych z wkładkami najważniejszej skały – marmurów, dokładniej wapieni krystalicznych (kalcytowych i dolomitowych, tzw. Wojcieszowskich) a także licznych pomniejszych minerałów takich jak keratofity. Dodatkowo teren poprzecinany jest żyłami permskich porfirów (ryolitów).

Początki intensywnego wydobycia kruszcu sięgają końca XIX wieku i trwały aż do lat 70. XX wieku. Obecnie ściany kamieniołomu liczą około 200-250 metrów długości. Wysokość jest zróżnicowana, sięgająca w najwyższych miejscach do 30-40 m. Liczne są tutaj jamy i niewielkie jaskinie pochodzenia naturalnego, stworzonym dzięki zjawiskom krasowym. Woda, która przez miliony lat krążyła między szczelinami osadziła się w skałach tworząc roztwory krzemionki.

Roślinność: Stosunkowo bogata mimo znacznego przekształcenia krajobrazu w związku z działalnością górniczą. Pierwotnie niemal całą górę porastały ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion), które obecnie obejmują niewielkie i wąskie płaty na południowych i zachodnich stokach. Drzewostan zbudowany jest głównie z buka z domieszką innych gatunków, głównie lipy drobnolistnej, klonu zwyczajnego i sosny pospolitej. Runo leśne jest stosunkowo rzadkie, w znacznej większości gleba jest naga i nieporośnięta roślinnością. W wilgotniejszych fragmentach można spotkać rzadkie lub chronione gatunki m.in. kruszczyk szerokolistny, buławnik wielkokwiatowy, lilia złotogłów i wawrzynek wilczełyko.  Miejsca dawnej działalności górniczej zajmuje mozaika siedlisk muraw i zakrzewień, na których dominującym drzewem jest brzoza brodawkowata oraz liczne krzewy (bez czarny, kalina koralowa, trzmielina zwyczajna i pomniejsze wierzby). Fragmentarycznie zakrzewienia przechodzą stopniowo w murawy, na których możemy spotkać takie gatunki jak gruszyczka mniejsza, gruszyczka jednostronna, kruszczyk szerokolistny, podejźrzon księżycowy, orlik pospolity i lilia złotogłów. Wykształciły się one głównie w miejscach o płytkiej warstwie gleby, gdzie drzewa mają utrudnione warunki do wzrostu i dominacji nad runią łąkową.

W miejscach silnie nasłonecznionych, głównie w niecce kamieniołomu oraz na południowych stokach wykształciła się cenna murawa kserotermiczna z zespołu goryczki i strzęplicy piramidalnej (Gentiano-Koelerietum pyramidatae) w runi której występuje pospolicie babka pośrednia, chaber driakiewnik, wilczomlecz sosnka, krwiściąg mniejszy, krzyżownica czubata oraz liczne jastrzębce i dzwonki. Z gatunków rzadkich i chronionych warto nadmienić m.in. gółka długoostrogowa, podkolan zielonawy, goryczuszka orzęsiona, gruszyczka okrągłolistna, centuria pospolita i ożanka pierzastosieczna. Innym cennym i rzadkim w skali kraju ekosystemem jest nawapienny zespół skalnicy trójpalczastej (Saxifrago-Poetum compressae), znany z okolicznych gór i wzgórz. Porasta on skaliste zbocza i półki skalne wyrobiska, gdzie gatunkiem dominującym jest wiechlina spłaszczona. Poza tym notuje się takie gatunki jak skalnica trójpalczasta, zanokcica murowa i driakiew gołębia.

Fauna: Brak jest jakichkolwiek inwentaryzacji faunistycznych z tego terenu. Tereny kamieniołomu jako miejsca silnie nasłonecznionego i ciepłego zamieszkuje fauna termofilna, m.in. jaszczurka żyworódka, żmija zygzakowata i padalec zwyczajny. Teren stanowi nieodłączny fragment pozostałych kompleksów łąkowo-leśnych we wschodniej części Wojcieszowa, stąd też notuje się tutaj liczne ssaki jak sarny, lisy, wiewiórki, jeże i dziki. Jako ciekawostkę warto wymienić stałego mieszkańca tego zakątka jakim jest stary kozioł, który najprawdopodobniej uciekł wiele lat temu z któregoś gospodarstwa i na stałe zadomowił się na Gruszce.

Inne: Kamieniołom Gruszka wraz z otaczającymi je wzgórzami stanowi największą obecnie atrakcję turystyczną miasta. Jest tutaj najlepiej rozwinięta sieć szlaków i ścieżek edukacyjnych oraz infrastruktury turystycznej, głównie pod względem speleologicznym. Na terenie niecki kamieniołomu odbywają się od kilku lat mistrzostwa polski w technikach jaskiniowych, które weszły na stałe do lokalnego kalendarza festiwali. Świadectwem zagospodarowania tego terenu pod wspinaczkę jest m.in. ściana zlokalizowana bezpośrednio pod jaskinią, która została przygotowana do użycia sprzętu wspinaczkowego. Są w niej na stałe zamontowane haki będące elementem do corocznych Mistrzostw Polski w Technikach Jaskiniowych. Poza tym istnieją tutaj ławki i miejsce przygotowane do biwakowania.

Obecnie istnieją trzy warianty ścieżki edukacyjnej:

• zielony – obejmujący tylko kamieniołom Gruszka wraz z Bielcem i bardzo dobrze zachowanym wapiennikiem
• niebieski – wydłużający szlak w kierunku wschodnim i obejmujący także Lisie Skały, Chmielarz, Polankę i dawne sztolnie uranu
• czerwony – tworzący pętlę od północy zahaczając o ruiny szubienicy, Trzciniec i fragment miasta z dawnym zespołem pałacowo-folwarcznym.
• dodatkowo obok kamieniołomu przebiegają trzy szlaki rowerowe (zielony, czerwony i pomarańczowy).

W południowej części wzniesienia istnieje dobrze zachowany wapiennik pochodzący z XVIII/XIX wieku. Wielokomorowy obiekt jest w całości murowany z kamienia wapiennego, prawdopodobnie pochodzącego z Gruszki. Obecnie odrestaurowany stanowi punkt widokowy na okolice, w tym Masyw Miłka i górę Połom. Warto także nadmienić, iż kamieniołom swoją nietypową nazwę zawdzięcza dawnym właścicielom tutejszego zakładu, braciom Gruschka.

Wrażenia osobiste: Umiarkowanie pozytywne. Bielec, jak wiele pozostałych gór w regionie, uległ silnym przeobrażeniom w skutek intensywnego wydobycia kruszcu, czego śladem jest ogromny kamieniołom. Niecka pochłonęła ponad połowę góry. Na ostałych fragmentach można zobaczyć płaty ciepłolubnych buczyn storczykowych, które jednak stanowią cień dawnych lasów. Jedynym pocieszeniem są liczne tereny muraw i roślinności naskalnej jakie rozwinęły się na ścianach i półkach skalnych kamieniołomu. W przeciwieństwie do Miłka, tutejsze siedliska nieleśne nie są jeszcze tak mocno zarośnięte i wciąż można podziwiać stosunkowo liczną florę. Istnieją propozycje objęcia tego obszaru w ramach użytku ekologicznego, jednak nie wiadomo czy i kiedy by to nastąpiło. Jest to miejsce popularne turystycznie i jako jedyne posiada odpowiednie zaplecze w postaci szlaków, tablic informacyjnych i infrastruktury (ławki, miejsca do biwakowania). Warto jest się wybrać do kamieniołomu na okoliczne łąki głównie w maju i czerwcu kiedy przypada szczyt kwitnienia tutejszej flory.