Nowy Waliszów – Rudy Dół

Niewielki skrawek dojrzałej buczyny storczykowej z piękną populacją cisa liczącą kilkaset okazów, w tym formy drzewiaste. Teren należy do jednych z najcenniejszych w Masywie Śnieżnika, gdzie wiosną możemy podziwiać całe łany szczyrów i przylaszczek a wczesnym latem nasze oczy cieszą niezliczone kwiaty buławników, lilii złotogłów i kruszczyków. Wzgórze mimo bliskości zabudowań cechuje prawdziwa dzikość. Nie ma tutaj szlaków, ścieżek dydaktycznych ani nawet leśnych duktów. Nie ma tablic edukacyjnych, ławek czy jakiejkolwiek infrastruktury. Nawet leśnicy zdają się zapominać o tym miejscu bowiem tutejsze lasy cechuje dobrze wykształcony ekosystem bez widocznych rębni. Prawdziwy raj dla przyrodnika. 

---

---

Typ ochrony: brak

Data utworzenia: –

Powierzchnia: ok. 141 ha

Powiat: Kłodzki

Gmina: Bystrzyca Kł.

Nadleśnictwo: Międzylesie

---

Mimo dużej odrębności z otaczającego krajobrazu, wzgórze nie posiada swojej własnej nazwy. W efekcie autorzy różnych artykułów posiłkują się różnymi nazwami, często wprowadzającymi w błąd. W niektórych pracach wzgórze jest mylnie nazywane jako Skowronek. Jednak nazwa ta przypisana jest do góry leżącej po sąsiedzku w kierunku południowym. W innych opracowaniach stosowano określenie Rudy Dół, który to jednak określa dolinę a nie wzgórze i obejmuje tylko zbocza opadające ku dolinie strumienia Równica. W niektórych artykułach widnieje nazwa wzięta bezpośrednio od nazwy najbliższej miejscowości – Nowy Waliszów lub nazywane jest po prostu „bezimienne wzgórze 617 m n.p.m.

---

Położenie i Budowa

Góra położona jest w środkowej części Pasma Krowiarki, będącej północno-zachodnią odnogą Masywu Śnieżnika w Sudetach Wschodnich. Teren obejmuje bezimienny wierzchołek o wysokości 617 m n.p.m., który od północy graniczy z zabudowaniami miejscowości Nowy Waliszów, od południa poprzez strumień Równica graniczy z górą Skowronek (653 m n.p.m.) i ze Śnieżnickim Parkiem Krajobrazowym. Wschodnie i zachodnie granice wyznacza linia drzew, które przechodzą w użytki rolnicze i łąki. Całość leży w oddziale leśnym 50 nadleśnictwa Międzylesie.

Góra zbudowana jest ze skał metamorficznych sklasyfikowanych do metamorfiku Lądka i Śnieżnika, które powstały z łupków łyszczykowych w okresie neoprotozoicznym lub w starszym paleozoiku. Część skał uformowała się w postaci wapieni krystalicznych, głównie marmurów kalcytowych i dolomitowych oraz amfibiolitów serii strońskiej. Skały dolomitowe tworzą na terenie Rudego Dołu liczne wychodnie, niekiedy o wysokich, pionowych ścianach. W runie rumosz wapienny nie jest zbyt liczny.

Górę charakteryzuje stosunkowo uboga rzeźba terenu. Większość zboczy cechuje duże nachylenie (niekiedy dochodzące do 90 stopni) i tylko w niektórych fragmentach mają one łagodniejsze przejście. Południowe ściany wraz z północnymi zboczami sąsiedniej góry Skowronek tworzą dolinę niewielkiej rzeczki Rówień, opadającej ku zachodowi do Waliszowskiej Wody i dalej wpadając do Nysy Kłodzkiej. Dolina nosi nazwę Rudy Dół. Ze względu na brak oficjalnej nazwy góry, w dalszej części artykułu będzie ona określana własnie tą nazwą.

---

Roślinność

Flora jest bardzo bogata. Przyjmując, że granice omawianego tereny wyznacza linia drzew, na terenie Rudego Dołu nie występują łąki i inne siedliska nieleśne. Większość góry porastają ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion), których płaty obejmują większą część góry. Drzewostan składa się głównie z buków o zróżnicowanym wieku z niewielką domieszką innych drzew, głównie klon, świerk i modrzew europejski. Do najważniejszej roślinności, która poniekąd wyróżnia tutejszą buczynę na tle siedliska w Sudetach, jest występowanie bardzo licznej populacji cisa pospolitego.

Gatunek posiada tutaj kilkaset egzemplarzy, w tym formy drzewiaste osiągające 6-8 metrów. Porastają one szczególnie licznie południowe, strome stoki, gdzie momentami dominują w krajobrazie. Runo leśne charakteryzuje duże bogactwo gatunkowe, występują tu m.in. gatunki z rodziny storczykowatych (buławnik wielkokwiatowy, gnieźnik leśny, żłobik koralowy, kruszczyk rdzawoczerwony, obuwik pospolity) a także bluszcz pospolity, orlik pospolity, lilia złotogłów, szczyr trwały, traganek szerokolistny i przylaszczka pospolita. Na terenie stwierdzono także siedlisko żyznej buczyny sudeckiej (Dentario enneaphylli-Fagetum), która występuje w mozaice z buczyną storczykową w szczytowych i północnych stokach oraz niewielkie płaty sztucznie nasadzonych drzew iglastych (świerk i modrzew), które stwierdzono głównie w obrzeżnych partiach.

Runo żyznej buczyny należy do najbogatszych florystycznie siedlisk na terenie wzniesienia, gdzie licznie notowane są gatunki stosunkowo pospolite jak gajowiec żółty, gwiazdnica wielkokwiatowa, kopytnik pospolity, groszek wiosenny, konwalia majowa, orlik pospolity, przylaszczka pospolita, szczyr trwały, żywiec bulwkowaty, zawilec gajowy i zawilec żółty. Miejscami występują gatunki rzadkie i chronione jak parzydło leśne, lilia złotogłów, kruszczyk szerokolistny, orlik pospolity i wawrzynek wilczełyko. Cechą charakterystyczną jest występowanie marzanki wonnej oraz żywca dziewięciolistnego w formie rozległych płatów porastających całe zbocza.

Wśród innych siedlisk można wyróżnić niewielkie, silnie zarastające płaty murawy kserotermicznej (Bromion erecti) w szczytowym fragmencie, w której licznie występują już gatunki leśne. Z typowych roślin łąkowych można tu jeszcze wyróżnić: biedrzeniec mniejszy, komonica zwyczajna i dziewięćsił bezłodygowy oraz rzadka gółka długoostrogowa. Sąsiadujące i okalające górę siedliska nieleśne sklasyfikowane są głównie jako górskie łąki użytkowane ekstensywnie oraz płaty muraw kserotermicznych u zachodnich podnóży. Na ich terenie można odnotować niektóre rzadkie lub chronione rośliny jak podkolan biały, lilia bulwkowata, orlik zwyczajny i goryczuszka orzęsiona.

Dzięki bardzo licznym odsłonięciom skalnym, głównie skał wapiennych na wzgórzu występuje dobrze rozwinięta  roślinność nawapienna z rzędu Potentilletalia caulescentis, w którym głównymi gatunkami jest zanokcica murowa i paprotnica krucha a także kępy bodziszka cuchnącego. Płaty roślinności wyrastają na cienkich warstwach próchnicy i glebach typu inicjalnego litosolu zalegających w szczelinach skalnych. W wielu miejscach występuje charakterystyczny mikroklimat objawiający się chłodem oraz bardzo wysoką wilgotnością powietrza a tym samym częstym skraplaniem wody na powierzchniach skalnych. Od południa występuje głęboka dolina z potokiem tworząca wilgotny mikroklimat. Dzięki takim warunkom siedlisko charakteryzuje się znacznym pokryciem i dużym udziałem gatunkowym mszaków i porostów. Mszaki stanowią jeden z ważniejszych elementów tutejszej flory, często zajmując 60-80% powierzchni na danym płacie roślinności źródliskowej.

Poniżej krótka charakterystyka najważniejszych gatunków:

• Buławnik wielkokwiatowy (Cephalanthera damasonium), jest to prawdopodobnie najpospolitszy storczyk występujący na wzgórzu, którego liczne subpopulacje rozlokowane są we wszystkich fragmentach.
• Cis pospolity (Taxus baccata), jeden z najważniejszych gatunków występujących na wzgórzu, którego największa koncentracja okazów występuje na południowych stokach. Ze względu na trudne, skaliste warunki cisy wytworzyły tutaj liczne skarlałe formy ale w kilku miejscach z żyźniejszą glebą występują okazy drzewiaste o wymiarach pomnikowych. Prawdopodobnie jest to największa populacja cisa w powiecie kłodzkim, dorównująca populacjom z Gór Bardzkich. Według przeprowadzonej inwentaryzacji stwierdzono około 700 osobników (Boratyński 1997, Szeląg 2000).
• Driakiew gołębia (Scabiosa columbaria), bylina tworząca rozetę łopatkowatych, ząbkowanych liści, spomiędzy których wyrasta ulistniona łodyga zakończona kwiatostanami zebranymi w szczytowe główki kształtu półkulistego do kulistego z serią kwiatów w kolorze czerwonawo-liliowym, później fioletowawoniebieskim. Gatunek skrajnie rzadki w Sudetach, a w szczególności na Ziemi Kłodzkiej. Niewielka populacja została stwierdzona na wychodniach skałek marmurowych, w zagajniku sosnowym.
• Goryczka krzyżowa (Gentiana cruciata) jest to najwcześniej zakwitająca dolnośląska goryczka występująca na słonecznych i ciepłych murawach wokół góry. Populacje są silnie zagrożone na wskutek złej gospodarki łąkowej (wypalanie traw, koszenie w szczycie kwitnienia roślin). Gatunek najlepiej przetrwał w siedliskach okrajkowych na styku wzgórza i działek prywatnych.
• Obuwik pospolity (Cypripedium calceolus), najważniejszy składnik flory. Stanowi gatunek priorytetowy w systemie ochrony Natura 2000. Mimo braku większych wycinek na wzgórzu, inwentaryzacje wykazały bardzo niewielką populację utrzymującą się w szczytowych fragmentach na zanikającej murawie kserotermiczej.
• Listera jajowata (Listera opata), kilkaset osobników rosnących w wielu miejscach wzgórza, włączając to łąki przylegające bezpośrednio do wzgórza.
• Łuskiewnik różowy (Lathraea squamaria), niewielkie populacje występują w płatach żyznej buczyny sudeckiej, zarówno na stromych stokach jak i płaskich powierzchniach północno-wschodniej części góry.
• Przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), niewielka bylina leśna o charakterystycznych i bardzo rzucających się w oczy kwiatach. Przeważnie kwitnie w kolorze niebiesko-fioletowym, jednak na Wapniarce spotykane są także rzadkie okazy o kwiatach białych i różowych. Do 2014 roku roślina była objęta ochroną gatunkową.
• Śniedek cienkolistny (Ornithogalum collinu), drobna roślina cebulowa tworząca 5-6 równowąskich liści odziomkowych spomiędzy których wyrasta kwiatostan białych kwiatów zebranych w 5-10-kwiatowe baldachogrono. Niewielką populację odnotowano w murawach kserotermicznych u podnóża góry.
• Żywiec dziewięciolistny (Dentaria eneaphyllos), jedna z najczęstszych roślin runa leśnego, której stosunkowo duże płaty porastają południowe obszary góry w płacie żyznej buczyny sudeckiej, szczególnie w niższych partiach.

---

Fauna

Stosunkowo słabo poznana. Góra stanowi fragment większego kompleksu leśnego, stąd też większość zwierząt stanowi tutaj tymczasowych mieszkańców. Teren licznie odwiedzają pospolitsze gatunki ssaków jak dziki, jelenie, lisy i borsuki. Jest to także miejsce żerowania rzadkiej i chronionej popielicy.

---

Zagrożenia

Potencjalnie bardzo duże. W ciągu ostatnich lat (2014-2018) na terenie buczyn w Paśmie Krowiarek dochodzi do rabunkowej wręcz gospodarki leśnej, której efektem jest deforestacja wielu hektarów ciepłolubnych buczyn lub znaczącego przerzedzenia siedlisk, co skutkuje intensywnym wzrostem bukowego podrostu i zagłuszaniem mniej konkurencyjnych gatunków runa leśnego, w tym licznych storczykowatych. Takie procedery występują m.in. na górze Wapniarka, Słupiec, Mielnickie Wzgórza i na bezimiennych górach na północ od Kamiennika.

Na chwilę obecną (2018 r.) do Rudego Dołu nie wkroczyły maszyny, jednak dopóki góra nie zostanie objęta ochroną, ryzyko zniszczenia jej delikatnego i cennego środowiska wciąż jest bardzo wysokie. W planach zagospodarowania przestrzennego gminy Bystrzyca Kłodzka istnieją propozycje objęcia obszaru wraz z otaczającymi go łąkami jako rezerwatu przyrody 'Nowy Waliszów’. Nie wiadomo jednak na jakim etapie znajdują się prace w tej kwestii, jeśli w ogóle jakiekolwiek prace ruszyły. Całość leży na terenie OOS Natura 2000 Pasmo Krowiarki.

Wśród innych zagrożeń należy wymienić naturalne przemiany w siedliskach, m.in. sukcesja leśna polegająca na niemal całkowitym zarośnięciu muraw kserotermicznych w szczytowych fragmentach czy znaczące zubożenie runa leśnego w bezpośredniej bliskości drzewiastych form cisa, które niwelują wapieniolubne gatunki roślin z powodu znaczącego zacienienia oraz zakwaszenia podłoża rozkładającym się igliwiem.

---

Wrażenia osobiste

Stosunkowo pozytywne. Góra sprawia wrażenie zapomnianej przez człowieka, gdzie nie istnieją drogi leśne ani żadne szlaki a jedynie wąskie ścieżki utworzone prawdopodobnie przez leśne zwierzęta. Duże wrażenie robią bardzo liczne drzewiaste cisy, które miejscami dominują w krajobrazie. W runie leśnym lokalnie można odnotować znaczne nagromadzenie wielu gatunków roślin typowych dla buczyn, w tym licznie reprezentowaną tu rodzinę storczykowatych. Szczególnie pospolite są tutaj buławniki i kruszczyki. Z innych roślin można podziwiać wczesną wiosną przylaszczki, wawrzynki i szczyry trwałe oraz lilie, orliki i podkolany wczesnym latem.

Ze względu na dzikość góry, brak jest tutaj dogodnych wejść oraz opcji poruszania się po duktach leśnych, które znacząco ułatwiałyby spacer oraz orientację w terenie. Samo dotarcie do granicy lasu jest dużym wyczynem, jako że większość okalających go terenów stanowią prywatne własności otoczone w większości płotami i innymi ogrodzeniami (w tym z drutu kolczastego). Od północy i zachodu istnieje kilka wolnych przestrzeni, które są jedynymi wejściami niesprawiającymi dużych trudności. Po przekroczeniu granicy lasy dalsza podróż nie nastręcza większych trudności i można swobodnie poruszać się po całej górze, uważając jednak na strome zbocza, które niekiedy mogą być niebezpieczne ze względu na grubą warstwę liści lub mokrą glebę.

---

Informacje praktyczne:

• brak dojazdu, góra choć leży teoretycznie obok zabudowań to nie prowadzą do niej żadne szlaki i drogi, trzeba przechodzić przez pola i łąki na dziko. Drogi widniejące na mapach obecnie są już całkowicie zarośnięte lub zagrodzone płotami
• brak jakiejkolwiek infrastruktury turystycznej, nie ma tu szlaków, ścieżek dydaktycznych, ławek czy tablic informacyjnych, dzikość w najczystszej postaci
• teren polecany tylko dla przyrodników, brakuje tutaj dróg i leśnych ścieżek, a stoki są w dużej mierze strome. Nie jest to obiekt do zwiedzania typowo turystycznego dla rodzin z dziećmi lub osób starszych
• do niedawna w bezpośrednim sąsiedztwie nie było rezerwatów czy użytków ekologicznych. Po 2016 roku powołano na terenie pasma rezerwat przyrody Krowiarki oraz jest użytek Rogóżka koło Kondratowa. Relatywnie blisko jest także użytek ekologiczny Biała Marianna koło Stronia Śląskiego
• okolica obfituje w bardzo wiele miejsc cennych przyrodniczo, dotyczy to takich miejsc jak: łąki naokoło Wapniarki, wzgórze Babilon, góra Kamiennik, Ostróg, lasy liściaste wzdłuż potoku Panna w Nowym Waliszowie, Dzicza Góra oraz Pasterskie Skały.
• najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: kwiecień (przylaszczki, żywiec dziewięciolistny, wiosenne geofity), maj (obuwik, gnieźnik, zawilec), czerwiec (buławniki, lilie, goryczka krzyżowa, szafirek miękkolistny), lipiec (kruszczyki), jesień (goryczka orzęsiona, zimowity, grzyby)