Lesista Wielka i okolice

19 października 2021 Wyłączono przez admin

Jest to dosyć dobrze rozpoznawalna góra, której strona przyrodnicza jest praktycznie nieznana. Ulokowana w zachodniej części parku krajobrazowego przy ruchliwej drodze. Na szczycie można spotkać Szczeliny Wiatrowe będące pomnikiem przyrody i najważniejszą atrakcją tej części parku krajobrazowego, choć masyw Lesistej może poszczycić się jeszcze kilkoma interesującymi obiektami. Część z nich jest opisana w naszym artykule, tak więc zapraszamy do lektury.

Typ ochrony: brak

Data utworzenia: x

Powierzchnia: ok. 450 ha

Powiat: wałbrzyski

Gmina: Mieroszów

Nadleśnictwo: Wałbrzych

Położenie: Lesista Wielka zlokalizowana jest w północno-zachodniej części Gór Kamiennych w Sudetach Środkowych, dokładniej przynależy ona do Masywu Dzikowca i Lesistej Wielkiej na terenie gminy Mieroszów. Jedynie północno-wschodnie stoki leżą w granicach administracyjnych gminy Czarny Bór. Góra od zachodu graniczy z Suchą Górą, od południa z Ostroszem, od wschodu z Lesistą Małą, a od północy ze szczytami Strachoń i Wysoka. Ze względu na rozległy teren bez dobrze widocznych granic, na potrzeby artykułu jako „Lesista Wielka i okolice” przyjmujemy obszar Lesistej Wielkiej oraz wzniesień opadających w kierunku rzeki Ścinawki. Od południa granica kończy się na bezimiennej dolince przez którą biegnie ul. Wczasowa w Kowalowej, natomiast północną granicę wyznacza dolina Unisławskie Łąki. Całość obejmuje oddziały leśne 310-332 nadleśnictwa Wałbrzych na terenie Parku Krajobrazowego Sudetów Wałbrzyskich.

Budowa: Jest to stosunkowo niski masyw ale charakteryzujący się bardzo bogatą rzeźbą terenu (cecha typowa dla skał porfirowych). Kulminacyjną i najwyższą górą jest oczywiście Lesista Wielka (851 m n.p.m.) o płaskim wierzchołku. Stoki zachodnie i południowo-zachodnie mają ubogą rzeźbę i są stosunkowo łagodne. Ich przeciwieństwem są wschodnie zbocza opadające w kierunku doliny Ścinawki. Jest to obszar o wybitnie bogatej rzeźbie terenu w skład której wchodzi kilka dolin, w tym tzw. doliny suche bez potoku płynącego dołem. Taki efekt powstał na wskutek wsiąkania wody poprzez liczne spękania w porowatej skale, która pozostaje przesączona i wypływa dopiero u podstawy gór. Na wschód od kulminacji masywu wznoszą się dwa niższe szczyty o również płaskich partiach szczytowych i stromych stokach, jest to Ostrosz (792 m n.p.m.) oraz Lesista Mała (780 m n.p.m.). W południowo-wschodnim krańcu zlokalizowana jest niewielka góra o stromych stokach nazwana jako Stróżysko (652 m n.p.m.). Na całej powierzchni masywu występuje bardzo wiele formacji skalnych, głównie w postaci wychodni skałek stożkowych, niewielkich ścian skalnych odsłaniających się na stromych stokach oraz form osuwiskowych. Największe osuwisko skał położone jest na północno-wschodnim stoku pomiędzy Lesistą Małą i Wielką o powierzchni około 17,5 ha.

Masyw przynależy do północnego skrzydła niecki śródsudeckiej, gdzie większość góry zbudowana jest ze skał magmowych okresu permskiego, głównie porfirów. Jest to kwaśna skała wylewna o strukturze porfirowej. Miejscami występuje także tufit sklasyfikowany jest jako skała osadowa zbliżona do tufu. Powstaje poprzez nagromadzenie się warstw popiołu wulkanicznego i innych materiałów piroklastycznych, które z czasem tworzą warstwy o drobnoziarnistej strukturze. Obie skały charakteryzują się dużą twardością przy jednoczesnej podatności na pękanie i kruszenie. Głównym powodem jest wnikanie wody pomiędzy spękania, która następnie rozsadza wierzchnie warstwy w momencie zamarzania. W efekcie na terenie Lesistej ale także ogólnie Gór Kamiennych występuje bardzo wiele osuwisk skalnych a luźne usypiska mniejszych i większych kamieni są wszechobecne niemal na każdym fragmencie zbudowanym ze skał wulkanicznych. Najniższe partie stoków opadających do doliny Ścinawki budują skały magmowe sklasyfikowane jako trachyandezyt.

Bogata rzeźba geologiczna sprawiła, że na terenie masywu występuje jeden pomnik przyrody i wiele obiektów proponowanych do ochrony. Wśród najważniejszych należą:

Szczeliny Wiatrowe, pomnik przyrody. Jest to jedyny obiekt chroniony w obrębie całego masywu, który znajduje się na północnych stokach pod szczytem Lesistej Wielkiej w oddziale leśnym 320h. Jest to bardzo specyficzny twór obejmujący szczeliny i spękania w przypowierzchniowej części góry, gdzie dochodzi do cyrkulacji powietrza. Zależnie od pory roku, a konkretnie warunków temperaturowych, następuje wydychanie lub zasysanie powietrza. Dochodzi przy tym do powstawania cichego, buczącego dźwięku powodowanego ruchem powietrza. Obecnie efekt ten jest znacznie mniej spektakularny niż kilkadziesiąt lat temu. Na wschodnich i północno-zachodnich stokach także występują szczeliny wiatrowe, jednak nie są one objęte ochroną. Można je spotkać przy żółtym szlaku przed szczytem Lesistej Małej (oddział leśny 318d) lub obok niebieskiego szlaku (oddział 320a i 319b).
Kamieniołom w Unisławiu Śląskim, projektowane stanowisko dokumentacyjne. Jest to nieczynne wyrobisko powstałe na wschodnich stokach Lesistej Małej opadającej w kierunku szosy łączącej Unisław z Mieroszowem w oddziale leśnym 317n. W kamieniołomie występują odsłonięcia trachyandezytu Stożka Wielkiego charakteryzujące się silnymi spękaniami w różnym kierunku. Ściany liczą około 30 m długości i 12 m wysokości. Ze względu na specyficzny wilgotny mikroklimat wytworzyła się tu bardzo bogata roślinność naskalna w postaci licznych mszaków i paprotników.
Kamieniołom w Kowalowej, projektowane stanowisko dokumentacyjne. Jest to drugi nieczynny kamieniołom położony na południowo-wschodnim stoku opadającym w kierunku szosy łączącej Unisław i Mieroszów, na wysokości wsi Kowalowa. W wyrobisku widoczne są odsłonięcia ryolitów Ługowiny stanowiących część asocjacji wulkanicznej Unisławia Śląskiego. Tutejsze skały charakteryzują się licznymi spękaniami o nieregularnym przebiegu. U podnóża zalega liczny rumosz skalny. Ściana liczy około 40 m długości i 10-12 m wysokości. Jest bardziej odsłonięta przez co roślinność naskalna jest znacznie mniej bujna.
Wychodnie Tufów Ryolitowych, projektowane stanowisko dokumentacyjne. Obiekt zlokalizowany jest po wschodniej stronie płaskiego szczytu Lesistej Wielkiej w oddziale leśnym 319d na wysokości 815-830 m n.p.m. Jest to wychodnia tufu ryolitowego podścielona skałami osadowymi, która powstała jako naturalne odsłonięcie podczas procesów osuwiskowych. Stanowi ona ważny element świadczący o występujących tu grawitacyjnych ruchach masowych przekształcających całe stoki. Poniżej zlokalizowany jest rumosz osuwiskowy o długości około 130 m i szerokości 30 m.

Roślinność: Umiarkowanie bogata szata roślinna zdominowana jest głównie przez uprawy leśne scharakteryzowane jako górski bór wilgotny. W większości są to nasadzenia świerka pospolitego, który dominuje w drzewostanie, często z domieszką buka pospolitego, dębu bezszypułkowego i jodły pospolitej. Warstwa podszytu jest przeważnie słabo rozwinięta, składa się na młode drzewka wcześniej wymienionych gatunków a także krzewy jarzębiny i bzu czarnego. Warstwa runa leśnego jest zróżnicowana, bardzo zależna od warunków świetlnych i glebowych. Miejscami runo zostaje całkowicie zdominowane przez trzcinnika leśnego, zwłaszcza w widniejszych fragmentach. Płaty w obszarach półcienistych porośnięte są dodatkowo przez takie gatunki jak starzec Fuchsa, jastrzębiec leśny, borówka czarna, sałatnik leśny oraz paprocie z rodzaju nerecznica, paprotka i wietlica. Bardzo pospolita jest tutaj przytulia hercyńska, która miejscami tworzy rozległe kobierce. Do cenniejszych fragmentów boru świerkowego należą niewielkie płaty na wschodnich przyszczytowych partiach Lesistej Małej na wysokości 750-780 m n.p.m. Ze względu na specyficzne warunki glebowe wytworzył się tam silnie podmokły bór z zatorfionymi zagłębieniami porośniętymi bogatą florą mszaków, w tym kilku gatunków torfowców. Do gatunków cennych należy torfowiec ostrolistny, torfowiec Girgensohna, płonnik cienki oraz wątrobowiec biczyca trójwrębna. W miejscu tym stwierdzono kilka gatunków roślin torfowiskowych i kwasolubnych jak borówka bagienna, bażyna obupłciowa oraz widlicz spłaszczony, dla którego jest to jedyne znane stanowisko w parku krajobrazowym oraz gminie Mieroszów.

Wśród płatów siedlisk o charakterze naturalnym występuje głównie kwaśna buczyna podgórska (Luzulo luzuloidis-Fagetum) porastająca południowe stoki Ostrosza oraz bezimienne doliny na wschodnich zboczach masywu. Drzewostan stosunkowo jednorodny składający się z buka pospolitego, miejscami z domieszką świerka i jodły. Występuje na ubogim w składniki pokarmowe podłożu na kwaśnych skałach magmowych. Runo charakteryzuje się ubogim składem gatunkowym, w którym przeważają trawy, mchy i paprocie z niewielkim udziałem roślin naczyniowych, głównie konwalia majowa, konwalijka dwulistna, kosmatka gajowa, przenęt purpurowy i starzec jajowaty. W bardzo wielu miejscach kwaśne buczyny tworzą mozaikę ze sztucznymi nasadzenami świerczyny, która to potęguje zakwaszenie gleby, oraz z żyzną buczyną, gdzie mogą częściowo przenikać gatunki utrudniające wytyczenie dokładnej granicy pomiędzy dwoma typami lasów bukowych.

Istotną ostoją bioróżnorodności na tym terenie jest żyzna buczyna sudecka z żywcem dziewięciolistnym (Dentario enneaphylli-Fagetum). Porasta ona stoki wokół Lesistej Małej oraz bezimienne stoki doliny w północno-wschodniej części masywu. Drzewostan zdominowany jest przez dorodne okazy buka z niewielką domieszką jodły, klonu jaworu oraz sztucznie wprowadzonego świerka. Ten ostatni gatunek jest notowany we wszystkich siedliskach masywu Lesistej. Runo żyznej buczyny należy do najbogatszych florystycznie siedlisk leśnych, gdzie licznie notowane są gatunki stosunkowo pospolite jak czerniec gronkowy, gajowiec żółty, gwiazdnica wielkokwiatowa, kopytnik pospolity, groszek wiosenny, marzanka wonna, orlik pospolity, przylaszczka pospolita, szczyr trwały, żywiec bulwkowaty, zawilec gajowy i zawilec żółty. Miejscami występują także gatunki rzadkie i chronione takie jak lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko. Wśród najbogatszych przyrodniczo fragmentów należy bezimienna dolina stanowiąca północną granicę omawianego obszaru. Na dnie dolinki stwierdzono bogate siedlisko podgórskiego łęgu jesionowego (Carici remotae-Fraxinetum), który ciągnie się wąskim pasem wzdłuż potoku. W drzewostanie dominuje jesion wyniosły i olcha czarna, które są poprzedzielane nasadzeniami świerka. W bardzo dobrze rozwiniętym runie leśnym występują liczne turzyce a także czartawa pośrednia, łopiany, lepiężniki, gwiazdnica gajowa, śledziennica skrętolistna i ziarnopłon wiosenny. Wśród gatunków rzadkich i chronionych odnotowano m.in. pierwiosnka wyniosłego, wawrzynka wilczełyko oraz duże płaty śnieżycy wiosennej. Na niewielkich polankach pośród łęgów występuje kukułka szerokolistna wraz z kniecią błotną i kuklikiem pospolitym.

Bardzo liczne wyrobiska, osuwiska, wychodnie skalne, rumosz skalny i strome zbocza umożliwiły wykształcenie szeregu zbiorowisk naskalnych związanych z kwaśnym skałami. Do najważniejszych siedlisk należy roślinność naskalna i urwisk krzemianowych ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandelli, które występują wyspowo na całym obszarze, głównie na zacienionych stokach opadających w kierunku potoków i chłodnych dolin a także na ścianach wokół nieczynnych kamieniołomów. Roślinność składa się głównie z różnego rodzaju mchów i paproci, z czego do gatunków charakterystycznych należy zanokcica skalna, zanokcica północna, paprotka pospolita, paprotnica krucha oraz rośliny okrytonasienne jak dzwonek okrągłolistny, wiechlina gajowa i jastrzębce. Dzięki chłodowi i wilgotnemu mikroklimatowi występuje bardzo bogata warstwa mszysta, zasiedlana zarówno przez gatunki pospolite jak i te rzadsze. Porfiry i trachyandezyty cechuje silne spękanie tworzące przeogromny szereg drobnych kanalików, którymi wnika i przesącza się woda. Taka budowa stanowi idealne warunki dla rozwoju flory, która czerpie znacznie większe ilości wody niż w przypadku niespękanych skał. Dodatkowo w licznych szczelinach materia organiczna gromadzi się w znacznie większych ilościach powodując, iż roślinność jest znacznie bujniejsza. Dotyczy to zarówno gatunków typowych jak i innych roślin, które miejscami zadomawiają się w środowisku, m.in. młode drzewka brzozowe i świerkowe.

Inne: Teren posiada pewne zagospodarowanie turystyczne w postaci miejsc do odpoczynku i biwakowania. Wzdłuż szlaków zamontowane są liczne tablice dydaktyczne. Szczególnie liczna infrastruktura występuje wokół tutejszego pomnika przyrody i szczytu Lesistej Wielskiej. Ogólnie przez masyw poprowadzono 4 szlaki i 1 ścieżkę dydaktyczną:

czerwony szlak, tzw. Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza, biegnie od strony Grzęd Górnych na szczyt Lesistej Wielkiej i następnie przez górę Ostrosz w kierunku Sokołowca
niebieski, mający swój początek na szczycie Lesistej Wielkiej, gdzie biegnie na północ w kierunku Dzikowca. Szlak ten zahacza o Szczeliny Wiatrowe
zielony, który biegnie doliną wyznaczającą północną granicę omawianego terenu od Unisławia Dolnego w kierunku Dzikowca
żółty szlak, idący z Mieroszowa południowymi stokami w kierunku Lesistej Wielkiej i następnie przez Lesistą Małą w kierunku Unisławia Śląskiego
ścieżka przyrodnicza „Eko-Ścieżka” składająca się z 16 przystanków poprowadzonych wschodnimi zboczami przez Lesistą Małą, Lesistą Wielką, Strachoń i Unisławskie Łąki.

Zagrożenia: Bardzo duże. Teren nie jest objęty jakąkolwiek realną formą ochrony, albowiem park krajobrazowy i obszar Natura 2000 w praktyce nie chronią zasobów przyrodniczych. Stąd też prowadzona jest tam zwykła gospodarka leśna miejscami o charakterze rębni obejmującej całe płaty. Powoduje to znaczne zaburzenia przestrzenne drzewostanu i ogólne pogorszenie bioróżnorodności siedliska albowiem w miejscach wycinek dochodzi do nienaturalnie wzmożonego wzrostu młodych drzewek, które całkowicie blokują dostęp światła do runa leśnego. Dodatkowo w wielu miejscach rozwija się roślinność porębowa, m.in. jeżyny i trawy, w tym bardzo ekspansywny trzcinnik tworzący w wielu fragmentach rozległe, jednogatunkowe płaty zagłuszające wszelką roślinność. Nieprawidłowo prowadzona gospodarka leśna uniemożliwia wzrost jakimkolwiek leśnym gatunkom roślin, w tym rzadkim lub chronionym. Masyw Lesistej dotkną ten sam los, jaki spotkał znaczą część Sudetów a więc masowa wycinka naturalnych lasów liściastych, w miejscu których posadzono świerki. Drzewa iglaste zakwaszają glebę powodując wymywanie składników i ubożenie gleby. W efekcie na wielu obszarach doszło do niemalże nieodwracalnych zmian w podłożu tworząc ubogie, kwaśne podłoża, na których nie są w stanie ponownie wyrosnąć żyzne siedliska leśne. Znaczna część masywu charakteryzuje się dużym przekształceniem w kierunku monokultur świerkowych zatracających cechy naturalnych siedlisk, które zachowały się głównie w części wschodniej i północno-wschodniej.

Wrażenia Osobiste: Po odwiedzeniu Lesistej mam bardzo mieszane uczucia. Obszar mógłby być perełką przyrodniczą i geologiczną, jednak zalety tego obszaru są bardzo zaniedbane lub wręcz zniszczone. Pierwotnie góry porośnięte były różnego rodzaju lasami liściastymi, których pozostałości wciąż można znaleźć w postaci pięknych i dobrze wykształconych żyznych buczyn, kwaśnych buczyn i jaworzyny. Większą część krajobrazu zajęty monokultury świerka, co jest powszechną tendencją w polskich górach. Dodatkowo w ostatnich latach silnie nasiliły się wycinki, co jeszcze bardziej psuje cały krajobraz Lesistej i okolicznych gór. Rozległe powierzchnie z niezliczonymi pieńkami są widokiem powszechnym. Jeśli jednak widok ten zostanie zignorowany to góry oferują nam bardzo ciekawy, choć zupełnie nie widowiskowy element jakim są szczeliny wiatrowe. Najsłynniejsza, bo największa, szczelina wiatrowa została objęta ochroną jako pomnik przyrody. Pozostałe szczeliny rozsiane są po masywie. Część z nich jest naniesiona na niektóre mapy internetowe, co umożliwia ich lokalizację i obejrzenie.

Niestety obiekty te są fascynujące głównie dla geologów, bowiem dla zwykłego turysty wyglądają jak zwykła dziura w ziemi. Niektórzy mogą być zawiedzeni, gdy po 2 godzinnej wspinaczce ujrzą jednie trochę większą szparę w ziemi. Choć z geologicznego punktu widzenia występują tu niezwykłe zjawiska. Niestety zjawiska te są już prawie niewidoczne lub do ich zaobserwowania muszą wystąpić specyficzne warunki. Oprócz ów szczelin na Lesistej występuje seria formacji skalnych obejmujących nieczynne kamieniołomy, wychodnie skalne oraz liczne osuwiska. Te obiekty są już trochę bardziej wizualne niż szczeliny, szczególnie niecka kamieniołomu trachyandezytu, gdzie jednocześnie umiejscowiony jest parking a swój początek ma tu ścieżka edukacyjna.

Informacje praktyczne:

bardzo dobry dojazd, wschodnie stoki ciągną się wzdłuż szosy, gdzie występuje kilka parkingów oraz zatoczek
choć nie są to wysokie góry, to jednak posiadają one liczne strome stoki o dużych różnicach poziomów, wycieczki polecane dla osób mających już pewne doświadczenie w poruszaniu się po górskim terenie
gęsta sieć szlaków oraz ścieżka dydaktyczna umożliwiają zaplanowanie dobrej trasy, dodatkowo przez masyw przebiega gęsta sieć dróg leśnych umożliwiających dostanie się niemal do każdego zakątka
szczeliny wiatrowe występują nie tylko w wyznaczonym pomniku przyrody, kilka z nich występuje także przy żółtym szlaku i niebieskim szlaku
w bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się liczne pomniki przyrody parku krajobrazowego (Czerwone Skałki, Małpia Skała, Stożek Wielki, pomnikowa lipa z Unisławia Śląskiego, cisy w Sokołowcu) oraz pomniki Gór Kamiennych (Zapomniane Skałki, dęby w Mieroszowie).
obszary parku i okolicy obfituje w liczne tereny cenne przyrodniczo m.in. Bukowiec, Stożek Wielki, Góry Suche, Masyw Rogowca ze Skalną Bramą, Hala pod Klinem, dolina potoku Sokołowiec, Jaskinie Kochanowskie oraz łąki wokół Unisławia Śląskiego i Rybnicy Leśnej)
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: marzec (śnieżyca, wawrzynek), maj (wiosenne geofity), jesień (przebarwiające się liście, grzyby), mroźna zima (Szczeliny Wiatrowe)