Małe Organy Myśliborskie

Małe Organy Myśliborskie

25 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Jest to jeden z bardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych wygasłych wulkanów, jakie można podziwiać na Pogórzu Sudeckim. Objęty ochroną w ramach pomnika przyrody nieożywionej okazały nek bazaltowy dominuje nad resztą otoczenia, która składa się z cennych siedlisk lasów dębowych i bukowych oraz licznych chronionych gatunków roślin, w tym liczne storczykowate. Organy stanowią jeden z punktów na popularnym Szlaku Wygasłych Wulkanów.


Typ: pomnik przyrody nieożywionej

Data utworzenia: 1965

Powierzchnia: poniżej 1 ha

Powiat: Złotoryjski

Gmina: Paszowice

Nadleśnictwo: Jawor


Położenie: Pomnik przyrody obejmuje wierzchołek góry Rataj (350 m n.p.m) we wschodniej części Pogórza Złotoryjskiego, około 0,8 km na południe od wsi Myślibórz. Góra graniczy od południa poprzez pola uprawne z Bazaltową Górą a od wschodu z wylotem długiego i popularnego turystycznie Wąwozu Myśliborskiego. Całość znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego „Chełmy”.

Budowa: Małe Organy Myśliborskie obok Wilczej Góry i Czartowskiej Skały są jednymi z najbardziej rozpoznawalnych tworów geologicznych Pogórza Kaczawskiego. Pod ochronę ujęto tutaj niezwykle okazale prezentujące się mioceńskie słupy bazaltowe. Charakteryzują się one wyjątkową regularnością ciosu termicznego, która jest najlepiej widoczna w odsłoniętej centralnej części wyrobiska. Skały te określane, jako „bazalty plagioklazowe”, przebiły się w formie intruzji przez podłoże, wypychając znajdujące się nad nimi osady plejstoceńskie (gliny, piaski, lessy, mady rzeczne i gliny zwietrzelinowe).

Słupy bazaltowe, przypominające kształtem serie piszczałek osiągają kilka-kilkanaście metrów wysokości. Największe dochodzą nawet do 25 metrów. W przekroju poprzecznym przybierają formę sześcio-, pięcio- i czteroboków o średnicy 25-30 cm. Całość słupów jest pozostałością po dawnym wulkanie, z którego regularnie wydobywała się płynna i gęsta lawa, zastygająca po wypłynięciu na powierzchnię. W nieczynnym kamieniołomie została odsłonięta środkowa część komina wulkanicznego, z zaznaczoną tylko jedną fazą aktywności wulkanicznej. Oprócz samego wierzchołka, reszta góry Rataj zbudowana jest z podobnych skał, w południowo-wschodniej części zbocza pospolicie występują niewielkie płaty tufów bazaltowych.


Flora: Na wstępie należy zaznaczyć, iż opis szaty roślinnej obejmuje całą górę Rataj w skład której wchodzą opisywane Organy Myśliborskie. Większość góry porastają eutroficzne i mezotroficzne lasy liściaste z klasy Querco-Fagetea, składające się z dębów, buków i klonów z domieszką drzew iglastych (świerk, sosna) i innych liściastych. Drzewostan jest stosunkowo młody z powodu aktywnej gospodarki leśnej. Lasy porastają większą część góry.  Północne i wschodnie zbocza porasta grąd środkowoeuropejski (Galio sylvatici-Carpinetum), w skład którego wchodzi lipa drobnolistna, grab zwyczajny, dąb szypułkowy oraz w mniejszym stopniu buk i jawor. Miejscami liczne są także gatunki iglaste będące efektem sztucznych nasadzeń. Warstwa podszytu umiarkowanie rozwinięta, składająca się głównie z pospolitych gatunków jak jarząb pospolity, głóg jednoszyjkowy, leszczyna pospolita, trzmielina zwyczajna i bez czarny. Poza tym liczne są tutaj także młode drzewka wcześniej wymienionych gatunków drzew. Bogate runo, szczególnie w okresie wiosennym składa się z licznych geofitów m.in. zawilec gajowy, dąbrówka kosmata, groszek wiosenny, przytulia wonna, przytulia leśna, gwiazdnica wielkokwiatowa. Występuje wiele rzadkich lub chronionych roślin, m.in. lilia złotogłów, buławnik mieczolistny, wawrzynek wilczełyko, gnieźnik leśny, miodownik melisowaty oraz bluszcz pospolity. Na szczególną uwagę zasługuje przylaszczka pospolita, niewielka bylina dominująca w okresie wczesnowiosennym w warstwie runa lesnego.

Południowe zbocza zdominowane porasta kwaśna dąbrowa (Quercion robori- petraeae) z dominacjym dębem bezszypułkowego i niewielką domieszką innych drzew (buk pospolity, świerk pospolity, brzoza brodawkowata). Obejmuje on stosunkowo strome i skaliste zbocza, szczególnie w okolicy pomnika przyrody. Drzewa ze względu na trudne warunki klimatyczne i glebowe charakteryzują się niskim wzrostem oraz cienkimi i powyginanymi pniami. Warstwa podszytu słabo wykształcona, składa się głównie z młodych drzewek dębowych a także kruszyny pospolitej, głogu, bzu czarnego i licznych krzewów jeżynowych. Runo leśne także charakteryzuje się ubogim składem gatunkowym i jest zdominowane przez liczne kępy paproci (m.in. orlica pospolita, nerecznica samcza, paprotka pospolita) a także liczne jastrzębce (jastrzębiec sabaudzki, jastrzębiec leśny), poziewniki, pszeniec zwyczajny, pszeniec gajowy, konwalia majowa, konwalijska dwulistna, wrzos zwyczajny, szczawik zajęczy, poziomka pospolita, dzwonek brzoskwiniolistny, dziurawiec zwyczajny i stosunkowo częsta borówka czarna.  Występują tu także liczne gatunki traw (m.in. śmiałek pogięty i trzcinnik leśny) z domieszką rzadkich lub chronionych roślin jak kruszczyk szerokolistny i miodownik melisowaty. Dawniej na okrajkach lasu i łąki występowała także kukułka bzowa, jednak ostatnie inwentaryzacje nie potwierdziły jej na tym terenie.

Fauna: Zbliżona do sąsiednich wzgórz i lasów, które razem tworzą duży kompleks leśny w obrębie parku krajobrazowego. Odnotowuje się tutaj typowe leśne gatunki ssaków jak sarny, jelenie, dziki, lisy, wiewiórki czy jeże. Charakterystycznymi gatunkami na górze Rataj jest występowanie pachnicy dębowej. Gatunku priorytetowego sieci Natura 2000. Oprócz niej można tutaj spotkać chronione gady (żmija zygzakowata, jaszczurka zwinka, padalec zwyczajny) a także liczne ptaki lęgowe. Na terenie góry Rataj, tak jak w wielu miejscach Pogórza Kaczawskiego, widuje się stada muflonów, gatunku introdukowanego przez myśliwych, który na terenie Sudetów znalazł dla siebie bardzo dobre warunki do bytowania i obecnie występuje pospolicie na tym obszarze.


Zagrożenia: Stosunkowo niewielkie. Całość góry znajduje się w obszarze parku krajobrazowego Chełmy i sieci Natura2000 Góry i Pogórze Kaczawskie. Natomiast same organy chronione są pod postacią pomnika przyrody nieożywionej Organy mogą znaleźć się także pod ochroną rezerwatową, jeśli dojdzie do realizacji planu poszerzenia obecnego rezerwatu „Wąwóz Myśliborski koło Jawora”. Obecnie obejmuje on najcenniejszy odcinek wąwozu, jednak według planów ma on zostać poszerzony ponad 10-krotnie, chroniąc cały obszar wąwozu, sięgając na wschód aż do góry Rataj i Organów Myśliborskich.

Inne: Teren o dużej wartości nie tylko przyrodniczej ale także historycznej. Na zboczu wzgórza Rataj zachowały się ślady wczesnośredniowiecznego grodziska i szczątki zamku z XIII w. Poza tym miejsce jest dobrze zagospodarowane turystycznie, gdzie istnieje kilka szlaków:

  • czerwony szlak prowadzący z Myśliborza przez Organy i dalej w kierunku Bazaltowej Góry, Swanej Góry i Bolkowa
  • żółty szlak, tzw. Szlak Wygasłych Wulkanów, poprowadzony wzdłuż doliny Jawornika i dalej w kierunku Jaworu
  • ścieżka dydaktyczna Szlakiem Salamandry, nowa ścieżka nieujęta na wielu starszych mapach, obejmuje. Tworzy pętlę na trasie Jakuszowa-Golica-Kobylica-Rataj-Jakuszowa. Na górze Rataj znajdują się przystanki 5 i 6.

Wrażenia osobiste: Stosunkowo pozytywne. Teren góry jak i samych organów, choć są oznaczone na turystycznych mapach i dobrze znane, nie są obiektem licznych wycieczek. Dzięki temu przyroda może się tu rozwijać w ciszy i spokoju. Miłośnicy roślin znajdą sporo rzadkich lub chronionych roślin na stosunkowo niewielkiej powierzchni. Dodatkowo, naokoło góry Rataj znajduje się wiele innych bazaltowych wzgórz z bogatą roślinnością, co sprawia, że na jednodniowej wycieczce możemy napotkać wiele pięknych gatunków. Kilka minut od Organów znajduje się Bazaltowa Góra a kilka kilometrów dalej Czartowska Skała, Mszana i Obłoga. Na wszystkich można podziwiać różne formy bazaltów oraz stosunkowo bogatą przyrodę.


Informacje praktyczne: 

  • brak dojazdu, organy znajdują się na górze do której nie prowadzą utwardzone/asfaltowe drogi a jedynie pole dróżki. Najszybciej dostać się tu można z Myśliborza, gdzie prowadzi czerwony i żółty szlak turystyczny lub dłuższą trasą z Jakuszowej skąd prowadzi niedawno utworzony szlak Salamandry.
  • teren stosunkowo łatwy do zwiedzania, pod same organy prowadzą leśne dukty o niewielkich różnicach poziomów, stąd miejsce jest polecane dla rodzin z dziećmi lub dla osób niewprawionych w górskich wycieczkach
  • w bezpośredniej okolicy istnieje wiele chronionych obiektów zarówno w postaci rezerwatów przyrody (Wąwóz Myśliborski, Wąwóz Siedmicaki, Nad Groblą, Mszana i Obłoga) jak i bardzo wielu pomników przyrody (Myślibórz: aleja kasztanowców, grupa 2 cisów; Kłonice: dwie aleje daglezji zielonych, buk pospolity; Jakuszowa: aleja modrzewi, cis pospolity, dwie lipy drobnolistne, klon); Siedmica: trzy lipy drobnolistne).
  • oprócz terenów chronionych jest tu wiele cennych miejsc przyrodniczych nie objętych ochroną: Bazaltowa Góra, pozostałe tereny Wąwozu Myśliborskiego, Nad Siedmica, Dolina Paszówki oraz liczne bezimienne góry porośnięte świetlistymi i kwaśnymi dąbrowami
  • najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (przylaszczki, wczesnowiosenne geofity), maj (storczyki), czerwiec (miodownik, lilia złotogłów), jesień (przebarwiające się liście)