Kapella – Murawy na Przełęczy Widok

Kapella – Murawy na Przełęczy Widok

25 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Przełęcz Widok zwana popularnie Kapellą, to jedno z ciekawszych i cenniejszych miejsc w Górach Kaczawskich. Bogate złoża skał wapiennych spowodowały, iż wytworzyły się tutaj piękne murawy kserotermiczne z licznymi rzadkimi gatunkami roślin, w tym liczna rodzina storczykowatych. Niestety jest to teren intensywnego wydobycia kruszców, co spowodowało zagładę tutejszych ekosystemów i zanikanie wielu roślin. 


Typ ochrony: florystyczny

Data utworzenia: projektowany użytek ekologiczny

Powierzchnia: ok. 5 ha

Powiat: złotoryjski

Gmina: Świerzawa

Nadleśnictwo: Złotoryja


Położenie: Projektowany użytek ekologiczny znajduje na Grzbiecie Południowym Gór Kaczawskich w Sudetach Zachodnich. Obejmuje szczytowe fragmenty na górze Widok i częściowo na łąkach na przełęczy o tej samej nazwie, umiejscowione bezpośrednio przy drodze 365 pomiędzy Dziwiszowem i Podgórkami. Teren użytku docelowo ma obejmować nieczynną część kamieniołomu (tj. fragmenty południowe i środkowe), podczas gdy północna część stanowi dalej działającą kopalnię.

Budowa: Wzgórze jak i przełęcz zbudowane są z łupków zieleńcowych (zachodnia część) oraz ordowickich łupków albitowo-sercytowych z grafitem (część wschodnia). Samo wzgórze jest dwuwierzchołkowe (616 i 612 m n.p.m.), pokryte glebą tworzącą rędziny inicjalne z żyznym (eutroficznym), lekko zasadowym podłożem. W części szczytowej występują liczne ślady działalności górniczej w postaci licznych wyrobisk oraz niewielkich łomów.

Flora: Większość terenu porastają łąki i nieużytki, jedynie na wzniesieniu znajdują się niewielkie zadrzewienia i krzewowiska. Występuje tu niewielkie połacie zarastającej pozostałości ciepłolubnej murawy z klasy Festuco-Brometea, zachowanej głównie pomiędzy wyrobiskami lokalnego kamieniołomu wapienia. Teren jest silnie zdegradowany, porośnięty licznymi trawami, które zagłuszają pozostałe gatunki roślin kserotermicznych takich jak driakiew, dziewięćsił bezłodygowy, dzwonek pokrzywolistny, dzwonek skupiony, gółka długoostrogowa, listera jajowata, kruszczyk szerokolistny, pierwiosnek lekarski, gruszyczka jednostronna, smółka pospolita, krzyżownica zwyczajna i goryczuszka orzęsiona. W obszarze występują mocno zaawansowane etapy sukcesji leśnej. Na szczycie oraz wokół kamieniołomu wyrastają liczne gatunki drzew i krzewów, m.in. dąb bezszypułkowy, klon zwyczajny, brzoza brodawkowata, głóg dwuszyjkowy, bez czarny i inne krzewy, które w znaczący sposób przekształcają tutejsze siedliska oraz skład gatunkowy.

Poniżej kamieniołomu rozpościerają się górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), które stanowią znaczną większość użytków zielonych na omawianym terenie. Siedlisko to jest ściśle związane z gospodarką polegającą na koszeniu lub wypasaniu zwierząt. Ze względu na półnaturalny charakter oraz częstotliwość koszenia większość roślin siedliska stanowią gatunki jednoroczne lub znoszące częste skaszanie. W składzie występuje wiele gatunków zielnych m.in. biedrzeniec wielki, chaber łąkowy, krwiściąg lekarski, dzwonek rozpierzchły, kozibród łąkowy, jastrun właściwy a także duże populacje łubinu, który stanowi gatunek inwazyjny szybko rozprzestrzeniający się po siedlisko. Łąki te tworzą mozaikę z górskimi łąkami konietlicowymi (Polygono-Trisetion), porastającymi głównie południowe, silnie nasłonecznione zbocza. Łąki konietlicowe stanowią górskie zbiorowisko łąkowe występujące powyżej 500-600 m n.p.m. na glebach świeżych. Podobnie jak poprzednie siedlisko, powstawanie łąk konietlicowych związane jest z prowadzeniem specyficznego typu gospodarki łąkowej obejmującej koszenie i nawożenie a miejscami także prowadzenie wypasu zwierząt. Zależnie od prowadzonych prac łąki wykształcają specyficzny skład gatunkowy roślin przystosowanych do typu gospodarki prowadzonej na danej łące. W ich składzie gatunkowym dominują m.in. konietlica łąkowa, bodziszek leśny, przywrotnik pospolity, jastrun właściwy, szelężniki, kostrzewy i rzadkie gatunki chronione: podkolan biały (bardzo liczna populacja), gółka długoostrogowa, dziewięćsił bezłodygowy, goryczuszka orzęsiona i zimowit jesienny. Łąki konietlicowe należą do stosunkowo rzadkich siedlisk na terenie Sudetów. Występują głównie w wyższych partiach na niewielkich powierzchniach.


Na brzegach kamieniołomu oraz wśród śródpolnych remiz występują liczne siedliska ciepłolubnych zbiorowisk okrajkowych (Rhamno-Prunetea) tworzących formacje krzewiaste. Są one formą pośrednią pomiędzy lasem a obszarami nieleśnymi jak łąki, murawy lub użytki rolne. Często powstają na terenach kamieniołomów jako jeden z etapów naturalnej sukcesji leśnej. Charakteryzują się dużą bioróżnorodnością oraz zmiennością pod względem składu gatunkowego, zależnie od warunków siedliskowych. Zbiorowisko bogate jest w liczne gatunki krzewów, głównie głóg jednoszyjkowy, głóg dwuszyjkowy, róża dzika, dereń świdwa, trzmielina zwyczajna, szakłak pospolity, śliwa tarnina, jeżyny a także młodych drzew drzewek z gatunku klon polny, brzoza brodawkowata i dąb bezszypułkowy. W wilgotniejszych miejscach występują okazy z rodzaju topola, wierzba i kalina koralowa. W wielu fragmentach drzewka osiągnęły już rozmiary pełnoprawnych drzew zmieniając kategorię siedliska z zakrzewień na zadrzewienia. Warstwa zielna składa się głównie z pospolitych gatunków śródpolnych miedz obejmujących ciepłolubne zbiorowiska okrajkowe z klasy Trifolio-Geranietea sanguinei, które obejmują grupę światłolubnych roślin, głównie w postaci wąskich pasów na styku lasu lub krzewowisk, często z dużym udziałem zbiorowisk trawiastych

Przełęcz Widok, jest ostatnim na Dolnym Śląsku, znanym stanowiskiem storczyka drobnokwiatowego (Orchis unsulata) odmiany późnokwitnącej (subsp. aestivalis). Jednak po 2000 r. jego status jest nieznany albowiem nie prowadzi się tu stałego monitoringu, natomiast ostatnie prace powstałe na przełomie wieków wskazują na wymierającą populację. Osobiście storczyka na przełęczy Widok nie odnotowaliśmy, stąd zamieszczone w artykule zdjęcia pochodzą z innych regionów Polski.

Fauna: Teren nigdy nie był przedmiotem kompleksowych badaniach faunistycznych. Jednak nie występują tu większe populacje zwierząt, głównie ze względu na niewielką, otwartą powierzchnię, która znajduje się blisko ruchliwej i hałaśliwej drogi. Miejsce może być tymczasowo odwiedzanie przez większe gatunki ssaków, jak sarny, dziki, lisy czy zające, które są jednak bardziej tymczasowymi gośćmi aniżeli stałymi mieszkańcami. Tereny kamieniołomów oraz nasłonecznionych muraw są miejscem chętnie odwiedzanym przez herpetofaunę (jaszczurki, żmija zygzakowata) oraz entomofaunę (głównie motyle).

Zagrożenia: Skrajnie duże. Projektowany użytek jest zagrożony na wszystkie możliwe sposoby. Dotyczy to zwłaszcza najważniejszego składnika użytku, czyli storczyka drobnokwiatowego. Tamtejsze stanowisko szacowane jest na około 8-10 osobników generatywnych (Krukowski, UPWr). Sama populacja jest narażona na szereg zagrożeń. Zaczynając od pożaru łąki, które w Polsce zdarzają się nader często, mogącej unicestwić wszystkie formy generatywne oraz siewki, kończąc na sukcesji drzew. Samosiejki brzóz i innych drzew rosnąc zacieniają teren, powodując zanikanie storczyka. Do tego populacja znajduje się na aktywnie działającym kamieniołomie, który corocznie powiększa areał wydobywania kruszcu.

Żółty obszar=teren zniszczonych muraw

[Aktualizacja na 2013 rok]: Tegoroczna wizyta sprawiła bardzo niemiłą niespodziankę. Obszar widoczny przy pomocy zdjęć satelitarnych ukazuje teren sprzed kilku lat. Obecnie większa część muraw została usunięta w celu wydobycia kruszcu. Pomimo intensywnego przeszukiwania na pozostałych niewielkich połaci muraw nie udało się odnaleźć storczyka drobnokwiatowego. Prawdopodobnie populacja została bezpowrotnie zniszczona. Wymaga to jednak dokładniejszych badań i konsultacji naukowych. Na murawach odnaleziono jedynie jeden okaz gółki długoostrogowej, kilka okazów listery jajowatej oraz kilka pędów kruszczyków rosnących w zadrzewieniach. Flora poniżej kamieniołomu ma się znacznie lepiej. Murawy na przełęczy Widok (nie na kamieniołomie) obfitują w stosunkowo liczne populacje gółek, podkolana białego, dziewięćsiła bezłodygowego i goryczek.

Murawy poniżej kamieniołomu są zagrożone częściowo przez turystów i kolekcjonerów roślin. Sama przełęcz to popularne miejsce widokowe, z którego rozpościera się panorama na całe Góry Kaczawskie i sporą część Sudetów. Duży napływ ludzi jest bardzo niebezpieczny. Część z nich podziwiając widoki chodzi po łące, będąc nieświadom tego, że mogą zdeptać storczyka (np. kiedy posiada on tylko liście, przez co jest słabo widoczny). Egzemplarze kwitnące są narażone na zrywanie kwiatów lub wykopywanie całych egzemplarzy. Jako jeden z czynników niwelujących zagrożenia jest to, że większość cennych łąk znajduje się w pewnej odległości od drogi i szlaków. Aby na nie wejść trzeba pokonać około 200-300 m idąc polnymi drogami. Dlatego na te tereny zachodzić będzie niewielka liczba turystów. Większość będzie poruszać się w okolicach ciągów drogowych.

Inne: Przełęcz Widok (zwana czasem Kapella), jest popularnym miejscem widokowym. W bezpośredniej bliskości znajduje się źródło wody pitnej zwanej „Kapellówka”. W celu ochrony stanowiska planuje się powołanie użytku ekologicznego lub rezerwatu o roboczej nazwie Murawy na Przełęczy Widok. Pierwsze projekty użytku sięgają lat 90. ubiegłego wieku i do tej pory nie zostały poczynione żadne kroki w kierunku realnej ochrony tego miejsca.

Obiekt nie posiada zagospodarowania turystycznego, jedynie w pobliżu przebiega niebieski szlak turystyczny biegnący z Chrośnickich Kop przez Kobyłę, Skopiec i dalej w kierunku Rudaw Janowickich.

Wrażenia osobiste: Stosunkowo negatywne, zależnie na co zwrócić uwagę. Jak już wcześniej wspomnieliśmy, mimo wielokrotnych prób nie udało się nam odnaleźć ani jednego pędu storczyka drobnokwiatowego. Prawdopodobnie tamtejsza populacja została całkowicie unicestwiona zarówno z powodu aktywnie działającego kamieniołomu jak i z powodu naturalnej sukcesji. Dodatkowe wykopywanie osobników na początku lat 90. ubiegłego wieku także miało duży wpływ na kondycję populacji. Jednak patrząc na pozostałą roślinność Przełęczy Widok można mieć lepsze odczucia. Większość siedlisk łąkowych wciąż jest użytkowana a tym samym zapobiega to ekspansji krzewów oraz ewentualnych roślin inwazyjnych, z których jedynie łubin mocno panoszy się w żyźniejszych fragmentach. Na łąkach przy wierzchołku wciąż można spotkać liczną florę muraw kserotermicznych i łąk konietlicowych, w tym gółki, podkolany, listery i goryczki. Sam obiekt nie jest w żaden sposób udostępniony turystycznie. Dojście do niego także jest utrudnione ze względu na prywatne działki umiejscowione pomiędzy drogą a kamieniołomem. Trzeba przedzierać się przez wysokie łąki oraz obchodzić ogrodzone pola uprawne. W efekcie chodź odległość w linii prostej wynosi 100 m, trzeba pokonać 3-4 x dłuższą drogę by dostać się na murawy wokół szczytu.


Informacje praktyczne:

  • dogodny dojazd, teren znajduje się przy drodze powiatowej z krótkim pasem o szerokości dogodnej do parkowania
  • od strony drogi nie ma dojścia (teren prywatny), jednak można się na nie dostać idąc na południe. W momencie, gdy kończą się zabudowania należy odbić na polną drogę i obejść pole uprawne. Idąc granicami tego pola, dojdzie się do kamieniołomu i muraw od strony południowej.
  • teren średni pod względem trudności, nieprzyjemne dojście oraz obszar kamieniołomu powodują, że nie jest to miejsc dla osób z dziećmi lub osób starszych. Polecane bardziej dla zapaleńców i turystów wprawionych w poruszaniu się po ciężkim terenie
  • w niedalekim sąsiedztwie znajduje się rezerwat Buczyna Storczykowa na Białych Skałach, a w dalszych odległościach także rezerwat Góra Miłek oraz inne kamieniołomy:  Miłek, Połom, Gruszka, Silesia.
  • z miejsca tego rozpościera się piękna panorama na Karkonosze
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: czerwiec (storczyki), wrzesień (goryczki)