Rezerwaty Społeczne ProNatura

18 lipca 2020 Wyłączono przez admin

Seria mało znanych rezerwatów, które powstały dzięki wytrwałości ludzi i miłośników przyrody. Obejmują liczne tereny wodno-błotne, łąkowe oraz leśne ze stanowiskami rzadkich i chronionych gatunków roślin oraz zwierząt. To tu przeprowadzono w województwie pierwszą introdukcję susła moręgowanego, gatunku dotychczas wymarłego w regionie.

ProNatura jest serią mniejszych i większych obiektów ulokowanych w północnej i wschodniej części gminy Wińsko w powiecie wołowskim. Nie są to oficjalne obszary chronione powołane i uznane przez organy państwowe (tj. gmina, powiat, RODŚ, GDOŚ, LP) lecz są to tereny wykupione przez fundację Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura”. Od początku XXI wieku organizacja ta wykupiła ponad 200 ha ziemi od właścicieli prywatnych, agencji państwowych i urzędów gmin. W większości są to nieużytki, obszary podmokłe, silnie zarosłe lub tereny naturalnej sukcesji leśnej. We wszystkich rezerwatach prowadzi się ochronę zgodną ze wskazaniami dla zachowania właściwych siedlisk i występujących na nich gatunków roślin oraz zwierząt. Wszelkie podejmowane działania mają na celu zachowanie obecnie istniejących siedlisk lub przywrócenie im ich prawidłowego charakteru. Miejsca te stanowią ważną ostoję dla lokalnych populacji płazów, ptaków wodno-błotnych a także chronionych owadów i rzadkich gatunków roślin. Jest to także jedno z kluczowych miejsc dla zachowania populacji susła moręgowanego w Polsce. Omawiane obiekty położone są na granicy dwóch obszarów geograficznych. Są nimi Wzgórza Trzebnickie oraz Kotlina Żmigrodzka, gdzie większość rezerwatów skupiona jest przy rzece Łacha, Granicznym Potoku lub przy bezimiennych ciekach wodnych przynależnych do zlewni wcześniej wymienionych potoków.

Do terenów określanych jako rezerwaty społeczne należą:

Bielawka, niewielki obszar łąkowy o powierzchni 1 ha, który znajduje się przy bezimiennym cieku (dopływ Smogorzowskiego Potoku) przepływającym na północ od miejscowości Smogorzówek, po zachodniej stronie gminnej drogi łączącej wieś ze Smogorzowem Wielkim. Sam rezerwat ulokowany jest w obszarze Natura 2000 Dolina Łachy. Występują tu zbiorowiska jednokośnych i nie nawożonych łąki trzęślicowych (Molinion caeruleae) oraz kośne łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatheretalia elatioris). Wzdłuż cieku wytworzyły się wąskie pasy antropogenicznych lub częściowo naturalnych zbiorowisk ziołorośli(Filipendulion ulmariae) z charakterystycznymi dla nich gatunkami jak czyściec błotny, krwawnica pospolita i wiązówka błotna. Ze względu na wysoki poziom wód, rezerwat stanowi ważną ostoję dla populacji chronionej kukułki szerokolistnej i wełnianki wąskolistnej.

Colin, niewielki obszar o powierzchni ok. 10 ha, ulokowany po zachodniej stronie gminnej drogi łączącej Głębowice z Czaplicami, rezerwat w całości pokrywa się z obszarem Natura 2000 Dolina Łachy. Stanowi w większości bezleśny przestój pomiędzy zwartymi siedliskami leśnymi o mozaice obszarów wodno-bagiennych, głównie łęgu jesionowo-olsowego z turzycowiskami i trzcinowiskami. Obszar stanowi ważne miejsce małej retencji podlegający w całości naturalnym procesom biologicznym bez ingerencji człowieka. Ważna ostoja ptactwa (strumieniówka, żuraw, kszyk) oraz roślinności, w tym chronionej (listera jajowata). W bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się dwa obszary proponowane do objęcia ochroną w ramach użytków ekologicznych (Garnierówka i Listera). Teren nie posiada wytyczonych dróg i jest bardzo trudny do poruszania się.

Długas, jest to jeden z największych omawianych tu obszarów o łącznej powierzchni 40 ha. Całość obejmuje oddział 58a, h, oraz 60a w leśnictwie Głębowice a także liczne tereny poza jurysdykcją Lasów Państwowych ciągnących się wzdłuż serii bezimiennych cieków przynależnych do zlewni Łachy pomiędzy Czaplicami i Rogożowem, rezerwat w całości pokrywa się z obszarem Natura 2000 Dolina Łachy. Teren porośnięty mozaiką siedlisk wodno-błotnych, m.in. łęgów wierzbowych, topolowych, jesionowo-olchowych oraz łąk trzęślicowych i kośnych łąk użytkowanych ekstensywnie. Są tutaj także jedne z najlepiej zachowanych, dużych kompleksów torfowisk w gminie. Zadrzewienia składają się z mozaiki gatunków, w których dominuje dąb szypułkowy, olcha czarna, jesion wyniosły a także topola biała. Podszyt dobrze rozwinięty, składający się z kęp kruszyny pospolitej, czeremchy, głodu jednoszyjkowego, bzu czarnego, derenia świdwy i trzmieliny zwyczajnej. Jest to ważne miejsce lęgowe żurawia, remiza, srokosza i kszyka oraz bytowe okolicznych płazów (kumak nizinny, rzekotka drzewna, żaba moczarowa). Dzięki występowaniu wielu dorodnych dębów o wymiarach pomnikowych jest to także istotne stanowisko kozioroga dębosza i pachnicy dębowej w gminie. Teren jest częściowo chroniony ze względu na ulokowanie w granicach obszaru Natura 2000 Dolina Łachy.

Kumaki, jest to niewielki obszar o powierzchni 6 ha, położony około 500 m na zachód od gminnej drogi łączącej Aleksandrowice i Barkowo, całość znajduje się w obszarze Natura 2000 Dolina Łachy. Porośnięte jest zaroślami wierzbowymi w mozaice z łęgiem olszowym i trzcinowiskami. W miejscu tym stwierdzono godowiska okolicznych płazów (kumak nizinny, ropucha szara, rzekotka drzewna, traszka grzebieniasta, żaba moczarowa, żaba trawna) oraz żerowisko żurawia krzykliwego. Ze względu na bogactwo gatunków jest to ważna ostoja dla lokalnych populacji płazów. Planuje się tutaj wykonanie stosownych prac zapobiegających odwodnieniu i stworzeniu obszaru małej retencji wodnej.

Polder, największy z rezerwatów o powierzchni 68 ha, składa się z mozaiki terenów nieleśnych na wschód od Smogorzewa Wielkiego. Ze względu na swoją wielkość, miejsce stanowi jedną z najważniejszych ostoi siedlisk łąkowych i błotnych w gminie, głównie turzycowisk, trzcinowisk i łąk trzęślicowych otoczonych niewielkimi pasami zakrzaczeń, borów sosnowych i łęgów jesionowo-olchowymi. W środkowej części występuje obszar źródliskowy rzeki Łachy a sam rezerwat znajduje się w obszarze Natura 2000 Dolina Łachy. Stwierdzono tu występowanie licznych rzadkich lub chronionych roślin, m.in. mieczyk dachówkowaty, kukułka szerokolistna oraz krwawnica wąskolistna, dla której jest to jedno z zaledwie kilku obecnie znanych stanowisk na Dolnym Śląsku. Do ważnych elementów należy pas śródlądowych wydm porośniętych przez psammofilne murawy suchych i ubogich piaszczystych lub żwirowych siedlisk niewapiennych (Corynephoretalia canescentis) z populacją szczotlichy siwej, goździka kropkowanego, goździka kartuzka, kocanki piaskowej i jasieńca piaskowego. Murawy te stopniowo zwiększają areał w związku z postępującym osuszaniem kraju (obniżający się poziom wód gruntowych, mniejsze opady deszczu). Często tworzą mozaikę z innym siedliskiem charakterystycznym dla suchych i kwaśnych terenów, czyli muraw bliźniczkowych (Nardo-Callunetea), porastających głównie południowe obszary od strony boru sosnowego.

Do najważniejszych obszarów należą tereny wodno-błotne rozciągające się wzdłuż kanałów i samej Łachy. We wschodniej części powstała sieć zbiorników wodnych, w tym zbiorniki cechujące się okresowym osuszaniem i odsłanianiem brzegów umożliwiających rozwój roślinności namuliskowej, głównie drobnych bylin i jednorocznych roślin wodnych lub ziemnowodnych. W strefie brzegowej występują siedliska z klasy Phragmitetea, stanowiące trawiaste szuwary, wielkoturzycowe szuwary a także siedliska z udziałem okazałych bylin dwuliściennych, które występują w strefach przybrzeżnych i nadbrzeżnych, głównie na mulistym podłożu. Dominującym gatunkiem są zarośla trzciny pospolitej, pałki szerokolistnej i manny mielec z dużym udziałem innych roślin m.in. jeżogłówka gałęzista, kropidło wodne, łączeń baldaszkowy, marek szerokolistny, mozga trzcinowata, strzałka wodna, szczaw lancetowaty i żabieniec babka-wodna. Na terenach wysychających stawów, w okresie letnim tworzą się zabagnione zagłębienia z roślinnością namuliskową z klasy Bidentetea tripartiti oraz z klasy Littorelletea uniflorae. Ich charakterystyczną cechą jest bardzo duża dynamika. Roślinność ta pojawia się szybko i równie szybko zanika. W większości siedlisko tworzą gatunki słabe konkurencyjnie, które są eliminowane w stosunkowo krótkim czasie przez bardziej ekspansywne rośliny w toku naturalnej sukcesji, przeważnie wraz z dalszym wysychaniem zbiorników. Wśród gatunków występują tu zarówno rośliny pospolite (babka wielonasienna, pięciornik niski, przetacznik błotny, jaskier jadowity, rdest ziemnowodny, sit dwudzielny) jak i rzadsze lub chronione (bebłek błotny, centuria pospolita, centuria nadobna, krwawnica wąskolistna, mięta polej, rutewka żółta, sitniczka szczecinowata, żabieniec lancetowaty).

Oprócz roślinności, Polder stanowi ważną ostoję dla lokalnej fauny. Jest to teren lęgowy czajki, kszyka i żurawia oraz żerowisko dla bocianów – białego i czarnego oraz innych ptaków (derkacz, czajka, szpak, pliszka żółta, świerszczak, strumieniówka). W licznych oczkach i zastojach wodnych stwierdzono miejsca rozrodcze płazów (rzekotka drzewna, kumak nizinny, żaby zielone, ropucha szara, ropucha zielona i traszka grzebieniasta). Teren jest częściowo grodzony ze względu na prowadzony tu wypas koni z fundacji TARA, które stanowią możliwie najbardziej naturalną formę koszenia łąk. Forma pastwisk jaka powstaje przy udziale zwierząt przyciąga liczne rzadkie lub chronione gatunki ptaków (dudki, jaskółki), które żerują na owadach gromadzących się tłumie nad odchodami koni.

ProNatura, teren położony jest na lewobrzeżnej części Łachy, około 300 m na północ od gminnej drogi łączącej Bielawy Wielkie ze wsią Barkowo. Całość obejmuje łąki i śródpolne remizy o powierzchni ok. 4 ha na granicy styku trzech gmin (Wąsosz, Żmigród i Wińsko). Są one położone wzdłuż jednego z najważniejszych dopływów Łachy, gdzie miejsce żerowania oraz odpoczynku w czasie wędrówek mają tu ptaki wędrowne i zimujące np.: gęsi zbożowe i białoczelne, żurawie oraz czajki. Po renaturyzacji stanie się miejscem gromadzenia wyżówek, czyli nadmiaru wody jaka pojawia się na rzece w czasie intensywniejszych opadów lub wiosennych roztopów. .

Romkowe Bagno, obszar wilgotnych łąk o powierzchni 4,5 ha, położony 200 m na północ od gminnej drogi łączącej Białawy Małe i Białawy Wielkie, zachodnią i północną granicę wyznacza Graniczny Potok, będący dopływem Łachy. Całość obejmuje mozaikę siedlisk, głównie trzcinowisk, turzycowisk i łąk trzęślicowych, które podlegając naturalnej sukcesji w kierunku zarośli wierzbowych. W miejscu tym występuje także jedno z najlepiej zachowanych torfowisk niskich w gminie z populacją chronionej kukułki szerokolistnej i innych gatunków rzadkich roślin. Jest to także ważne miejsce dla lokalnej fauny, występuje tu błotniak stawowy, żuraw, kszyk i remiz, a w oczkach wodnych stwierdzono godowiska rzekotki drzewnej. Rezerwat pełni istotną funkcję dla zachowania lokalnej bioróżnorodności oraz małej retencji wodnej.

Ruskie Łąki, jeden z największych obszarów o powierzchni około 30 ha, obejmujący siedliska leśne i łąkowe pomiędzy Głębowicami i Brzózką (północną granicę wyznacza droga łącząca obie miejscowości). Przez środek obszaru przepływa Graniczna Woda, będąca jednym z dopływów Łachy, zaś sam rezerwat znajduje się w obszarze Natura 2000 Dolina Łachy. Jest to jeden z najważniejszych rezerwatów o wysokich walorach przyrodniczych. Stwierdzono tu serię siedlisk nieleśnych, głównie łąk użytkowanych ekstensywnie, łąk trzęślicowych a także turzycowisk i roślinności szuwarowej, która rozwinęła się na serii rowów melioracyjnych i wzdłuż naturalnych cieków. Na łąkach występuje kilka gatunków naturowych motyli, m.in. barczatka kataks, modraszek telejus i modraszek nausitous. Jednak dominującym siedliskiem występującym na ponad połowie obszaru jest śródlądowa roślinność stanowiąca psammofilne murawy suchych i ubogich piaszczystych lub żwirowych siedlisk niewapiennych (Corynephoretalia canescentis) z licznymi kępami kostrzewy, jastrzębca, macierzanek, lepnicy, goździków, jasieńca piaskowego oraz chronionej kocanki piaskowej. Dzięki wykonaniu licznych prac naturalizujących, dawne łąki kośny zmieniły swój charakter na siedliska naturalne, dzięki czemu zagościły tu liczne ptactwo (czajka, sieweczka rzeczna, bekas, kszyk, bocian biały). Jednak najważniejszym elementem rezerwatu jest reintrodukcja susła moręgowanego, gatunku wymarłego w tej części kraju. Proces ten polega na wypuszczeniu w odpowiednim siedlisku osobników mających utworzyć stabilną populację. Tutejsza populacja ma duże znaczenie albowiem stanowi jedną z zaledwie kilku takich prób odtworzenia gatunku na Śląsku. Przy rezerwacie zamontowano ogrodzenia mające ograniczyć wchodzenie na susłowe łąki, jednak jednocześnie powstała wieża obserwacyjna, dzięki której można podziwiać te rzadkie i wyjątkowe dla regionu ssaki. W 2020 r. rozpoczęto modernizację drogi łączącej wsie, która może stwarzać duże zagrożenie. Ułożenie asfaltu na pierwotnie polnej drodze spowoduje iż pojazdy będą przejeżdżać ten prosty odcinek drogi ze znaczną szybkością co może spowodować potrącanie susłów, które często notowano poruszające się po drodze.

Wierzbinka, niewielki obszar łąk trzęślicowych o powierzchni 3 ha, położony na skraju gminy w północnej obszaru Natura 2000 Dolina Łachy. Wschodnią granicę łąk stanowi Strupiński Rów, będącym dopływem Łachy. Teren porośnięty łąkami trzęślicowymi oraz kośnymi łąkami użytkowanymi ekstensywnie, które otoczone są licznymi zaroślami wierzby, olchy i brzozy brodawkowatej. Miejsce występowania rzadkich i cennych gatunków roślin a także ważna ostoja dla zachowania lokalnych populacji płazów i ptaków.

Poza tym pod opieką ProNatury znajduje się jeszcze kilka mniejszych lub mniej znanych obszarów, o których informacje są bardzo skąpe. Są to: Lotnisko, Rzepa, Szydło i Lerka. Stanowią one niewielkie obszary chroniące lokalną bioróżnorodność w postaci zagajników, oczek wodnych, kwietnych łąk oraz płatów boru sosnowego. W większości tereny te są pozostawione do naturalizacji, a więc ingerencję ograniczono do minimum i stworzono warunki dla przebiegu naturalnych procesów sukcesji.

Na obszarze wykazano występowanie kilku gatunków rzadkich lub chronionych, należą do nich:

Bebłek błotny (Lythrum portula), jest to niewielka roślina zielna o płożących pędach osiągających 20-30 cm długości, które latem wypuszczają w kątach liści drobne, zielonkawe kwiaty. Obecnie zakwalifikowana do rodzaju krwawnica. Występuje na wilgotnych i mulistych brzegach rzek oraz okresowo wysychających zbiornikach wodnych.
Centuria nadobna (Centaurium pulchellum), drobna roślina jednoroczna osiągająca 3-10 cm wysokości, rzadziej więcej, tworząca latem kwiatostanowe wierzchotki zakończone drobnymi kwiatami o soczyście różowej barwie. Mimo niewielkich rozmiarów, jej wyraziste kwiaty są dobrze widoczne pośród gęstej roślinności. Gatunek objęty ochroną częściową, którą możemy zaobserwować na niskich i podmokłych łąkach w rezerwacie Polder.
Kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium), charakterystyczna bylina tworząca 10-30 cm pędy zakończone kulistymi koszyczkami pomarańczowo-żółtych kwiatów tworzących baldachokształtną wiechę. W przeciwieństwie do większości roślin w tym zestawieniu, kocanki występują na suchych i piaszczystych fragmentach o ubogiej w składniki pokarmowe glebie. Można je spotkać na nasłonecznionych murawach w rezerwacie Polder i Ruskie Łąki.
Krwawnica wąskolistna (Lythrum hyssopifolia), jest to wg nas jedna z najważniejszych roślin chronionych w ramach społecznych rezerwatów ProNatura. Ta drobna, jednoroczna roślinka osiągająca kilkanaście cm wysokości (w porywach dochodząc do 40 cm) wytwarza wzniesioną łodygę z serią pojedynczych kwiatów o fiołkowopurpurowej barwie wyrastających z kątów liści. Występuje na wysychających brzegach stawów i namulisk w rezerwacie Polder. Jest to gatunek narażony na wyginięcie i objęty ścisłą ochroną.
Kukułka szerokolistna (Dactylorhiza majalis), nasz najpospolitszy łąkowy storczyk, którego ciemnoróżowe kwiatostany można ujrzeć na wilgotnych łąkach w rezerwacie Bielawka i Romkowe Bagno, gdzie porasta siedliska młak i łąk trzęślicowych.
Listera jajowata (Listera ovata), drobny storczyk tworzący dwa jajowate liście spomiędzy których wyrasta łodyga z kilkunastoma jasnozielonymi kwiatami. Jest to gatunek rosnący zarówno na wilgotnych i słonecznych łąkach jak i w żyznych, cienistych lasach. Jej obecność stwierdzono w łęgu jesionowo-olchowym porastającym podmokłe fragmenty w rezerwacie Colin.
Mieczyk dachówkowaty (Gladiolus imbricatus), dosyć łatwo rozpoznawalna roślina tworząca podziemne bulwy pędowe, z których wczesnym latem wyrasta metrowa łodyga z serią jednostronnie ułożonych kwiatów o ciemnoróżowym lub fuksjowym kolorze. Stosunkowo liczna populacja rośnie w rezerwacie Polder, w jego południowej części na dobrze zachowanym fragmencie łąki trzęślicowej.
Mięta polej (Mentha pulegium), stosunkowo rzadki gatunek mięty osiągającej do 40 cm wysokości, która od innych krajowych mięt wyróżnia się nierównymi działkami kielicha oraz gęsto owłosioną gardzielą. Występuje na brzegach rzek i na podmokłych fragmentach łąk, m.in. w rezerwacie Polder. Roślina w Polsce notowana jest niemal wyłącznie z doliny Odry i Wisły, umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony).
Sitniczka szczecinowata (Isolepis setacea), niewielka jednoroczna roślina tworząca gęstą darń o wysokości 2-20 cm. Jest charakterystyczna dla zbiorowisk drobnych teriofitów występujących na wilgotnych namuliskach i obszarach okresowo wysychających zbiorników wodnych z klasy Isoeto-Nanojuncetea. Sam gatunek jest stosunkowo rzadki, umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia).
Wilżyna ciernista (Ononis spinosa), niewysoki półkrzew osiągający do 50-60 cm wysokości, posiadający drobne białoróżowe kwiaty wyrastające po 1-3 w kątach górnych liści. Występuje na terenach otwartych w miejscach słonecznych i ciepłych jak niskie murawy kserotermiczne, łąki trzęślicowe, brzegi dróg i rowów melioracyjnych a także obrzeża lasów. Wilżynę można spotkać na kilku obszarach ProNatura, z czego największa populacja notowana jest w rezerwacie Polder.
Żabieniec lancetowaty (Alisma lanceolatum), rzadki gatunek błotno-wodnej byliny występującej na mulistych brzegach i dnach wysychających zbiorników wodnych. Od pozostałych gatunków wyróżnia go budowa kwiatu, gdzie szyjka słupka i znamię są umiarkowanie, esowato wygięte a brodawki znamienia widać gołym okiem. W Polsce żabieniec został uznany za gatunek rzadki i umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski w kategorii VU (narażony).

Informacje praktyczne:

zróżnicowany poziom dojazdu, część miejsc ulokowanych jest tuż przy drogach gminnych, podczas gdy inne znajdują się w dużej odległości od jakichkolwiek dróg. Dodatkowo niektóre obiekty są ogrodzone uniemożliwiając swobodne zwiedzanie
rezerwaty nie są przystosowane do zwiedzania, nie istnieje tu duże zagospodarowanie turystyczne. Jedynie przy kilku obiektach umiejscowiono tablice dydaktyczne a w przypadku Ruskich Łąk zbudowano także wieżę obserwacyjną. W większości przypadków należy poruszać się bezpośrednio przez ruń łąkową lub poprzez wydeptane dzikie ścieżki. Nie ma tu szlaków oraz dróg, jedynie w okolicy Głębowic i Trzcinicy Wołowskiej przebiegają dwa szlaki (zielony i czarny)
tereny o zróżnicowanym stopniu trudności, główną niedogodnością jest brak dróg oraz poruszanie się w większości przez obszary wilgotne lub podmokłe. Polecane głównie dla miłośników przyrody o dużej cierpliwości i choć podstawowym doświadczeniu w poruszaniu się po niezagospodarowanym turystycznie terenie
w bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się jeden użytek ekologiczny Głębowice (jedyny użytek w gminie). Poza tym istnieją tu dwa obszary Natura 2000: Dolina Łachy i Wzgórza Warzęgowskie
w tej części gminy nie ma pomników przyrody, najbliższe znajdują się po drugiej stronie granicy, w gminie Wołów oraz w gminie Prusice, gdzie duże zgrupowanie pomników ulokowane jest w Strupinie, Piotrkowicach i Ligocie Strupińskiej
w okolicy Doliny Łachy rozlokowane są liczne cenne tereny przyrodnicze gminy Wińsko proponowane do objęcia ochroną, m.in. Garnierówka, Listera, Kokoszka, Trytony, Przytulia, Primula, Winka, Koziorogi etc.
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: maj (kukułki, firletki), czerwiec (kosaćce, przytulie, mieczyki), lato (kocanki, krwawnica wąskolistna, centurie, roślinność namuliskowa), susły (kwiecień-wrzesień)