Jaskinia Niedźwiedzia cz. 2 – Kamieniołom Kletno

Jaskinia Niedźwiedzia cz. 2 – Kamieniołom Kletno

21 grudnia 2020 Wyłączono przez admin

Nieczynne kamieniołomy stanowią jedną z ważniejszych ostoi siedlisk nieleśnych. W Kletnie możemy obserwować stopniowo tworzące się kolejne etapy naturalnej sukcesji od roślinności pionierskiej po młaki torfowiskowe i murawy kserotermiczne. W obiektach wystarczająco dużych, jak kamieniołom w Kletnie, występuje szereg siedlisk w tym zbiorowiska rzadkie dla regionu lub nawet kraju. Jest to także jeden niewielu pozytywnych przykładów, gdzie ochrona przyrody była ważniejsza od rozwoju górnictwa i wydobycia cennego marmuru. 


Typ ochrony: rezerwat przyrody

Data utworzenia: 1865 r. (w 2023 włączony do rez. Jaskinia Niedźwiedzia)

Powierzchnia: ok. 8 ha

Powiat: Kłodzki

Gmina: Stronie Śląskie

Nadleśnictwo: Lądek Zdrój


W dniu 02.01.2023 teren kamieniołomu wraz z otaczającym go lasem został włączony do rezerwatu przyrody Jaskinia Niedźwiedzia, na mocy Zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu z dnia 30 grudnia 2022 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Jaskinia Niedźwiedzia”.


Położenie

Kamieniołom położony jest w Masywie Śnieżnika przynależnym do Sudetów Wschodnich. Dokładniej znajduje się na wschodnich stokach odchodzących od masywu Żmijowca opadających do Doliny Kleśnicy, na wysokości 750-820 m n.p.m. Od zachodu graniczy z rezerwatem Jaskinia Niedźwiedzia, natomiast od południa poprzez utwardzoną drogę graniczy z potokiem Kleśnica. Całość leży na terenie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego oraz obszaru  natura 2000 Góry Bialskie i Grupa Śnieżnika. Niektóre fragmenty kamieniołomu przynależą do oddziałów leśnych 1a, 311 f, 312 a,c, nadleśnictwa Lądek Zdrój.


Budowa

Obiekt budują wapienie krystaliczne (marmury) serii strońskiej metamorfiku Śnieżnika. Jest to kompleks łupków krystalicznych, który stanowią skały pochodzenia metamorficznego. Na ścianach kamieniołomu widoczne są soczewy marmurów kalcytowo-dolomitowych występujących w otoczeniu łupków łyszczykowych. Ich miąższości dochodzi do 40 m a długość do około 100 m. Dzięki bogatym złożom pierwsze wydobycie materiału z kamieniołomu rozpoczęto w 1865 r. Działalność wydobywcza trwała niemal 1,5 wieku, kiedy to w 1993 r. zdecydowano o zakończeniu eksploatacji w związku z niekorzystnym oddziaływaniem na sąsiadującą z kamieniołomem Jaskinię Niedźwiedzią.

Podobnie jak w wielu rejonach o bogatych złożach skał wapiennych, także w omawianym kamieniołomie występują zjawiska krasowe w postaci ocalanych niewielkich jaskiń i schronów. Ich długości waha się od kilku do kilkunastu metrów. Centralna część dna wyrobiska jest częściowo zalana wodną tworząc efektowne jeziorko. Rozległa niecka kamieniołomu tworzy dwie kondygnacje, na których można zaobserwować warstwy o kilkumetrowej miąższości z widocznymi przesunięciami warstw, w postaci tzw. fałdów obalonych, gdzie różnice amplitudy dochodzą do kilku metrów. Obecnie jest to teren zarastający roślinnością pionierską i segetalną. Dzięki nieprzepuszczalnej litej skale dna kamieniołomu w wielu miejscach wytworzyły się płytkie zastoje wodne ze zbiorowiskami roślinności wodno-błotnej oraz torfowiskami.


Roślinność

Bardzo bogata, skupiająca wiele gatunków i siedlisk rzadkich w rejonie oraz województwie, wśród których wyraźnie dominują ekosystemy nieleśne oraz roślinności naskalnej, torfowiskowej i wodno-błotnej. Jedynym leśnym siedliskiem jakie notuje się na terenie kamieniołomu a dokładniej na jego obrzeżach jest żyzna buczyna sudecka (Dentario enneaphylli-Fagetum) porastająca stoki okalające kamieniołom ze wszystkich stron, szczególnie od strony zachodniej i północnej. Drzewostan buduje głównie buk zwyczajny z niewielkim udziałem klonu jawora i świerka pospolitego będącego efektem sztucznych nasadzeń.

W runie leśnym notuje się liczną wiosenną florę jak przylaszczka pospolita, kopytnik pospolity, czerniec gronkowy, zawilec gajowy, szczyr trwały, marzanka wonna oraz inne gatunki rzadkie lub chronione jak gnieźnik leśny, kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów, zerwa kłosowa i wawrzynek wilczełyko. Buczyna stanowi fragment większego kompleksu, który rozpościera się w kierunku południowym i zachodnim od kamieniołomu a jej największe płaty chronione są w sąsiadującym rezerwacie przyrody.

Do najcenniejszych zbiorowisk należą siedliska terenów otwartych, w tym murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) występujące w postaci silnie rozdrobnionej mozaiki z innymi siedliskami oraz tworzącymi się zaroślami.  Płaty w centrum kamieniołomu i wzdłuż drogi cechuje niska ruń i małe zagęszczenie, gdzie miejscami widoczne jest podłoże. Jest to spowodowane głównie występowaniem niewielkiej warstwy gleby oraz częstym deptaniem przez turystów. Dodatkowo centralne fragmenty kamieniołomu są najbardziej odsłonięte i najsilniej nasłonecznione co bardzo utrudnia rozwój roślinności.

Najlepiej wykształcone fragmenty występują na wyższych piętrach kamieniołomu oraz na fragmentach tuż przy ścianach. Wśród roślinności można wyróżnić liczne storczykowate (listera jajowata, storczyk Fuchsa, podkolan biały) a także inne gatunki jak podejźrzon księżycowy, dziewięćsił bezłodygowy, babka pośrednia, len przeczyszczający, krzyżownice, chabry, krwawniki i driakiew żółta.

Na stosunkowo niedawno porzuconych terenach górniczych stopniowo ale systematycznie wkracza roślinność pionierska, w postaci bardzo bogatej flory mszaków i wątrobowców ale także licznych drzewek brzozy brodawkowatej, wierzby purpurowej, wierzby iwy oraz świerka pospolitego. Szata roślinna jest dopiero w początkowych stadiach sukcesji i ulega stałym przemianom polegającym na wycofywaniu się gatunków pionierskich z fragmentów od dawna nieużytkowanych i wkraczaniu kolejnych faz roślinności.

Jednym z najważniejszych ekosystemów są płaty roślinności torfowiskowej, które powstały w nieckach kamieniołomu. Woda opadowa oraz wysiękowa napotyka na utrudniony odpływ w związku z nieprzepuszczalnym, skalnym podłożem, powoduje to lokalne podtopienia oraz zabagnienia terenu. W efekcie stopniowo wykształcana jest cienka warstw torfu i gleb torfowych oraz torfowo–glejowych. Ze względu na stosunkowo młody ekosystem jest on ciężki do zidentyfikowania. Najbliżej mu do zbiorowisk górskich młak zasadowych z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae (określane w systemie Natura 2000 jako górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk). Siedlisko charakteryzuje bioróżnorodna i rzadka w skali regionu roślinność tworząca niskoturzycowe, bogate w mszaki zbiorowiska wilgotnych łąk bagiennych na podłożu wapiennym.

Szatę zbiorników budują stosunkowo pospolite gatunki jak jeżogłówka gałęzista, żabieniec babka-wodna, fiołek błotny, turzyca żółta, przetacznik bobowniczek, ostrożeń łąkowy i pałka szerokolistna oraz gatunki rzadkie lub chronione m.in. kozłek dwupienny, turzyca Davalla, ponikło skąpokwiatowe, skrzyp pstry (posiada tutaj jedno z kilku znanych stanowisk na Dolnym Śląsku). W większej odległości od zbiornika spotykane są kukułki Fuchsa, wierzbownice i świetliki. W samym zbiorniku występują zbiorowiska roślin przeważnie zanurzonych i zakorzenionych na dnie ze związku Potamion.


Oprócz siedlisk bagiennych i łąkowych, bardzo istotnymi zbiorowiskami na terenie kamieniołomu są siedliska naskalne oraz pionierskie, które są jednymi z cenniejszych w tej części Sudetów. Rzadkim w skali Sudetów ekosystemem roślinnym porastającym niektóre fragmenty kamieniołomu są wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis, które notuje się na skałach o silny nachyleniu. W wielu miejscach graniczą lub tworzą mozaikę z innymi zbiorowiskami muraw naskalnych lub nawapiennymi murawami wysokogórskimi. Wyrastają na cienkich warstwach próchnicy i glebach typu inicjalnego litosolu zalegających w szczelinach skalnych. Wśród ciekawszych gatunków notuje się tutaj zanokcicę północną, zanokcicę murową, paprotkę zwyczajną, bodziszka cuchnącego i wierzbownicę górską oraz miejscami krzewy jarzębiny, która często wyrasta w szczelinach skalnych.

W sąsiedztwie zbiorowisk naskalnych, jednak na obszarach nasłonecznionych stopniowo pojawiają się ekosystemy związane z pierwszą fazą kolonizacji porzuconych kamieniołomów stanowiące jednocześnie jedne z cenniejszych w tej części Sudetów. Siedliska te określane są jako skały wapienne i neutrofilne z roślinnością pionierską (Alysso-Sedion) sklasyfikowane jako zespół skalnicy trójpalczastej i wiechliny spłaszczonej (Saxifrago-Poetum compressae). Jest to ekosystem krótkotrwały z natury, który porasta nagie półki skalne, piargi i utrwalony rumosz skalny, najczęściej na glebach inicjalnych lub w dobrze utrzymującej wilgoć warstwie mszystej. W ciągu kilku dekad ulegają stopniowej sukcesji, zarastając wyższą roślinnością, głównie trawami i bylinami a następnie krzewami, tworząc zarośla typowe dla miejsc pokopalnianych. W siedlisku notuje się kilka gatunków m.in. wiechlina spłaszczona, czyścica drobnokwiatowa, rozchodnik wielki, rozchodnik ostry i rzadka rogownica drobna.

Oprócz sklasyfikowanej roślinności pionierskiej na obszarach pokopalnianych w wielu miejscach zachodzi sukcesja roślinna o różnym etapie zarastania, gdzie ciężko jest o scharakteryzowanie konkretnego siedliska. Całość ekosystemu jest jeszcze nieustabilizowana. W składzie występują gatunki mieszane z wielu zbiorowisk, dochodzą do tego także roślinność synantropijna i termofilna. W ekosystemie nieustabilizowanym stwierdzono m.in. brodawnik pospolity, kupkówka pospolita, jastrzębiec leśny, podbiał pospolity, przetacznik ożankowy, rogownica pospolita, rzeżusznik piaskowy, wierzbówka kiprzyca oraz krzewy i drzewa w różnym etapie rozwoju (brzoza brodawkowata, klon jawor, świerk pospolity, wierzba iwa).

Jednym z najważniejszych gatunków występujących na terenie kamieniołomu jest kukułka Fuchsa (Dactylorhiza fuchsi). Storczyk ten charakteryzuje się smukłą budową oraz dużym zróżnicowaniem kolorystycznym, gdzie występują kwiaty w różnych odcieniach różu, fioletu i purpury. Gatunek rośnie bardzo licznie w całej dolinie Kleśnicy od dolnych partii po rezerwat przyrody. Prawdopodobnie jest to największa dolnośląska populacja licząca w dogodnych latach wiele tysięcy osobników rozlokowanych w kilkudziesięciu subpopulacjach. Rosną pospolicie w niemal wszystkich fragmentach doliny od obszarów przy potoku, w miejscach pokopalnianych, na odłogach i w zagajnikach młodnika świerkowego. W kamieniołomie storczyk występuje wzdłuż drogi, w rowach melioracyjnych a także na dnie kamieniołomu, na jego obu poziomach oraz w sąsiedztwie torfowisk. Jego wszechobecność świadczy o doskonałych warunkach siedliskowych, gdzie głównymi atutami jest wapienne podłoże oraz dobra dostępność światła słonecznego.


Inne

Obszar nie posiada obecnie żadnego zagospodarowania turystycznego. W I i II dekadzie XXI wieku były organizowane tu imprezy sportowo-rekreacyjne „Lato Jaskiniowców” w latach 2003-2011 oraz „Lato Misia Jaskiniowego” w 2011 r. Dodatkowo przez pewien czas na dnie kamieniołomu działał park linowy wzniesiony przez prywatnego inwestora. Wszystkie te formy atrakcji turystycznych zostały wstrzymane a park rozebrany i przeniesiony w inne miejsce doliny na terenie wsi Kletno.

Głównym powodem była ochrona wybitnie cennej przyrody jaka jest tutaj systematycznie odkrywana. Kamieniołom Kletno I był dotychczas jedynym na Ziemi Kłodzkiej, który został wykorzystany do organizacji imprez kulturalno-turystycznych w jego wnętrzu. Pomimo tego sam obiekt jest wciąż otwarty dla turystów, który mogą swobodnie się po nim poruszać. Przy wejściu zamontowano jedną z tablic „Ścieżki Krasowej” tworzącej pętlę w dolinie z 8 przystankami. 


Zagrożenia

Zależnie od typu zagrożenia w obrębie kamieniołomu są potencjalnie niewielkie lub bardzo duże. Jest to jeden z niewielu obiektów, gdzie antropopresja (czynnik ludzki) stanowi mniejsze zagrożenie od czynników naturalnych. Sam kamieniołom jest efektem niemal 150-letniej historii wydobycia a więc i bezpowrotnego niszczenia stoków, które jednak odsłoniły zupełnie nowe tereny dla naturalnej sukcesji. Po likwidacji parku linowego oraz zaprzestaniu organizowania imprez, czynniki ludzki praktycznie nie stanowi już dużego zagrożenia. Samo wznowienie wydobycia także jest mało realne.

Koncesja zezwalająca na działalność kopalni wygasła w marcu 1993 r. i nie została przedłużona. Głównym powodem było zagrożenie dla jaskiń znajdujących się w bezpośrednio przylegającym rezerwacie oraz zapewnienie bezpieczeństwa dla stale rosnącego ruchu turystycznego. Dodatkowo cenniejszy i wartościowszy surowiec został już w większości wydobyty pozostawiając ciężkie w wydobyciu soczewy łamliwego marmuru o niskiej jakości. Obecnie jedynym poważniejszym zagrożeniem jest penetracja zarastających fragmentów, gdzie występują rzadkie i chronione rośliny. Mogą one ulec przypadkowemu zdeptaniu lub zostać celowo zerwane przez kolekcjonerów.

Oprócz działalności ludzkiej, dużym zagrożeniem dla muraw jest naturalna sukcesja leśna. To właśnie procesy naturalne są obecnie największym zagrożeniem dla tutejszej roślinności. Otwarte tereny szybko ulegają zarastaniu ekspansywnymi gatunkami drzew i krzewów (głównie brzoza brodawkowata, wierzba iwa, świerk pospolity) a także roślinnością zielną (pospolite gatunki traw, nawłoć, niecierpek drobnokwiatowy, pokrzywa zwyczajna). Choć sukcesja leśna jest naturalnym procesem zachodzącym na każdym odsłoniętym fragmencie, to jednak w przypadku kamieniołomu stanowi poważne zagrożenie.

Obiekt ten jest ważną ostoją dla rzadkich w regionie zbiorowisk roślinnych (murawy kserotermiczne, młaki niskoturzycowe) oraz wielu chronionych gatunków roślin. Obecnie sukcesja zagraża głównie najbardziej zewnętrznym fragmentom, gdzie szczególnie mocno daje o sobie znać intensywnie rozwijający się podrost świerkowy powodujący wycofywanie gatunków murawowych i światłolubnych. [Aktualizacja] W dniu 02.01.2023 teren został włączony do rezerwatu przyrody Jaskinia Niedźwiedzia. Znacząco zmieniło to cały status prawny kamieniołomu, który będzie od teraz podlegał jednej z najwyższych form ochrony w Polsce.


Wrażenia osobiste

Stosunkowo pozytywne. Każdy nieczynny kamieniołom stanowi miejsce do prawdziwej eksplozji bioróżnorodności. Stosunkowo szybko po zaprzestaniu działalności pojawiają się liczne gatunki termofilne i światłolubne, które po kilkunastu latach sprawiają, iż nieczynne kamieniołomy tworzą prawdziwą ostoję rzadkiej i cennej roślinności. Podobna sytuacja ma się z kamieniołomem Kletno I. Obiekt ten bez problemu może konkurować z wieloma rezerwatami przyrody.

Szczególnie mocno wyróżnia się populacja kukułki Fuchsa licząca nawet kilka tysięcy kwitnących osobników. Do tego dochodzą także inne storczykowate jak kruszczyk szerokolistny, kukułka bzowa, podkolan biały, listera jajowata oraz cały szereg innych roślin. Szczególnie interesujące jest wytworzenie zupełnie odmiennych siedlisk, od suchych muraw kserotermicznych po podmokłe torfowiska i młaki. Obecnie podlega pod obszar Natura 2000 Góry Bialskie i Grupa Śnieżnika. W 2023 całość została włączona do rezerwatu przyrody Jaskinia Niedźwiedzia.


Informacje praktyczne:

  • dobry dojazd, tuż przed kamieniołomem znajdują się płatne parkingi lub w niewielkiej odległości także darmowe (głównie powyżej rezerwatu przyrody przy drodze w kierunku kopalni Uranu). Kamieniołom leży przy żółtym szlaku turystycznym łączącym Kletno z Jaskinią Niedźwiedzią i Śnieżnikiem
  • teren o różnym stopniu trudności, dolne partie są niemal płaskie i pozbawione dołów lub stromizn. Jedynie występujące tu licznie zastoje wodne mogą utrudniać poruszanie. Wyższe partie należy zwiedzać z zachowaniem najwyższej ostrożności. Prowadzi do nich zarastająca droga po prawej stronie wejścia do kamieniołomu
  • obiekt stanowi jeden z punktów na gęstej sieci szlaków jakie powstały w tym regonie Ziemi Kłodzkiej, które łączą Jaskinię Niedźwiedzią z innymi atrakcjami turystycznymi jak Śnieżnik Kłodzki, Wodospad Wilczki, Żmijowiec, Trójmorski Wierch, Puszcza Śnieżnej Białki etc.
  • w bezpośrednim sąsiedztwie jest nieczynne wyrobisko mniejszego kamieniołomu Kletno II, gdzie znajduje się najcenniejszy florystyczny element Masywu Śnieżnika, czyli skała Pulinka. Skała leży poza szlakami i nie ma do niej poprowadzonej drogi. Ulokowana jest na północno-zachodnich ścianach. Dojście po stromym zboczu porośniętym lasem bukowym, tylko na własną odpowiedzialność!
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: maj (czosnek, wiosenne geofity), czerwiec (podejźrzon, kukawka, lilia złotogłów, gnieźnik, listera), lipiec (świetliki, kruszczyki, kukułki, wierzbówka), cały sezon (skały)