Masyw Rogowca

1 czerwca 2021 Wyłączono przez admin

Masyw Rogowca należy do jednych z najcenniejszych fragmentów Gór Kamiennych, gdzie występują cenne obszary zarówno pod względem geologicznym, przyrodniczym i historycznym. To tu bowiem ulokowany jest najwyżej położony zamek w Polsce a dokładniej jego ruiny. Otoczone są one kilkoma dobrze zachowanymi siedliskami leśnymi z równie liczną florą obfitującą w rzadkie lub chronione gatunki roślin. A wszystko to zaledwie kilkanaście minut drogi od aglomeracji wałbrzyskiej.

Typ ochrony: brak

Data utworzenia: x

Powierzchnia: ok. 160 ha

Powiat: Wałbrzyski

Gmina: Głuszyca, Miroszów

Nadleśnictwo: Wałbrzych

Położenie: Omawiany obszar znajduje się w północno-wschodniej części Gór Suchych stanowiących najwyższą partię Gór Kamiennych w Sudetach Środkowych. Dokładniej obejmuje góry Rogowiec (870 m n.p.m.), Jeleniec (902 m n.p.m.) i Jeleniec Mały (742 m n.p.m.) wraz z bezimiennymi szczytami oraz dolinkami odchodzącymi od omawianych szczytów. Całość stanowi oddziały leśne 179-184, 190-192, 195 nadleśnictwa Wałbrzych. Większość terenu przynależy do gminy Głuszyca, jedynie północne i północno-zachodnie fragmenty leżą w granicach administracyjnych gminy Miroszów. Góry objęte są ochroną w ramach Parku Krajobrazowego Sudetów Wałbrzyskich oraz obszaru Natura 2000 Góry Kamienne.

Budowa: Pod względem geologicznym omawiane tu trzy szczyty są bardzo zbliżone. Wszystkie leżą w granicach północnego skrzydła niecki śródsudeckiej i są zbudowane w większości z melafirów (trachybazaltów) okresu permskiego. Jest to zasadowa, wylewna skała magmowa o porfirowej strukturze i zabarwieniu szarobrunatnym, czerwonobrunatnym lub zielonoczarnym. Kolor uzyskiwany jest podczas wtórnych procesów przeobrażenia. Skały melafirowe charakteryzuje większa odporność, dzięki czemu zostały wypreparowane przez denudację spod mniej odpornych skał osadowych. Stoki Jeleńca Małego zbudowane są głównie z riolitów, kwaśnej skały wylewnej o składzie podobnym do granitu. Pomiędzy nimi występują mniejsze serie późnokarbońskich i wczesnopermskich skał osadowych, głównie zlepieńców, piaskowców i mułowców.

Grzbiet masywu ma przebieg południkowy, gdzie rozciąga się od kulminacji Rogowca w kierunku północnym. Teren posiada urozmaiconą rzeźbę o dużych wysokościach względnych i nachyleniach, co jest cechą bardzo charakterystyczną dla całych Gór Suchych. Części szczytowe gór są dobrze wyodrębnione z krajobrazu w formie stożków, od których opadają wąskie i głębokie doliny. Takie ukształtowanie wraz z rodzajem występujących skał bardzo sprzyjało licznym ruchom masowym, z których Góry Suche są dobrze znane i występuje tu wiele form będących dziełem tychże ruchów. Osuwiska mas skalnych powstają w specyficznych warunkach, kiedy to cięższa masa skalna nie ma stałego kontaktu z lżejszym i miększym podłożem. W czasie osuwania się skały tworzą wyraźne powierzchnie poślizgu (ścięcia). Owe poślizgi odróżniają osuwiska od powolnego przemieszczania się lub spływów gruzowo-błotnych.

Część formacji skalnych i osuwisk proponowana jest do objęcia ochroną jako pomniki przyrody lub stanowiska dokumentacyjne.

Skalna Brama (proponowany pomnik przyrody). Jest to najbardziej znana grupa skalna w Górach Suchych i jedna z najczęściej fotografowanych. Położona jest na wysokości 830 m n.p.m., powyżej bezimiennej przełączki oddzielającej stożkowe wzniesienia Rogowca i Jeleńca w oddziale leśnym 191f. Jest to formacja składająca się z porfirów (permskich skał wylewnych) o długości 25 m oraz wysokości 10 m i szerokości 10 m, tworząca baszty rozdzielone wąskim przesmykiem, którym przebiega czerwony i niebieski szlak turystyczny. Taka forma powstała na wskutek erozji miększego materiału skalnego pozostawiając odporniejsze skały oraz na wskutek ruchów masowych powodując odspojenie (pęknięcie skały na dwie części) i przemieszczeni skarpy w konsekwencji tworząc dwie baszty rozdzielone przesmykiem. Część odspojonej skały przemieściła się o około 10 m i zatrzymała, nie opadając w dół stoku. W ten sposób powstał ten charakterystyczny obiekt. Swoistym przedłużeniem ruchów masowych jest nagromadzenie skał poniżej Skalnej Bramy określane jako Strumień Blokowy pod Rogowcem.
Jeziorko osuwiskowe Jeleniec Mały (proponowane stanowisko dokumentacyjne), obiekt powierzchniowy ulokowany jest na południowy wschód od bezimiennej kulminacji o wysokości 770 m n.p.m. znajdującej się na północ od Rogowca i północny-zachód od Jeleńca Małego, w oddziale leśnym 181c. Całość obejmuje pakiet osuwisk ześlizgowych (translacyjnych) po wschodniej stronie niewielkiego, bezodpływowego leśnego jeziorka. Teren posiada skomplikowaną budowę geologiczną o mało zbadanej strukturze. Górne partie zbudowane są z trachyandezytów (melafirów) przynależących do zespołu Rusinowej-Grzmiącej, poniżej występują skały osadowe okresu permskiego oddzielone uskokiem o północnym przebiegu. Ten typ geologicznego obiektu jest największym w Górach Kamiennych i prawdopodobnie także w całych polskich Sudetach.
Strumień blokowy pod Rogowcem (proponowany pomnik przyrody), rozległy obiekt powierzchniowy ulokowany jest w sąsiedztwie Skalnej Bramy w oddziale leśnym 191i, rozciąga się na niemal całej długość stoku na wschód od kulminacji Rogowca w przedziale wysokości 825-700 m n.p.m. Strumień zbudowany jest z luźnych bloków skalnych trachyandezytu (melafiru) o rozmaitej rzeźbie i wielkości. Największe bloki osiągają długość nawet 11m. Całość zajmuje obszar o długości 350 m i szerokości do 80 m zwężając się w dolnej części stoku. Jest to osuwisko o złożonej morfologii, gdzie różne typy przemieszczeń bloków skalnych następowały po sobie w odstępach czasu. Wieloskładowe osuwanie się najmłodszych pakietów skalnych objęło skarpę główną wcześniejszego osuwiska.
Osuwisko Rogowiec (proponowane stanowisko dokumentacyjne), rozległy obiekt obejmujący bezimienną dolinkę odchodzącą na północ od Rogowca i na zachód Jeleńca Małego, w oddziałach leśnych 179h i 183a. Całość obejmuje dolną część dawnego jęzora osuwiskowego, gdzie czoło jęzora znajduje się na wysokości 650 m n.p.m. Skalna nisza osuwiska ulokowana jest w górnej części dolinki w obrębie wychodni trachyandezytów, podczas gdy niższe fragmenty występują w późnokarbońskich skałach osadowych o zróżnicowanej litologii. Jęzor osuwiska zbudowany jest z grubych osadów o niemal 20 m miąższości, których nagromadzenie doprowadziło do wypłaszczenia i wypuklenia dna doliny w efekcie akumulacji materiału pochodzącego z wyższych partii.

Roślinność: Bardzo urozmaicona, choć bez występowania gatunków bardzo rzadkich. Omawiany obszar zajmuje kilka cennych i ważnych siedlisk leśnych z bogatą i zróżnicowaną florą. Do najważniejszych i najbardziej charakterystycznych należy zboczowy las klonowo-lipowy (Aceri-Tilietum), stanowiący największe powierzchniowo siedlisko w Masywie Rogowca. Porasta strome stoki góry Rogowiec oraz Jeleńca Małego, gdzie występują jedne z najlepiej zachowanych lasów klonowo-lipowych w obrębie Gór Kamiennych i Sudetów Środkowych o bardzo bogatym i prawidłowo wykształconym runie leśnym. Drzewostan buduje głównie lipa szerokolistna i klon jawor z domieszką grabu pospolitego i dębu bezszypułkowe. Ze względu na wszechobecność drzew bukowych, gatunek ten także stanowi częstą domieszkę w siedlisku. Ze względu na płytką warstwę podłoża, wiele drzew jest przewracanych w czasie silniejszych wiatrów. Dzięki temu w runie zalega bardzo dużo martwego i butwiejącego drewna, które zasiedlają liczne grzyby, prosty i śluzowce. W runie leśnym występują liczne gatunki charakterystyczne dla tego siedliska jak czerniec gronkowy i miesiącznica trwała. Poza tym notowane są tu także inne gatunki jak barwinek mniejszy, bniec czerwony, bniec biały, gajowiec żółty, marzanka wiosenna, kopytnik pospolity, niecierpek pospolity i pierwiosnek wyniosły. Wśród gatunków rzadkich lub chronionych występuje dzwonek szerokolistny, lilia złotogłów i tojad dzióbaty. Dobrze rozwinięta jest też grupa paproci, które miejscami dominują w krajobrazie runa. Do najczęstszych należy nerecznica samcza, paprotka zwyczajna, paprotnica krucha i objęty ochroną paprotnik kolczysty. W niektórych fragmentach głębokich i chłodnych dolin występuje zespół jaworzyny z miesiącznicą trwałą (Lunario-Aceretum). Porasta on obojętne i słabo kwaśne gleby na kamienistych stokach. Cechą charakterystyczną jest dominacja w drzewostanie klonu jawora z niewielkim udziałem buka i jesionu wyniosłego oraz specyficzny skład runa leśnego, które jest wyraźnie zdominowane przez rozległe płaty miesiącznicy trwałej i liczne gatunki paproci. Wśród innych gatunków występujących w zespole należy bieniec czerwony, lepiężnik biały i kokoryczka okółkowa.

Do równie cennych i bogatych siedlisk należy żyzna buczyna sudecka (Dentario enneaphyllidis-Fagetum) porastająca zachodnie i przyszczytowe stoki Rogowca oraz północne i północno-wschodnie stoki Jeleńca Małego. Drzewostan zdominowany jest przez dorodne okazy buka z niewielką domieszką jodły oraz sztucznie wprowadzonego świerka, lipy drobnolistnej i grabu pospolitego. Podszyt jest zdominowany przez młody podrost bukowy z pojedynczymi okazami trzmieliny i głogu, który miejscami występuje w większych grupach. Runo żyznej buczyny należy do bardzo bogatych florystycznie siedlisk, gdzie licznie notuje się tutaj gatunki stosunkowo pospolite jak gajowiec żółty, gwiazdnica wielkokwiatowa, kopytnik pospolity, groszek wiosenny, konwalia majowa, orlik pospolity, przylaszczka pospolita, szczyr trwały, żywiec bulwkowaty, żywiec dziewięciolistny, zawilec gajowy i zawilec żółty. Miejscami występują gatunki rzadkie i chronione jak parzydło leśne, lilia złotogłów, kruszczyk szerokolistny, orlik pospolity, wawrzynek wilczełyko i rosnąca płatami marzanka wonna. Znacznie częstszy w Górach Suchych jest uboższy wariant określany jako kwaśna buczyna podgórska (Luzulo luzuloidis-Fagetum), której drzewostan stanowi niemal wyłącznie buk pospolity z niewielką domieszką innych gatunków. Siedlisko porasta większość stoków Jeleńca oraz północno-zachodnie stoki Rogowca. Poza tym mniejsze płaty występują w wielu fragmentach masywu. Runo leśne jest ubogie, składa się głównie z różnych gatunków traw (trzcinnik leśny, kosatka gajowa), paproci (nerecznica krótkoostna, nerecznica szerokolistna) i mchów a także pojedynczych stanowisk roślin rzadkich lub chronionych, które przedostały się tutaj z sąsiedniej żyznej buczyny jak pierwiosnek lekarski, marzanka wonna, konwalia majowa i wawrzynek wilczełyko.

Bardzo liczne tutaj osuwiska, wychodnie skalne, rumosz skalny i strome zbocza umożliwiły wykształcenie szeregu zbiorowisk naskalnych związanych z tego typem podłoża. Do najważniejszych siedlisk należy roślinność naskalna i urwisk krzemianowych ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandelli, które występują wyspowo na całym obszarze, głównie na zacienionych stokach opadających ku potokom i wąwozom a także na ścianach wokół zamku Rogowiec, przy Skalnej Bramie oraz w dolinkach z osuwiskami skalnymi. Siedlisko często towarzyszy lasom klonowo-lipowym, gdzie porasta rumosz skalny w warstwie runa leśnego. Roślinność składa się głównie z różnego rodzaju mchów i paproci, z czego do gatunków charakterystycznych należy zanokcica skalna, zanokcica północna, paprotka pospolita, paprotnica krucha oraz rośliny okrytonasienne jak dzwonek okrągłolistny, wiechlina gajowa i jastrzębce. Dzięki chłodowi i wilgotnemu mikroklimatowi występuje bardzo bogata warstwa mszysta, zasiedlana zarówno przez gatunki pospolite jak i te rzadsze.

Do ciekawszych gatunków roślin spotykanych na Rogowcu należy:

Dzwonek szerokolistny (Campanula latifolia), jeden z naszych największych dzwonków, którego liczne kępy występują w rozproszeniu na całym terenie masywu, głównie w lasach klonowo-lipowych i w żyznej buczynie na południowych stokach Rogowca.
Lilia złotogłów (Lilium martagon), gatunek typowo leśny, który jest wyjątkowo pospolity na masywie. Liczne pędy lilii można znaleźć zarówno w płatach buczyny jak i lasów klonowo-lipowych, do miejsc o szczególnej koncentracji nalżą szczytowe stoki Rogowca a także okolice Skalnej Bramy.
Miesiącznica trwała (Lunaria rediviva ), wysoka bylina tworząca jasnofioletowe kwiatostany jest jedną z najbardziej charakterystycznych roślin w lasach klonowo-lipowych, gdzie pośród rumoszu skalnego tworzy swój własny zespół jaworzyny z miesiącznicą trwałą. Na Masywie Rogowca jest jedną z pospolitszych roślin, szczególnie w zachodniej i południowej części, gdzie dominuje w postaci rozległych, jednogatunkowych płatów.
Szczyr trwały (Mercurialis perennis), stosunkowo pospolity gatunek górski, który tworzy rozległe płaty w żyznej i kwaśnej buczynie. Jest trujący, ale wykorzystywany także jako roślina lecznicza i barwierska.
Tojad dziubaty (Aconitum variegatum), jeden z dwóch gatunków tojadu spotykany w polskiej części Sudetów. Na terenie masywu rośnie głównie w runie lasów klonowo-lipowych, m.in. w okolicach Skalnej Bramy i na północnych stokach Rogowca.
Ułudka leśna (Omphalodes scorpioides), niewielka bylina leśna tworząca luźne kobierce błękitnych kwiatów. Występuje w wilgotniejszych fragmentach lasów klonowo-lipowych, głównie w miejscach z tworzonymi się zastoinami wody i wysiękami.
Żywiec dziewięciolistny (Dentaria eneaphyllos), jedna z pospolitszych roślin runa leśnego, której stosunkowo duże płaty występują w dobrze zachowanych buczynach na stokach Jeleńca Małego i północnych zboczach Rogowca. Gatunek charakterystyczny dla lasów o naturalnym charakterze.

Grzyby: Jest to rozległy teren leśny obfitujący w lasy bukowe oraz bory świerkowe stanowiące miejsce występowania wielu grzybów z rodziny borowikowatch jak borowik ceglastopory, borowik oprószony, borowik szlachetny a także liczne podgrzybki i maślaki. Z gatunków rzadkich na terenie masywu stwierdzono soplówkę bukową (gatunek chroniony, na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ze statusem V – narażony na wymarcie), która rośnie w butwiejącym drewnie w szczytowych partiach Rogowca.

Zwierzęta: Tereny Bukowca posiadają stosunkowo dobrze przeprowadzone inwentaryzacje przyrodnicze. W obrębie masywu stwierdzono występowanie wielu gatunków rzadkich lub chronionych owadów, ptaków i ssaków. W dolinach swoje miejsca rozrodu i bytowania mają cztery gatunki chronionych płazów: żaba trawna, ropucha szara, traszka górska oraz salamandra plamista.

Jednak do najlepiej przebadanych należy fauna mięczaków, gdzie odnotowano szereg gatunków rzadkich lub chronionych, m.in. Aegopinella epipedostoma, Causa holosericeum, świdrzyk mały (Clausilia parvula), ślimak ostrokrawędzisty (Helicigona lapicida) objęty ochroną ścisłą, ślimak winniczek (Helix pomatia), objęty ochroną częściową, poczwarówka okazała (Orcula doliolum), przeźroczka wydłużona (Semilimax semilimax) i pomrowiec nakrapiany (Tandonia rustica) objęty ochroną częściową.

Inne: Obszar posiada umiarkowane zaplecze turystyczne, głównie w postaci kilku tablic dydaktycznych oraz sieci szlaków turystycznych:

czerwony szlak, tzw. Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza, który prowadzi południowymi i wschodnimi stokami Jeleńca przez Skalną Bramę, następnie wschodnimi stokami Rogowca w kierunku Jeleńca Małego i dalej w stronę Jedliny Zdrój. Szlak omija zamek Rogowiec.
niebieski szlak, poprowadzony przez szczyt Jeleńca i na wysokości Skalnej Bramy wiedzie tą samą trasą co szlak czerwony aż do rozwidlenia przed Rybnicą Małą
żółty szlak, prowadzący południowym i wschodnimi stokami Jeleńca przez Skalą Bramę i szczyt Rogowca z tamtejszym zamkiem, następnie biegnący wokół bezimiennego szczytu i dalej na południe do ul. Wiejskiej w miejscowości Grzmiąca

Oprócz szlaków pieszych, występują tu także szlaki rowerowe poprowadzone głównymi drogami leśnymi.

Masyw Rogowca, oprócz Skalnej Bramy i pięknej przyrody, słynie także z zamku Rogowiec (niem. Hornschloss), który jest najwyżej położonym zamkiem w Polsce. Znajduje się on w szczytowych partiach góry na wysokości 870 m n.p.m. Obecnie są to tylko kamienne ruiny. Początki samej budowli sięgają końca XIII w. Całość składała się z zamku górnego, międzymurza i zamku dolnego wraz z dziedzińcem wewnętrznym o łącznych wymiarach 30 x 20 m i powierzchni około 700m². W swoim czasie zamek był kilkukrotnie przebudowywany, m.in. zbudowano zabezpieczoną bramę wjazdową, wieżę mieszkalną na obrysie prostokąta oraz półokrągłą basteję (niska, przysadzista baszta). Obiekt został zniszczony w czasie zdobycia go w 1482 r. przez wojska Macieja Korwina, który odbił zamek z rąk trudniących się rozbojem rycerz rodu Schellendorf. Od tamtej pory budowla pozostaje w ruinie w formie reliktowo zachowanych murów oraz pozostałości po fundamentach baszt i wież.

Zagrożenia: Stosunkowo duże. Teren nie jest objęty jakąkolwiek formą ochrony poza wyznaczeniem obszaru Natura 2000, która w praktyce nie spełnia właściwe swojej roli ochronnej. Na części stoków powadzona jest intensywna gospodarka leśna miejscami o charakterze rębni obejmującej całe płaty. Powoduje to znaczne zmniejszenie powierzchni przez zajmowane siedliska, a także zaburzenie przestrzenne drzewostanu i ogólne pogorszenie bioróżnorodności siedlisk albowiem w miejscach wycinek dochodzi do nienaturalnie wzmożonego wzrostu młodych buczków, które całkowicie blokują dostęp światła do runa leśnego. Wiele lasów cechuje silne odmłodzenie oraz ukierunkowanie w stronę jednogatunkowych płatów. Dodatkowo w wielu miejscach rozwija się roślinność porębowa, m.in. jeżyny i trawy oraz bardzo ekspansywny trzcinnik tworzący w wielu fragmentach rozległe, jednogatunkowe płaty zagłuszające wszelką roślinność. W siedliskach leśnych notuje się także gatunki inwazyjne lub obce jak naparstnica purpurowa i niecierpek drobnokwiatowy. Nieprawidłowo prowadzona gospodarka leśna uniemożliwia wzrost jakimkolwiek leśnym gatunkom roślin, w tym rzadkim lub chronionym. Duża część masywu charakteryzuje przekształcenie w kierunku lasów gospodarczych zatracając cechy naturalnych siedlisk. Znaczną część Gór Suchych zajmują sztuczne monokultury świerkowej, które także są pospolite w Masywie Rogowca. Największe płaty monokultur porastają północne i południowe stoki Jeleńca oraz wschodnie stoki Rogowca. Mimo licznych zagrożeń w wielu miejscach siedliska wciąż zachowały naturalny charakter, głównie ze względu na strome i kamieniste stoki, gdzie pozyskanie materiału drzewnego jest niewystarczająco opłacalne. Dotyczy to głównie lasów klonowo-lipowych mających na Rogowcu jedne z lepiej zachowanych płatów w Górach Kamiennych.

Wrażenia Osobiste: Omawiany obszar stanowi dość popularne miejsce, choć nie ze względów przyrodniczych. Miejsce to jest kojarzone głównie z ruinami najwyżej położonego zamku w Polsce oraz ze Skalną Bramą. Pozostałe twory geologiczne oraz tutejsza bogata przyroda są praktycznie niezauważalne i nieznane szerszemu gronu turystów. Dzięki dobrze zorganizowanej sieci szlaków oraz licznym leśnym drogom poruszanie się po masywie należy do dosyć wygodnych, choć miejscami występują strome podejścia, które w okresie deszczowym mogą sprawić trochę kłopotów. Miejsce to najlepiej jest zwiedzać od końca maja do połowy czerwca, kiedy to rozkwita największa ilość roślin. Można wtedy podziwiać różowe kwiaty lilii złotogłów, masowy rozkwit łanów miesięcznicy trwałej, jasnofioletowe kwiaty żywca cebulkowatego oraz drobne, białe kwiatki przytulii wonnej. W przypadku tworów geologicznych najlepszą porą jest okres poza wegetacją roślinną, kiedy to ściana zieleni nie przesłania skał i głazowisk. Dzięki takiemu podejściu Masyw Rogowca można zwiedzać praktycznie przez cały rok, od wczesnej wiosny aż do późnej jesieni.

Informacje praktyczne:

umiarkowanie dobry dojazd, większość omawianego obszaru znajduje się poza drogami udostępnionymi dla ruchu samochodowego i najbliższymi takimi miejscami jest ul. Wiejska w Grzmiącej lub Turystyczna w Rybnicy Leśnej skąd prowadzą szlaki turystyczne
sieć szlaków nie jest zbyt gęsta jednak prowadzą one przez najważniejsze atrakcje tego rejonu, tj. Skalna Brama, zamek Rogowiec oraz osuwiska. Dodatkowo szlaki przechodzą przez cenne siedliska (żyzne buczyny, lasy klonowo-lipowe) umożliwiając podziwianie wiosną i latem tutejszej flory
w okolicy nie występują rezerwaty przyrody lub użytki ekologiczne (park krajobrazowy jest ich pozbawiony). Najbliższy jest rezerwat Góra Choina (ok. 12 km). W rejonie występuje wiele pomników przyrody nieożywionej (prawdopodobnie największe nagromadzenie w Sudetach) jak Czerwone Skały, Niedźwiedzia Skała, Zamkowa Góra, Migmatyt w Bystrzycy Górnej, Sępik, Babi Kamień, Szczeliny Wiatrowe, Stożek Wielki, Zapomniane Skałki, Barbarka, komin wulkaniczny w Jedlinie Zdrój i inne
okolica obfituje w cenne przyrodniczo miejsca, m.in. Bukowiec, twory geologiczne w dolinie Rybnej, Hala pod Klinem, dolina potoku Sokołowiec, Stożek Wielki, Trzy Strugi i inne
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: marzec (żywiec, wawrzynek), wiosna (wiosenne geofity), lato (lilie, tojady), jesień (grzyby, przebarwiające się liście)