Pańska Góra i Zimne Wody

26 września 2022 Wyłączono przez admin

Jest to przygraniczny obszar, który stanowi jeden z najbardziej zapomnianych fragmentów tej części Ziemi Kłodzkiej. Niewielka ilość szlaków, bardzo niewielka sieć dróg oraz większa popularność sąsiednim terenów sprawiły, że Zimne Wody i Pańska Góra zostały niemal całkowicie porzucone przez turystykę. Można niemal w całkowitej samotności przemierzać tutejsze tereny podziwiając piękne panoramy i krajobrazy obejmujące rozległe stoki pełne roślinności.

Typ ochrony: w ramach obszaru Natura 2000

Data utworzenia: x

Powierzchnia: ok. 160 ha

Powiat: Kłodzki

Gmina: Lewin Kłodzki

Nadleśnictwo: Zdroje

Położenie i budowa: Obszar położony jest w północnej części Gór Orlickich w Sudetach Środkowych. Obejmuje serię wzniesień od góry Jeleń (800 m n.p.m.) po Pańską Górę (782 m n.p.m.) oraz stoki opadające do doliny potoku Klikawa (Bystra). W całości przynależy do obszaru Natura 2000 Góry Orlickie. Tytularny szczyt, Pańska Góra, stanowi wysunięte na zachód kopulaste wzniesienie Grzbietu Głównego o wyraźnie zaznaczonym wierzchołku. Grzbiet ten ciągnie się ku górze Jeleń tworząc kulminację oddzielającą dolinę Olešenki na południu (po czeskiej stronie) i dolinę Klikawy na północy (po polskiej stronie). Stoki północne charakteryzuje urozmaicone ukształtowanie. Są silnie pofalowane z wieloma mniejszymi dolinkami i głębokimi wąwozami, gdzie występują źródliska i powstają drobne, bezimienne potoki wpadające do Klikawy. Wysunięty na wschód szczyt Jeleń ma nierównomiernie strome stoki. Zachodnie fragmenty mają łagodny przebieg i opadają stopniowo, podczas gdy wschodnie i północne zbocza są wybitnie strome.

Całość tego odcinka grzbietu Gór Orlickich zbudowana jest z łupków łyszczykowych należący do metamorfiku bystrzycko-orlickiego. Jest to skała metamorficzna o szarej lub szarozielonej barwie, która charakteryzuje się wysoką łupliwością z powodu swojej struktury. W efekcie na terenach z dominacją łupków występuje bardzo bogata sieć źródlisk i wywierzysk. Ze względu na usytuowanie w strefie granicznej oraz ruchom pionowym, obszar skał uległ spękaniu i potrzaskaniu tworząc liczny rumosz. Miejscami występują także soczewki dolomitów krystalicznych oraz skały piaskowców o dość dużej porowatości. Skały te odgrywających istotną rolę w powstawaniu potoków i wypływaniu wód szczelinowych na tym obszarze. Wierzchnia warstwa podłoża budowana jest głównie z glin stokowych na wychodniach skał metamorficznych. Powstały one w plejstocenie podczas zlodowaceń bałtyckich (północnopolskich). W miejscach z dużym rumoszem skalnym wykształciły się gleby brunatne właściwe z enklawami odmiany kwaśnej.

Roślinność: Teren o bardzo zróżnicowanej strukturze siedliskowej, gdzie występuje mozaika siedlisk leśnych i łąkowych, zarówno ekosystemów podmokłych jak i wybitnie suchych. Wśród terenów leśnych najcenniejszy i stosunkowo dobrze rozwinięty jest zboczowy las klonowo-lipowy (Aceri-Tilietum). Siedlisko porasta strome stoki góry opadające do doliny Klikawy oraz stoki góry Jeleń, gdzie cechuje je bardzo bogate i prawidłowo wykształcone runo leśne. Drzewostan buduje głównie lipa szerokolistna i klon jawor z domieszką grabu pospolitego i dębu bezszypułkowego. Ze względu na wszechobecność drzew świerkowych w okolicznych lasach, gatunek ten także stanowi częstą domieszkę w siedlisku. Ze względu na płytką warstwę podłoża, wiele drzew jest przewracanych w czasie silniejszych wiatrów. Dzięki temu w runie zalega bardzo dużo martwego i butwiejącego drewna, które zasiedlają liczne grzyby, prosty i śluzowce. W runie leśnym występują liczne gatunki charakterystyczne dla tego siedliska jak czerniec gronkowy i miesiącznica trwała oraz rzadki paprotnik kolczysty. Poza tym notowane są tu także inne gatunki jak barwinek mniejszy, bniec czerwony, bniec biały, gajowiec żółty, marzanka wiosenna, kopytnik pospolity, niecierpek pospolity i pierwiosnek wyniosły.

Dzięki licznej i bogatej sieci cieków wodnych, występują tu także wąskie pasy podgórskiego łęgu jesionowego (Carici remotae-Fraxinetum). W drzewostanie dominuje jesion wyniosły i olcha czarna z domieszką klonu jawora, topoli i świerka, które przenikają z sąsiednich drzewostanów. W bardzo dobrze rozwiniętym runie leśnym występują liczne turzyce a także czartawa pośrednia, łopiany, lepiężniki, gwiazdnica gajowa, śledziennica skrętolistna i ziarnopłon wiosenny. Wśród gatunków rzadkich i chronionych odnotowano m.in. pierwiosnka wyniosłego, osta kędzierzawego i wawrzynka wilczełyko. Na niewielkich polankach pośród łęgów występuje kukułka szerokolistna wraz z kniecią błotną i kuklikiem pospolitym.

Do największych powierzchniowo należy siedlisko górskich łąk konietlicowych ze związku Polygono bistortae-Trisetion flavescentis. Ruń łąkowa składa się przede wszystkim z licznych gatunków traw, w tym dominującej konietlicy łąkowej oraz innych roślin jak: bodziszek leśny, chaber perukowy, firletka poszarpana, pełnik europejski, ostrożeń dwubarwny, pępawa czarcikęsolistna, rzeżusznik Hallera, zerwa kłosowa i dziurawiec czteroboczny. Łąki konietlicowe stanowią typowe siedlisko antropogeniczne, którego trwałość oraz bioróżnorodność zależna jest od czynnika ludzkiego. W warunkach obszaru Natura 2000 Góry Orlickie siedlisko użytkowane jest w zróżnicowany sposób (późne koszenie raz w roku, pokos łączony z wypasem, wypas). Do najlepiej wykształconych łąk konietlicowych należą obszary na stokach północnych opadających z Pańskiej Góry w kierunku przysiółka Zimne Wody. Tutejsze stoki są miejscami stosunkowo strome, szczególnie w górnych partiach. Wśród gatunków rzadkich lub chronionych warto wymienić takie rośliny jak arnika górska, lilia bulwkowata i podkolan biały.

Szczytowe partie Pańskiej Góry oraz stoki południowe opadające już po stronie czeskiej obejmują rozległe fragmenty muraw bliźniczkowych ze związku Violion caninae. W regionie Zimnych Wód zinwentaryzowano zespół Festuco capillatae-Nardetum strictae (= Polygalo-Nardetum). Siedlisko wykształciło się na ubogich fragmentach góry z suchą i świeżą glebą brunatną kwaśną na łupkach łyszczykowych. Skład samych muraw jest silnie zróżnicowany, zależnie od warunków klimatycznych, poziomu wód gruntowych oraz poziomu nasłonecznienia. Jednak bez względu na miejsce występowania ich wspólną cechą jest dominacja zwartych kęp bliźniczki psiej trawki. Jest to niska (średnio ok. 30 cm) trawa, tworząca zwartą roślinności o charakterystycznym zabarwieniu, które zależnie od pory roku ma zabarwienie od żółtozielonego po płowobrązowe. Miejscowo występują tu także typowe dla siedliska gatunki roślin: dziewięćsił bezłodygowy, ciemiężyca zielona, arnika górska, krzyżownica zwyczajna, jastrzębce i goździk kropkowany. Miejscami na murawy wkraczają rozległe kępy wrzosu zwyczajnego oraz borówki czarnej i borówki brusznicy, szczególnie przy granicy z lasem. Do najcenniejszych terenów nieleśnych należy młaka węglanowa ze związku Sphagno warnstorfii-Tomentypnion nitentis występująca w zagłębieniu stoku po północnej stronie, na wysokości 760-770 m n.p.m. Jest to największa ostoja gatunków rzadkich i cennych w granicach omawianego terenu. Do najważniejszych roślin należy liczna populacja tłustosza zwyczajnego. Oprócz niego można tu spotkać kukułkę szerokolistną, rosiczkę okrągłolistną, świbkę błotną, turzycę Davalla i wełniankę szerokolistną.

Na obszarze wykazano występowanie kilku gatunków rzadkich lub chronionych, należą do nich:

Chaber perukowy (Centaurea pseudophrygia), rzadki gatunek chabra notowany wyłącznie z terenów południowo-zachodniej Polski, głównie Sudetów i Górnego Śląska. Wyróżniają go niełupki z wyraźnym pappusem, dodatkowo przydatki wewnętrznych listków okrywy oglądanej z boku są przeważnie przykryte przez przydatki środkowych listków. Gatunek umieszczony na Czerwonej Liście w grupie roślin bliskich zagrożeniu.
Kukułka Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii), jeden z częstszych leśnych storczyków występujących na Ziemi Kłodzkiej, gdzie rośnie w widnych fragmentach lasów na glebie żyznej i wilgotnej, często z dużą ilością rumoszu skalnego.
Miesiącznica trwała (Lunaria rediviva ), wysoka bylina tworząca jasnofioletowe kwiatostany jest jedną z najbardziej charakterystycznych roślin w lasach klonowo-lipowych, gdzie pośród rumoszu skalnego tworzy swój własny zespół jaworzyny z miesiącznicą trwałą. Na Masywie Rogowca jest jedną z pospolitszych roślin, szczególnie w zachodniej i południowej części, gdzie dominuje w postaci rozległych, jednogatunkowych płatów
Listera jajowata (Listera ovata), drobny storczyk tworzący dwa jajowate liście spomiędzy których wyrasta łodyga z kilkunastoma jasnozielonymi kwiatami. Jest to gatunek rosnący zarówno na wilgotnych i słonecznych łąkach jak i w żyznych, cienistych lasach.
Nerecznica górska (Dryopteris expansa), umiarkowanie rzadka paproć, która preferuje tereny cieniste i wilgotne na glebie bogatej w rumosz skalny. Jest rośliną o małych zdolnościach konkurencyjnych. Jedno stanowisko zostało zinwentaryzowane na zboczu góry Jeleń.
Oset kędzierzawy (Carduus crispus), wysoka bylina osiągająca 30-150 cm posiadająca kwiaty zebrane w duże, zwisające koszyczki. Występuje głównie w miejscach o wilgotnej i żyznej glebie, często w miejscach ruderalnych lub porębowych.
Ostrożeń Cirsium ×erucagineum (mieszaniec ostrożenia warzywnego i kędzierzawego)
Ostrożeń Cirsium ×subalpinum (mieszaniec ostrożenia błotnego i łąkowego)
Paprotnik kolczysty (Polystichum aculeatum), rzadka w Sudetach paproć preferująca cieniste i wilgotne stanowiska, przeważnie pośród rumoszu skalnego w jaworzynach i innych typach lasów klonowo-lipowych. Można go spotkać we wschodniej części w pobliżu cieków wodnych.
Podkolan biały (Platanthera bifolia), storczyk o białych i pachnących kwiatach występuje głównie w umiarkowanie wilgotnych i żyznych fragmentach lasu, często na jego obrzeżach lub na śródleśnych polanach.
Podkolan zielonawy (Platanthera chlorantha), krewniak podkolana białego, który odróżnia się przede wszystkim większym odstępem pomiędzy pylinkami. Jest stosunkowo częsty w Górach Orlickich, gdzie rośnie na łąkach konietlicowych oraz w niektórych fragmentach muraw bliźniczkowych.
Rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia), jest to jedna z najbardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych roślin owadożernych w Polsce posiadające zielono-czerwone liście przystosowane do chwytania owadów. W obrębie Zimnej Wody występuje w dolinie Klikawy na fragmentach o podmokłym podłożu z bogato rozwiniętą warstwą mszystą.
Świbka błotna (Triglochin palustris), niewielka bylina o pełzającym kłączu, która występuje w wilgotnych fragmentach łąk ostrożeniowych. Ze względu na swój niepozorny wygląd jest często niezauważana i przeoczana.
Tłustosz zwyczajny (Pinguicula vulgaris), jeden z rzadszych gatunków na terenie Dolnego Śląska, który do niedawna miał w regionie jedyne znane stanowiska właśnie z Gór Orlickich. W ostatnich latach odnaleziono populacje po drugiej stronie Sudetów w Karkonoszach. Występuje w młakach doliny Klikawy, gdzie w dogodnych sezonach liczba sięga kilkuset rozetek. Gatunek objęty ochroną.
Turzyca Davalla (Carex davalliana), rzadki i objęty ochroną gatunek turzycy, bardzo charakterystyczny dla niskoturzycowych młak alkaicznych występujących w obrębie łąk tylko w postaci niewielkich płatów.
Wełnianka szerokolistna (Eriophorum latifolium), typowy gatunek torfowisk i młak niskoturzycowych, którego kępy rosną na silnie podmokłych i zatorfionych łąkach w dolnej części doliny. Jest to gatunek pospolity w obrębie Gór Orlickich, mając tutaj kilkadziesiąt stanowisk.
Wierzbownica Epilobium × fossicola (E. ciliatum × palustre), mieszaniec wierzbownicy gruczołowatej i błotnej.

Inne: Mimo bliskości popularnego kurortu jakim jest Zieleniec oraz Parku Narodowego Gór Stołowych, sam region Zimnych Wód jest bardzo słabo zagospodarowany turystycznie. Brakuje tutaj ścieżek dydaktycznych, tablic edukacyjnych czy ogólnie pojętej infrastruktury turystycznej. Nie ma tutaj także za wiele dróg i szlaków. Obecnie w regionie przebiegają trzy szlaki turystyczne:

czarny szlak Kudowa-Zdrój – Duszniki-Zdrój, poprowadzony częściowo wzdłuż granicy państwowej
zielony szlak Olešnice v Orlických horách – Čihalka, który zahacza o omawiany region na odcinku Pańskiej Góry
zielony szlak okrężny, który wiedzie drogą do zabudowań Zimnych Wód i następnie prowadzi w kierunku doliny Klikawy i dalej północnymi zboczami góry Jeleń aż do Autostrady Sudeckiej

Zagrożenia: Bardzo duże. Obszar nie jest objęty żadną formą ochrony poza Naturą 2000, która jest jedną z najsłabszych form i w praktyce całkowicie niedziałającą. Dotyczy to przede wszystkim terenów leśnych, gdzie drzewostany zagrożone są przed nadmierną i agresywną wycinką. Znaczące przerzedzenie zwartych kompleksów leśnych skutkuje wkraczaniem gatunków światłolubnych i porębowych, co w konsekwencji doprowadza do wypierania roślin leśnych, słabszych konkurencyjnie. Tereny łąkowe podlegają silnej presji ze strony zmiany stosunków wodnych. Wśród najbardziej zagrożonych należą młaki węglanowe, szczególnie wrażliwe na niedobory wody. Część łąk w górnych fragmentach uległa silnej presji ze strony samosiewek drzew. W ciągu ostatnich lat podrost klonowy utworzył gęsty i szeroki pas lasku wzdłuż północnych stoków Pańskiej Góry całkowicie wypierając roślinność łąkową. Presja turystyczna jest tutaj niewielka albowiem obiekt nie jest odwiedzany przez większe ilości turystów.

Wrażenia Osobiste: Obiekt stanowi dosyć dziwne miejsce. Z jednej strony jest to jedno z najbardziej odludnych i stosunkowo dzikich miejsc, jednak brak turystów i infrastruktury nie powoduje, że przyroda ma się tutaj dobrze. Lasy są częściowo zagrożone przez gospodarkę leśną, a łąkom i murawom zagraża sukcesja leśna i nieprawidłowa gospodarka łąkarska. Widać to szczególnie dobrze w strefie przyszczytowej Pańskiej Góry, gdzie dawne łąki całkowicie zarosły laskiem klonowo-jesionowym stanowiącym pierwsze stadium sukcesji leśnej. Rośliny łąkowe wyginęły, a ich miejsce zastąpiła roślinność nitrofilna i ruderalna. Mimo wszystko szczyt Pańskiej Góry stanowi jeden z najbardziej widowiskowych fragmentów Gór Orlickich, szczególnie późnym latem gdy tamtejsze murawy przybierają złotych kolorów. Pośród traw kwitną łany różowych wrzosów i żółtych jastrzębców, nad nimi czerwienią się owoce jarzębu i kaliny. Na obszarze prawie nie ma dróg, większość jaka tu istniała już dawno zarosła. Dlatego w większości jest to miejsce głównie dla osób lubiących chodzić w buszu i gęstwinie roślinności.

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, wschodnia część terenu graniczy z Autostradą Sudecką, gdzie występują parkingi. Można także dojechać samochodem do zabudowań Zimnych Wód, gdzie jednak liczba miejsc umożliwiających zaparkowanie jest bardzo ograniczona
poza wyznaczonymi szlakami dolina jest stosunkowo ciężka do chodzenia, dlatego zbaczanie ze szlaku zalecamy osobom mającym wprawę w chodzeniu po umiarkowanie ciężkim terenie
w bezpośrednim sąsiedztwie występuje tylko jeden rezerwat po polskiej stronie (Torfowisko pod Zieleńcem), po czeskiej stronie znajduje się wiele obszarów chronionych, z których najcenniejszy to národní přírodní rezervace Bukačka.
na północy zlokalizowany jest obszar Natura 2000 Grodczyn-Homole oraz Park Narodowy Gór Stołowych (Sawanna Łężycka, Stoliwo Skalniaka, Narożnik). Poza tym z cennych ale niechronionych obszarów warto wymienić: Dolina Bystrzycy Dusznickiej, Siódme Niebo, Zielony Garb.
gmina Lewin Kłodzki oraz sąsiednie oraz sąsiednia gmina miejska Duszniki Zdrój posiadają niewielką ilość pomników przyrody obejmujących serię drzew, m.in. klon jawor i kasztanowiec we wsi Taszów, lipy i buki w dusznickim Parku Zdrojowym oraz dwa zapomniane pomniki – jesion Bolko i kokornak
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: czerwiec (tłustosz, wełnianki, kukułki, arnika), lipiec (ostrożenie, murawy bliźniczkowe), sierpień i wrzesień (krajobrazy)