Obryw Skalny
17 stycznia 2020Jest to największy obryw skalny na terenie Sudetów, który spowodował zmianę biegu koryta Nysy Kłodzkiej i zagroził zalaniem Barda. Obecne stanowi doskonały punkt widokowy oraz jedną z głównych atrakcji miasta. Mało kto wie, że jest to także cenne przyrodniczo miejsce z wieloma rzadkimi lub chronionymi gatunkami roślin, grzybów i zwierząt.
Typ ochrony: Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy
Data utworzenia: 2006
Powierzchnia: 12,35 ha
Powiat: Ząbkowicki
Gmina: Bardo
Nadleśnictwo: Bardo Śląskie
Akt powołujący: Uchwała Nr XXXVI/271/2006 Rady Miejskiej w Bardzie z dnia 27 września 2006 r. w sprawie ustanowienia zespołu przyrodniczo – krajobrazowego
Położenie: Zespół położony jest w sercu Gór Bardzkich w Sudetach Wschodnich i obejmuje swoim zasięgiem Obryw Bardzki ulokowany na północnych i zachodnich stokach góry Kalwarii (539 m n.pm.) położonej w północno-zachodniej części Grzbietu Wschodniego. Całość obejmuje oddział leśny 238 a-c, oraz niewielki fragment wydzielenia leśnego 247 a, leśnictwa Opolnica w nadleśnictwie Bardo Śląskie, stanowiący zbocza rozciągające się od wysokości 300 m n.p.m (podnóże góry przy korycie rzeki) do wysokości ponad obrywem (ok. 390-400 m n.p.m.). Obiekt stanowi jeden z najważniejszych fragmentów w krajobrazie przełomu Nysy Kłodzkiej w Górach Bardzkich, tzw. Przełom Bardzki.
Budowa: Góra zbudowana jest ze sfałdowanych skał osadowych klasyfikowanych jako struktury dolnokarbońskich szarogłazów i łupków ilastych struktury bardzkiej powstałych w orogenezie waryscyjskiej. Najważniejszym elementem chronionego obiektu jest masywny obryw skalny, który jest największym historycznie poświadczonym naturalnym osuwiskiem zbocza górskiego na terenie całych Sudetów. Wymiary struktury wynoszą około 90 m wysokości (licząc od podstawy osuwiska przy korycie Nysy Kłodzkiej po górną partię grzędy) oraz 200 m szerokości u podstawy. Całość składa się z dwóch zasadniczych części. Górna partia obejmuje pionowe ściany będące pozostałością po oderwaniu się skał z rozległym stożkiem usypowym u podnóża. Ściana ta ma przebieg wschód-zachód i osiąga ok. 30 m wysokości. Górna krawędź zakończona jest niewielką grzędą skalną wraz z punktem widokowym. Struktura ścian skalnych charakteryzuje się bogatą rzeźbą z licznymi mniejszymi lub większymi wcięciami i półkami skalnymi.
Dolny fragment obrywu obejmuje rozległy jęzor osuwiskowy o nieregularnym układzie wałów i obniżeń bezdopływowych o długości około 60 m. Umiejscowiony tu rumosz skalny składa się z bardzo licznych głazów i bloków szarogłazów, w tym okazy o długości do 10 m. Samo czoło jęzora uległo rozmyciu przez wody Nysy Kłodzkiej. Powstanie osuwiska datuje się na 24 sierpnia 1598 r. kiedy to znaczna część zachodniego zbocza Kalwarii runęła do rzeki powodując jej zatamowanie oraz zmianę biegu koryta rzecznego. Istnieje kilka teorii wyjaśniających owe zdarzenie. Jedne mówią o wstrząsie tektonicznym wywołanym ruchem górotworu, inne mówią o podmyciu zboczy przez obfite opady deszczu. Część teorii łączy oba zdarzenia.
Roślinność: Mimo niewielkiej powierzchni oraz powołania obszaru ze względu na walory geologiczne i krajobrazowe, Obryw Skalny cechuje się stosunkowo bogatą roślinnością oraz cennymi siedliskami leśnymi i naskalnymi. Górne partie porastają płaty podgórskiej kwaśnej dąbrowy (Luzulo luzuloidis-Quercetum petraeae), której drzewostan buduje przede wszystkim dąb szypułkowy z domieszką buka pospolitego i brzozy brodawkowatej. Ze względu na skrajnie ciężkie warunki wiele drzew charakteryzuje się skarlałym wzrostem o nisko osadzonych koronach z silnie poskręcanymi konarami. Miejscami liczne występują okazy sosny i świerka będące efektem dawnych nasadzeń. Warstwa podszytu jest stosunkowo dobrze rozwinięta jak na siedlisko, w którym występuje trzmielina zwyczajna, jarząb pospolity, jeżyna bezkolcowa, głóg jednoszyjkowy, dzika róża i młode okazy dębów, brzóz oraz sosen. Warstwa runa leśnego cechuje się ubogą roślinnością, w której dominują płaty traw, borówki czarnej i konwalii majowej a także pojedyncze kępy janowca barwierskiego, dzwonka brzoswiniolistnego, pszeńca gajowego, dziurawca zwyczajnego, jastrzębca sabaudzkiego, jastrzębca leśnego i poziomki pospolitej. Z gatunków rzadkich notuje się także pojedyncze kępy przylaszczki pospolitej. Miejscami runo jest zdominowane przez orlicę pospolitą i trzcinnika leśnego.
Rozległa powierzchnia obrywu z zalegającymi u podstawy osuwiskami stanowią miejsce występowania licznych płatów z siedlisk naskalnych, m.in. siedliska roślinności ścian skalnych i urwisk krzemianowych ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii, które obejmują roślinność naskalną porastającą liczne powierzchnie skalne, zarówno pionowe powierzchnie obrywu jak i rumosz w runie leśnym. Dodatkowo w niższych partiach występuje wiele wychodni skalnych, które także są porośnięte siedliskiem. Zbiorowisko paproci naskalnych najczęściej rośnie w miejscach cienistych i półcienistych, gdzie skały bywają wilgotne przez dłuższy okres czasu, m.in. dzięki porannym mgłom. Roślinność naczyniowa często egzystuje bezpośrednio na warstwie mszaków dających, oprócz miejsca do zakorzenienia się, także stosunkowo korzystny rezerwuar wody w okresie opadów atmosferycznych. Na powierzchniach siedliska zidentyfikowano liczne gatunki paproci oraz mchów, wątrobowców i niektórych roślin kwiatowych. Do najważniejszych należą m.in. paprotka pospolita (gatunek dominujący), paprotnica krucha, nerecznica samcza, gajowiec żółty, biedrzeniec mniejszy, zanokcica skalna, zanokcica północna oraz bardzo liczny gatunek inwazyjny – niecierpek drobnokwiatowy. W miejscach nasłonecznionych, m.in. w górnych partiach występują także gatunki światłolubne jak kostrzewa blada, rozchodnik wielki i pięciornik wiosenny.
W dolnych partiach występują lasy mieszane regla dolnego o zniekształconym składzie gatunkowym drzew będącym wielogatunkową mieszanką, całość nosi cechy grądu środkowoeuropejskiego. W drzewostanie występuje głównie świerk pospolity, jodła pospolita, sosna zwyczajna, buk pospolity, dąb szypułkowy, klon jawor i lipa drobnolistna. W runie leśnym wśród gatunków rzadkich można stwierdzić takie rośliny jak gnieźnik leśny, kopytnik pospolity, kruszczyk szerokolistny, wawrzynek wilczełyko, pierwiosnek lekarski i przytulia wonna. W koronach jodeł występują pojedyncze okazy rzadkiego podgatunku jemioły, jemioła pospolita jodłowa. Jest to najrzadszy z podgatunków spotykanych w Polsce.
Fauna: Teren nie był inwentaryzowany pod względem fauny. Ze względu na niewielką powierzchnię oraz ulokowanie pośród rozległego kompleksu leśnego Gór Bardzkich, zwierzęta są tutaj bardziej tymczasowymi gośćmi aniżeli stałymi mieszkańcami. Duże stromizny a także powszechnie występujący rumosz skalny powoduje, że jest to obszar ciężki do poruszania się. Wśród większych ssaków można napotkać tutaj muflony, gatunek obcego pochodzenia przystosowany do poruszania się w górskim terenie. Poza tym stwierdzono miejsca żerowania chronionych gatunków nietoperzy jak nocek duży i nocek Bechsteina. Rozległe obszary skalne oraz siedliska termofilnych lasów dębowych stanowią miejsce bytowania herpetofauny, m.in. jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny i żmija zygzakowata. Natomiast w niższych położeniach w pobliżu potoku Srebrnika stwierdzono obszary bytowania i rozmnażania salamandry plamistej, dla którego Góry Bardzkie stanowią jedną z najważniejszych ostoi w Sudetach.
Inne: Teren o średnim poziomie zagospodarowania turystycznego. W górnej części ulokowany jest taras widokowy z panoramą na całym przełom Nysy Kłodzkiej, obejmujący przy dobrej pogodzie także część Gór Bardzkich, Wzgórza Strzelińsko-Niemczańskie, Kotlinę Kłodzką i Góry Stołowe. Do obiektu prowadzi także jeden zielony szlak poprowadzony z Barda do Złotego Stoku przez Janowiec i Mąkolno
Poza tym poprowadzono tu niebieski szlak rowerowy, a zachodnim stokiem (poza obszarem chronionym) wiedzie niebieski szlak (będący jednocześnie drogą krzyżową) kierujący do Kaplicy Górskiej na szczycie Kalwarii. Wśród innych obiektów architektonicznych warto wymienić także ruiny Zamku Rycerskiego z XIV w. ulokowane na północno-zachodnim stoku na wysokości ok. 360-370 m n.p.m.
Zagrożenia: Wśród głównych zagrożeń należy wymienić potencjalnie postępującą erozję, która może powodować procesy osuwiskowe a co za tym zniszczeniu mogą ulec niektóre partie lasu wykształconego poniżej osuwiska. Drzewostany kwaśnej dąbrowy mogą charakteryzować się zaburzeniem struktury wiekowej powodowanej nieracjonalnie prowadzoną gospodarką leśną. Dodatkowo siedlisko cechuje ubożenie różnorodności biologicznej w związku ze zbyt małą ilością martwego drewna oraz obniżaniem się poziomu wód gruntowych. Strome stoki sprzyjają erozji i szybkiemu odprowadzaniu wody opadowej co powoduje wysuszenie runa leśnego i wycofywanie się części gatunków. Siedliska naskalnej roślinności zagrożone są przez sukcesje leśną. Powodowaną głównie przez znaczne nagromadzenie materii organicznej (eutrofizację siedliska), stanowiącą bazę do pojawienia się gatunków ekspansywnych jak jeżyna, trzcinnik leśny, a w dalszej konsekwencji także samosiew klonów i brzóz.
Do stosunkowo nowych i bardzo poważnych zagrożeń są plany budowy nowej drogi krajowej S8. Przełom Bardzki stanowi newralgiczny odcinek, gdzie zaprojektowano kilka wariantów przeprowadzenia nowej drogi. Dwa z nich stanowią wielkie zagrożenie dla Obrywu albowiem przechodzą niebezpiecznie blisko obiektu. Obecnie (2019-2020 r.) prowadzone są kluczowe decyzje w sprawie przebiegu owej drogi, które są podejmowane na trwającym etapie opracowania studium techniczno-ekonomicznego-środowiskowego. Wariant A1 przewiduje poprowadzenie drogi bezpośrednio poniżej obrywu powodując jego potencjalne zniszczenie. Dodatkowo zniszczeniu uległyby także ruiny średniowiecznego zamku znajdujące się poniżej obrywu (obiekt ten jest silnie powiązany z początkami historii Barda) oraz zniszczona zostanie dolna część Drogi Kalwaryjskiej. W efekcie prowadzonych robót znacznemu przeobrażeniu ulegną zbocza i stoki Gór Bardzkich w bezpośredniej bliskości Barda zagrażając stanowiskom chronionych roślin i zwierząt, w tym populacji rzadkiej salamandry plamistej. Budowa wariantu A1 jak i A3 (po drugiej stronie przełomu) trwale zniekształciłaby i oszpeciła krajobraz jednego z najbardziej malowniczych fragmentów w tej części Sudetów, a ulokowany tu punkt widokowy straciłby na znaczeniu.
Wrażenia Osobiste: Stosunkowo pozytywne. Obszar nie stanowi ważnej ostoi dla przyrody ożywionej ponieważ został powołany dla wysokich walorów krajobrazowych i geologicznych. Obryw stanowi jeden z najważniejszych punktów na turystycznej mapie Gór Bardzkich, do którego w sezonie zmierza bardzo wielu turystów. Część z nich jest tu przy okazji w drodze do położonej nieopodal kaplicy. Mimo wszystko teren wokół obrywu stanowi cenne miejsce, które proponowane jest do objęcia ochroną w ramach użytku ekologicznego „Kalwaria w Dolinie Srebrnika”. W drodze na punkt widokowy oprócz kolejnych przystanków drogi krzyżowej możemy podziwiać stosunkowo dobrze rozwinięte grądy, łęgi i kwaśne dąbrowy, które są poprzedzielane monokulturami świerka. Powyżej Źródła Marii późnym latem można natrafić na bardzo rzadki gatunek grzyba, szyszkowca łuskowatego. Do tej pory w literaturze odnotowano zaledwie kilka stanowisk w Sudetach, niestety bardzkie stanowisko zlokalizowane jest ono poza obszarem chronionym. Przy odrobinie szczęścia, w czasie wilgotnej pogody można napotkać po drodze także salamandrę plamistą. Sam obryw najlepiej jest podziwiać z większej odległości, m.in. z okolic mostu na Nysie. Obiekt naprawdę robi duże wrażenie.
Informacje praktyczne:
- stosunkowo dobry dojazd, u podnóża góry ulokowany jest duży parking z którego dojście na Obryw zajmuje 30-40 minut
- trasa, choć często pod górkę, należy do stosunkowo łatwych i polecana jest dla osób niewprawionych w górskich szlakach lub na wycieczkę z dziećmi
- w bezpośredniej okolicy nie występują inne obszary chronione. Najbliższe to bliźniacze rezerwaty Cisy i Cisowa Góra ulokowane kilkanaście km na północny-zachód. Poza tym w okolicy występuje kilkanaście pomników przyrody, w tym głaz Kamień Brygidy a także pomnikowe drzewa w Opolnicy, Brzeźnicy i Podtyniu
- na stokach opadających do Nysy po obu stronach przełomu planowane jest powołanie serii użytków ekologicznych chroniących doliny potoków Młynówka, Srebrnik, Wilcza i Jadkowa. W większości podyktowane jest to występowaniem salamandry plamistej. W górnej części Nysy Kłodzkiej zlokalizowany jest obszar Natura 2000 chroniący cenne siedliska, w tym rzadkie murawy panońskie.
- najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: wiosna (wiosenne geofity), późne lato (szyszkowiec, siedzuń, sromotnik), jesień (przebarwiające się liście)
