Kamieniołom Mysłów-Sobocin

1 sierpnia 2020 Wyłączono przez admin

Jest to jeden z większych nieczynnych kamieniołomów w Górach Kaczawskich, gdzie na odsłoniętych skałach i hałdach utworzyła się mozaika cennych zbiorowisk z roślinnością pionierską, naskalną i kserotermiczną. Wszystko to zaledwie 500 m od ruchliwej drogi krajowej z której widać pozostałości po dawnym wzniesieniu. Dzięki wapiennemu podłożu spotkać tu można cały szereg rzadkich lub chronionych gatunków roślin, w tym wiele storczykowatych.

Typ ochrony: florystyczny, geologiczny

Data utworzenia: brak

Powierzchnia: ok. 28 ha

Powiat: Jaworski

Gmina: Bolków

Nadleśnictwo: Jawor

Położenie: Obiekt położony jest na bezimiennym wzgórzu przynależnym do Wschodniego Grzbietu Gór Kaczawskich w Sudetach Zachodnim. Około 500 m na wschód od drogi krajowej nr 3 na wysokości miejscowości Mysłów przy utwardzonej drodze łączącej ową wieś z położoną ok. 2 km na wschód miejscowością Nowe Rochowice. Stoki północne opadają w kierunku bezimiennej doliny potoku Mokrzyca oraz przełęczy Mysłowskiej, natomiast od południa poprzez pola graniczą z Niedźwiedzimi Skałami oraz górą Grodzik. Całość obejmuje w większości grunty gminne oraz częściowo oddział leśny 88 a,d-h nadleśnictwa Jawor.

Budowa: Wzgórze było eksploatowane od setek lat przez co spowodowało zanik szczytowych partii. Obecnie najwyższy istniejący punkt sięga 570 m n.p.m i na niektórych mapach nazwany jest jako „Stary Wapiennik”. Sama góra zbudowana jest z soczewy wapieni wojcieszowskich wieku wczesnokambryjskiego tkwiących pośród zieleńców i czerwonych łupków. Większość wartościowych surowców z przemysłowego punktu widzenia została już wydobyta, stąd złoże zostało porzucone w II połowie XX wieku. Pozostałe nieeksploatowane złoże zajmuje powierzchnię ok. 6,7 ha. W tych granicach udokumentowano m.in. wapienie jasne określane jako kopalina główna oraz wapienie ciemne, stanowiące warstwę towarzyszącą. Przeciętna miąższość złoża wynosi 52,8 m. Wierzchnia warstwa o średniej grubości 1,5 m, składa się głównie z gleby i gliny z rumoszem skalnym. Miejscami występują gleby inicjalne. Niecka kamieniołomu stanowi suche i rozległe wyrobisko stokowo-wgłębne, powstałe pierwotnie na 4 poziomach eksploatacyjnych. Które obecnie zajmują różną powierzchnię, przy czym najniższy poziom jest największy. W zachodniej części położone są dwa duże składowiska odpadów eksploatacyjnych i przeróbczych.

Roślinność: Stosunkowo bogata. Nieczynny kamieniołom stanowi ważne miejsce naturalnej sukcesji leśnej na glebach wapiennych ze wszystkimi jej etapami, gdzie szczególnie bogate i różnorodne są siedliska roślinności pionierskiej oraz termofilnej.

Wewnątrz kamieniołomu rozwinęły się płaty muraw kserotermicznych (Festuco-Brometea) i ziołorośli, głównie zbiorowisko muraw z lebiodką pospolitą i kłosownicą pierzastą (Origano-Brachypodietum), w które stopniowo wkracza młodnik brzozowy. Są to jedne z największych połaci muraw w obrębie Gór Kaczawskich i jedne z najlepiej rozwiniętych w obrębie nieczynnych kamieniołomów. Murawy charakteryzuje duża zmienność roślinności, jeśli chodzi o ich wysokość i zagęszczenie. Płaty w centrum kamieniołomu i wzdłuż drogi cechuje niska ruń i małe zagęszczenie, gdzie miejscami widoczne jest podłoże. Jest to spowodowane głównie występowaniem niewielkiej warstwy gleby. Centralne fragmenty kamieniołomu są najbardziej odsłonięte i najsilniej nasłonecznione co bardzo utrudnia rozwój roślinności. Na niskich murawach rosną odporniejsze na deptanie gatunki jak liczne trawy, dzwonki, macierzanki, dziewanny, chabry, goździki, czosnek zielonawy, lebiodka pospolita, cieciorka pstra, centuria nadobna, babka pośrednia, len przeczyszczający oraz pszeniec gajowy. Tereny bliżej drzew charakteryzuje bujna i gęsta roślinność. W środowisku tym stwierdzono wiele rzadkich lub chronionych gatunków jak gółka długoostrogowa, goryczuszka orzęsiona, macierzanka nagolistna, ożanka pierzastosieczna, rośliny z rodzaju gruszyczka oraz licząca kilkaset osobników populacja zarazy bladokwiatowej, która ma tutaj najliczniejsze stanowisko w Sudetach oraz jedno z najliczniejszych w Polsce. Miejscami występują pasy okrajków, głównie na obrzeżach lasu i wzdłuż dróg. W ich składzie oprócz pospolitych krzewów można spotkać mozaikę gatunków siedlisk leśnych i łąkowych, m.in. driakiew gołębia, driakiew żółtą, przetacznika kłosowego, orlika pospolitego, lilię złotogłów oraz trzy gatunki kruszczyków, w tym rzadkiego w skali kraju kruszczyka Muellera oraz kruszczyka szerokolistnego i kruszczyka rdzawoczerwonego. Warto także wspomnieć iż kamieniołom jest jednym z kilku miejsc w województwie, gdzie regularnie spotyka się kruszczyka Schmalhausena. Jest to mieszaniec dwóch wcześniej wymienionych storczyków. W południowej i zachodniej części wzniesienia rozszastają się zarośla inwazyjnej robinii akacjowej z roślinnością nitrofilną (pokrzywy, jeżyny, niecierpek drobnokwiatowy).

Oprócz siedlisk leśnych i łąkowych, bardzo istotnymi zbiorowiskami na terenie nieczynnych kamieniołomów są siedliska naskalne, które są jednymi z cenniejszych w tej części Sudetów. Należy tu wymienić m.in. skały wapienne i neutrofilne z roślinnością pionierską (Alysso-Sedion) sklasyfikowane jako zespół skalnicy trójpalczastej i wiechliny spłaszczonej (Saxifrago-Poetum compressae). Jest to ekosystem krótkotrwały z natury, który porasta nagie półki skalne, piargi i utrwalony rumosz skalny, najczęściej na glebach inicjalnych lub w dobrze utrzymującej wilgoć warstwie mszystej. W ciągu kilku dekad ulegają stopniowej sukcesji, zarastając wyższą roślinnością, głównie trawami i bylinami a następnie krzewami, tworząc zarośla typowe dla miejsc pokopalnianych. W siedlisku notuje się kilka gatunków m.in. wiechlina spłaszczona, czyścica drobnokwiatowa, ożanka pierzastosieczna, rozchodnik wielki, rozchodnik ostry i zanokcica murowa.

Rzadkim w skali Sudetów ekosystemem roślinnym porastającym niektóre fragmenty kamieniołomu są wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis, które notuje się na skałach o silny nachyleniu. W wielu miejscach graniczą lub tworzą mozaikę z innymi zbiorowiskami muraw naskalnych lub murawami kserotermicznymi. Wyrastają na cienkich warstwach próchnicy i glebach typu inicjalnego litosolu zalegających w szczelinach skalnych. Wśród ciekawszych gatunków notuje się tutaj zanokcicę północną, zanokcicę murową, paprotkę zwyczajną, bodziszka cuchnącego i wierzbownicę górską. Do cennych gatunków występujących na skałach należą pojedyncze kępy zachyłki Roberta, rzadkiej paproci notowanej w Sudetach na kilkunastu stanowiskach. Ostatnią grupą roślinności stwierdzoną w kamieniołomie jest roślinność porastająca rumowiska wapienne tworząca zbiorowiska z klasy Thlaspietea rotundifolii, które mają postać murawy o rzadkiej i niskiej runi zasiedlających szczeliny pomiędzy rumoszem skalnym oraz na cienkiej warstwie podłoża utworzonej na półkach i ścianach skalnych. Są to murawy pionierskie, które z czasem ulegają naturalnym przekształceniom w kierunku muraw kserotermicznych i ciepłolubnych zarośli. W siedlisku notuje się takie gatunki jak wierzbówka nadrzeczna (bardzo pospolita w kamieniołomie), kłosownica leśna, rozchodnik wielki, bodziszek cuchnący, cieciorka pstra, ciemiężyk białokwiatowy oraz wszystkie trzy gatunki kruszczyków.

Tereny leśne zajmuje mozaika ekosystemów, które niosą duże ślady przekształceń drzewostanów oraz sztucznych nasadzeń drzew świerkowych. W północnej części występują płaty o cechach ciepłolubnej buczyny storczykowej (Cephalantherio-Fagenion). W drzewostanie dominuje buk pospolity z domieszką innych drzew jak klon jawor, klon zwyczajny, dąb bezszypułkowy, świerk pospolity, sosna zwyczajna i brzoza brodawkowata. Bogate runo tych ekosystemów obfituje w różne gatunki roślin m.in. kokoryczka okółkowa, kokoryczka wonna, kukułka Fuchsa, konwalia majowa, konwalijka dwulistna, niezapominajka leśna, łuskiewnik różowy, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, paprotka zwyczajna, przetacznik górski, zawilec gajowy, nerecznica samcza, orlik pospolity. W zespołach ciepłolubnej buczyny storczykowej występują liczne gatunki z rodziny storczykowatych, m.in. gnieźnik leśny, listera jajowata, kukułka plamista, buławnik mieczolistny, kruszczyk szerokolistny a także inne rośliny rzadkie lub chronione jak marzanka wonna, kopytnik pospolity, miodownik melisowaty i pierwiosnek wyniosły. Od południa, wzdłuż strumienia występują zadrzewienia stanowiące fragment podgórskich łęgów jesionowych (Carici remotae-Fraxinetum), których drzewostan zbudowany jest m.in. z jesionu wyniosłego klonu jawora, olchy czarnej z niewielkim udziałem świerka oraz buka, które wnikają tutaj z sąsiednich siedlisk. Runo leśne jest gatunkowo bardzo podobne do składu ziołorośli. Notuje się tutaj także inne gatunki, m.in. bardzo bogate wystąpienie jarzmianki większej a także lilię złotogłów, bodziszka łąkowego, czartawę pośrednią, szczaw gajowy, śledziennicę skrętolistną i gwiazdnicę gajową.

Poniżej krótka charakterystyka niektórych gatunków:

Kruszczyk Muellera (Epipactis muelleri), jeden z rzadszych kruszczyków, notowany głównie w Sudetach i Pieninach. Rośnie na termofilnych okrajkach, na glebie wapiennej. Ze względu na podobieństwo do kruszczyka szerokolistnego, może być problem z jego rozpoznaniem i identyfikacją.
Kruszczyk rdzawoczerwony (Epipactis atrorubens), gatunek rzadki w Sudetach, mający tu jedną z liczniejszych populacji. Występuje głównie na termofilnych okrajkach, w zaroślach brzozowych i na siedliskach początkowej sukcesji leśnej.
Kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine), gatunek występuje niemal w całym kamieniołomie, zarówno na obszarach leśnych jak i w niecce kamieniołomu. Jest to najczęstszy gatunek storczyka na obiekcie.
Oset łopianowaty (Carduus personata), rzadki gatunek występujący wyłącznie na terenach górskich i podgórskich. W kamieniołomie występuje na terenach wilgotnych i nitrofilnych, gdzie wchodzi w skład zbiorowisk welonowych i ziołorośli nadrzecznych.
Rogownica drobna (Cerastium pumilum), rzadki gatunek mający rozproszone stanowisko w południowej i zachodniej Polsce. W kamieniołomie porasta wapienne piarżyska i rumowiska, rzadziej występuje w szczelinach skalnych.
Wierzba śląska (Salix silesiaca), występuje lokalnie w wilgotniejszych miejscach jako składnik ziołorośli i zarośli. Na Dolnym Śląsku gatunek rzadki notowany niemal wyłącznie w Sudetach.
Zachyłka Roberta (Gymnocarpium robertianum), rzadki gatunek, którego kilkanaście okazów występuje w szczelinach skalnych na ścianach kamieniołomu. Jest to gatunek rzadki i zagrożony, znany w Sudetach z kilku potwierdzonych stanowisk.
Zaraza bladokwiatowa (Orobanche pallidiflora), rzadki gatunek występująca na terenach wapiennych, głównie murawach kserotermicznych, okrajkach i widnych zaroślach, gdzie pasożytuje na roślinach z rodziny astrowatych. W kamieniołomie występuje jedna z liczniejszych krajowych populacji, licząca w dogodnych latach nawet 300 kwitnących pędów.

Fauna: Na terenie kamieniołomu nie były prowadzone badania faunistyczne, jednak ze względu na specyfikę środowiska można przyjąć iż obszar nieczynnego kamieniołomu z obfitością kwitnących roślin oraz licznymi odsłonięciami skalnymi stanowi ważną ostoję dla pszczół, motyli i licznej termofilnej entomofauny. Dodatkowo dzięki licznie nagrzewającym się blokom skalnym występują tu dogodne tereny do bytowania dla chronionych gatunków gadów jak zaskroniec zwyczajny, jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworódka i żmija zygzakowata. Wg niektórych źródeł dostępnych w internecie można wyczytać o występowaniu grzebiuszki ziemnej, która odbywa wiosną gody w licznie powstających tu tymczasowych zbiornikach wodnych. Nieprzepuszczalne skalne dno kamieniołomu umożliwia powstawanie mniejszych bądź większych płytkich zbiorników, zależenie od obfitości opadów deszczu.

Grzyby: Ze względu na brak kompleksowych badań mykologicznych, świat grzybów w kamieniołomie nie został do tej pory dobrze poznany. Ze względu na liczny rumosz wapienny, na terenach leśnych wokół wyrobiska mogą występować potencjalne gatunki związane z podłożem zasadowym jak koronica ozdobna, liczne koralówki, goździelce i goździeńce a także grzyby z rodziny borowikowatych. W samym kamieniołomie można spotkać gatunki preferujące tego typu siedliska jak grzyby z rodzaju kustrzebka, piestrzyca a także gatunki bez polskich nazw z rodzaju czernidłak Coprinus palmeranus, wilgotnica Hygrocybe calciphila i rzadki gatunek grzyba języczek strefowany (Arrhenia spathulata) znajdujący się na Czerwonej Liście z kategorią E (wymierający). Występuje on na warstwie mszystej w cienistych i chłodnych fragmentach kamieniołomu. Poza tym na wilgotnych terenach łęgu i zarośli brzozowych stwierdzono chronioną naparstniczkę czeską.

Zagrożenia: Skrajnie duże, dotyczące zarówno zagrożeń naturalnych jak i pochodzenia antropogenicznego. Do najważniejszych zagrożeń należy potencjalne wznowienie działalności wydobywczej, które okazałoby się zgubne dla rozległych płatów roślinności tworzących tu od dziesiątek lat mozaikę ekosystemów. Występujące tu zasoby mają główne zastosowanie w przemyśle wapienniczym do produkcji wapna hydratyzowanego, w rolnictwie do nawozów i w ochronie środowiska do odkwaszania gleb. Dodatkowo kopalinę towarzyszącą potencjalnie można wykorzystać do produkcji kruszyw budowlanych i drogowych. Choć obecnie nie ma podejmowanych żadnych działań wznawiających wydobycie określając złoże jako konfliktowe, jednak w każdej chwili sytuacja ta może ulec zmianie. Koncesja na wydobycie wygasła stosunkowo niedawno bo w 2004 r. Na chwilę obecną do głównych czynników wstrzymujących jest ochrona gleb położonych w granicach złoża, występowanie siedlisk naturowych oraz położenie w obszarze Natura 2000.

Oprócz działalności ludzkiej, dużym zagrożeniem dla muraw i roślinności pionierskiej jest naturalna sukcesja leśna. Otwarte tereny są szybko zarastane przez ekspansywne gatunki drzew i krzewów (brzoza brodawkowata, wierzba iwa, wierzba płacząca, dziki bez, głóg jednoszyjkowy) a także roślinnością zielną (pospolite gatunki traw, nawłoć, niecierpek drobnokwiatowy, pokrzywa zwyczajna). Licznie odsłonięte ściany kamieniołomu oraz rumosz skalny są stosunkowo świeże i ze względu na brak warstwy próchnicy roślinność rozwija się na nich stopniowo i powoli. W niektórych miejscach widać jednak pierwsze etapy zarastania roślinnością nitrofilną i synantropijną, głównie w obszarze zacienionym oraz w miejscach gromadzenia się wody. W runie leśnym oraz w sąsiedztwie dróg licznie występują gatunki obce siedliskowo jak zarośla jeżyny, róży, tarniny, robinii akacjowej oraz liczne kępy niecierpka drobnokwiatowego, pokrzywy zwyczajnej i przymiotna kanadyjskiego. Miejsca całkowicie zacienione powodują znaczny rozwój warstwy mszystej, która utrudnia kiełkowanie i rozwój roślin naczyniowych a w dalszej konsekwencji wycofywaniu się gatunków ciepłolubnych i światłożądnych aż do całkowitego ustąpienia roślinności i zaniku muraw.

Inne: Teren nie posiada żadnego zagospodarowania turystycznego, głównie ze względu na wciąż zachowany potencjał wydobywczy i możliwe ponowne otworzenie działalności kopalnianej. Najbliższy szlak pieszy biegnie przez Radzimowice, Mysłów i dalej w kierunku Ksieżej Góry i Karczmiska. Poza tym drogą ciągnącą się od południowej strony biegnie czerwony szlak rowerowy łączący Mysłów z zamkiem Niesytno w Płoninie. W południowej części występują liczne ruiny budynków oraz zaplecza hutniczo-kopalnianego, które w większości jest już w zaawansowanym stanie rozpadu. Do lepiej zachowanych obiektów należą dwa sporej wielkości wapienniki o ośmiokątnej podstawie i zachowanym zadaszeniu. Mimo iż wokół obiektów wyrosły już spore zadrzewienia to są one jednak widoczne od strony drogi, szczególnie w okresie zimowym gdy drzewa pozbawione są listowia.

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne, jednak pełne obaw. Jest to jeden z największych opuszczonych dolomitowo-wapiennych kamieniołomów w obrębie Sudetów, dzięki czemu powstały tutaj jedne z rozleglejszych obszarów roślinności naskalnej, kserotermicznej i termofilnej. Same populacje chronionej zarazy bladokwiatowej i kruszczyków liczone są w setkach egzemplarzy, nie mówiąc już o dziesiątkach innych gatunków. Niestety tutejsze zbiorowiska z rzadkimi gatunkami roślin są cały czas zagrożone z powodu możliwości ponownego uruchomienia działalności wydobywczej. Mimo iż obecnie nie ma takich planów a samo złoże zakwalifikowano jako konfliktowe to jednak bez objęcia ochroną, miejsce to cały czas będzie potencjalnie zagrożone. W Górach Kaczawskich występuje wiele kamieniołomów, których aktywność przyczyniła się do dewastacji i nieodwracalnych zniszczeń, jak choćby zdziesiątkowanie populacji storczyka drobnokwiatowego na przełęczy Widok. Obecnie nawet nie wiadomo czy dalej tam występuje. W kamieniołomie Sobocin rośnie wiele gatunków storczyków, w tym kruszczykowy mieszaniec dla którego jest to jedno z 3-4 znanych miejsc występowania w województwie.

Samo poruszanie się po nieczynnym kamieniołomie obarczone jest pewnym poziomem ryzyka. Jest to miejsce nieprzystosowane do ruchu turystycznego a chodzenie po nim jest tylko na własną odpowiedzialność. Do najbezpieczniejszych miejsc należy najniższy poziom obejmujący rozległą i płaską nieckę do której można dojść w dwojaki sposób. Pierwsze wejście występuje bardziej od zachodu, w miejscu rozległych i dobrze widocznych hałd rumoszu pokoplanianego. Stamtąd droga prowadzi poprzez wąskie i udeptane ścieżki lub bardziej wyjeżdżone ścieżki. Obszar służy bowiem jako dziki tor jazdy dla kładów i motorów. Wyjeżdżone ścieżki okalają hałdy i prowadzą przez wąską ale efektowną skalną bramę, w której widać także niewielkie jaskinie i szyby. Drugie wejście położone jest dalej na wschód i stanowi dawny, główny wjazd na obiekt. Obecnie częściowo zasypany aby uniemożliwić wjazd samochodów. W miejscu tym droga jednocześnie rozwidla się i prowadzi także na wyższe poziomy. Warto więc mieć dobre rozeznanie w terenie, gdzie należy także uważać bowiem niektóre ściany osiągają nawet 30-40 m wysokości.

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, obiekt leży tuż przy krajowej drodze od której oddalony jest o około 0,5 km. Teoretycznie można podjechać ubitą drogą niemal pod sam kamieniołom, jednak droga jest wąska i często poruszają się nią pojazdy rolnicze i leśne. Stąd też lepiej pozostawić auto na początku drogi, gdzie istnieje szerokie pobocze
teren o bardzo zróżnicowanym poziomie trudności. Zwiedzanie niecki kamieniołomu należy do łatwych, jest to teren wybitnie płaski, jednak pozostałe poziomy (jest ich łącznie 4) znajdują się na znacznych wysokościach a ich zwiedzanie może być obarczone pewnym poziomem ryzyka. Stąd należy zachować ostrożność i najlepiej zwiedzać je w towarzystwie a nie samotnie!
w bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się rezerwat przyrody Buki Sudeckie a odległości kilku-kilkunastu minut jazdy występują także inne chronione obiekty jak Góra Miłek, Wąwóz Lipa i Rudawski Park Krajobrazowy z tamtejszymi sztolniami w Górach Ołowianych
kamieniołom zlokalizowany jest w jednym z najcenniejszych zagłębi przyrodniczych Sudetów, czyli Grzbiecie Wschodnim Gór Kaczawskich, gdzie w promieniu kilkunastu kilometrów znajduje się wiele cennych przyrodniczo miejsc jak Bukowa Góra, Gruszka, Wapniki-Wysoka, Nowe Rochowice, Połom a także Dolina Olszanki, Dolina Rochowickiego Potoku, łąki wokół Płoniny i wiele innych. Wokół występuje także seria kamiennych ostańców jak Karczmisko, Księży Kamień, Zbójecki Kamień, Diablak i Niedźwiedzie Skały
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (gody grzebiuszki), czerwiec (zaraza, kukułki, podkolany), lato (kruszczyki, ożanka, roślinność kserotermiczna), jesień (goryczki, przebarwiające się liście)