Śnieżka

8 lipca 2019 Wyłączono przez admin

Najwyższy szczyt Sudetów oraz Republiki Czeskiej, który od dawna jest jednym z najpopularniejszych celów wycieczek krajoznawczych i turystycznych. Śnieżka wraz z tamtejszym budynkiem-dyskiem stanowi jeden z najbardziej charakterystycznych punktów w panoramie Sudetów, będąc widocznym z odległości dziesiątek kilometrów. Przy dobrej pogodzie dostrzegalna jest nawet z Wrocławia i Gór Opawskich w województwie opolskim. Mimo dużej popularności mało kto dostrzega jej wybitne walory przyrodnicze, które są unikatowe dla regionu i kraju.

Położenie: Śnieżka zlokalizowana jest w środkowej części Karkonoszy przynależnych do Sudetów Zachodnich, dokładniej w zachodnim fragmencie Czarnego Grzbietu. Od zachodu poprzez Przełęcz pod Śnieżką graniczy z Równią pod Śnieżką, natomiast od wschodu zaczyna się Czarny Grzbiet idący ku Czarnej Kopie (1408 m n.p.m.). Dokładne granice Śnieżki nie są wyznaczone, stąd przyjmuje się, że opisywany teren obejmuje szczytowe partie Śnieżki od wysokości 1203 m n.p.m. czyli obszaru rozpoczynającej się wybitności szczytu (miejsca określającego na ile szczyt wyróżnia się ze swojego otoczenia).

Budowa: Najwyższa góra Sudetów (1603 m n.p.m.) znacznie wybija się ponad otaczające je grzbiety. Jest to nasz najwybitniejszy szczyt Polski i Czech (MDW 1203 m n.p.m.). Sam szczyt charakteryzuje się stosunkowo obłym kształtem o łagodnie i równomiernie opadających szerokich zboczach, które są podcięte kotłami, zarówno po polskiej stronie (Kocioł Łomniczki i odchodząca od niego Dolina Łomniczki) jak i czeskiej (od południowego wschodu jest to Jelení důl i dolina Jeleniego potoku, od południowego wschodu natomiast Úpská jáma i Obří důl). Łagodne zbocza opadają ku zachodowi tworząc dalej wierzchowinę Karkonoszy ciągnącą się poprzez Śląski Grzbiet, natomiast od wschodu rozpościera się Czarny Grzbiet aż do Sowiej Przełęczy.

Śnieżka przynależy do bloku karkonosko-izerskiego i zbudowana jest głównie z hornfelsów, bardzo twardych skał metamorficznych utworzonych w okresie karbońskim z łupków osłony na wskutek termicznego oddziaływania magmy granitowej w odpowiednich warunkach. Dzięki wysokiej twardości skały te są odporne na wietrzenie oraz inne czynniki zewnętrzne. W efekcie większej odporności hornfelsów, miększy materiał budujący okoliczne góry uległ selektywnej erozji w okresie kenozoiku, co doprowadziło do wyodrębnienia się Śnieżki z okolicy. Dodatkowo w okresie orogenezy alpejskiej Karkonosze wraz z całymi Sudetami uległy wypiętrzeniu, co doprowadziło do wyniesienia góry do obecnej wysokości nad poziomem morza. Dzięki działaniom lodowców wykształciły się także podcinające Śnieżkę kotły polodowcowe oraz rozległe piargi, będące efektem tzw. sortowania mrozowego w procesach peryglacjalnych (procesy wpływające na rzeźbę terenu na przedpolu lodowca poprzez erozję, wietrzenie mrozowe i deflacje). Owe piargi lub głazowiska są jednym z najbardziej charakterystycznych elementów Śnieżki, obejmując swoim zasięgiem nie tylko podszczytowe fragmenty ale schodząc miejscami także poniżej piętra kosówki oraz wzdłuż Czarnego Grzbietu. Rozległe piargi określane są także jako pokrywy głazowo-blokowe.

Roślinność: Śnieżka ze względu na swoją budowę, wysokość oraz rodzaj skał znacznie wyróżnia się na tle nie tylko Karkonoszy ale całego regionu, przypominając miejscami roślinność piętra alpejskiego i turniowego, mimo względnie niskiej wysokości. Wszystko to z powodu charakterystycznego klimatu. Występują tu wyjątkowo niskie temperatury jak na polskie warunki. Przeciętnie przez 105 dni w roku średnia dobowa wynosi poniżej −5 °C (od 3 grudnia do 19 marca), co świadczy o surowości klimatu. Dodatkowo średnia dobowa temperatura powietrza poniżej 0 °C utrzymuje się aż przez 186 dni (od 21 października do 26 kwietnia). Z powodu zimna śnieg na szczycie zalega wyjątkowo długo bo aż 176 dni (niemal pół roku) i miejscami dochodzi do ponad 2 metrów grubości. Mimo zimna występują tu stosunkowo wilgotne warunki, głównie dzięki częstej mgle. Pojawia się ona przeciętnie ponad 300 dni w roku. Dzięki temu często można tu zaobserwować rzadko spotykane zjawiska wizualne, takie jak widmo Brockenu i gloria.

Najwyższe w Karkonoszach piętro alpejskie występuje fragmentarycznie od 1450 m n.p.m. i sięga samego czubka góry. Tutejsza roślinność musi zmagać się z wybitnie niekorzystnymi warunkami obejmującymi krótki okres wegetacji (poniżej 100 dni), zimne i porywiste wiatry a także bardzo ubogie podłoże o niewielkiej warstwie gleby i bardzo licznym rumoszu skalnym, które miejscami stanowi niemal litą skałę. W warunkach piętra alpejskiego wytworzyły się m.in. rozległe płaty muraw alpejskich (Carici (rigidae)-Festucetum airoidis), które porastają obszary, gdzie utworzyła się choć niewielka warstwa gleby. Gatunkami dominującymi są rośliny jednoliścienne z grupy traw i turzyc, m.in. kostrzewa niska, turzyca tęga (gatunek wyróżniający w stosunku do innych pasm górskich Europy Środkowej), wiechlina wiotka, mietlica skalna oraz sit skucina notowany na Dolnym Śląsku tylko z Karkonoszy. Na wschodnich stokach wytworzyła się bogatsza forma alpejska, w której występuje cała seria roślin kwiatowych, w tym liczna grupa z rodzaju jastrzębiec. Rodzaj ten obejmuje trudne do odróżnienia gatunki i mieszańce. Poza tym występuje tu także jaskier platanolistny, krwawniki, kuklik górski, pierwiosnek lekarski, nawłoć alpejska rdest wężownik i sasanka alpejska. Na wschodnich stokach wytworzyły się także formy muraw alpejskich z dominacją wrzosu zwyczajnego, tworzącego niewielkie i niskie płaty w towarzystwie sitów, traw oraz licznych plech porostu włostki halnej. Do gatunków, które wyróżniają Śnieżkę na tle Polski są endemity karkonoskie (dzwonek karkonoski) oraz gatunki mające w Karkonoszach jedyne stanowiska w kraju, m.in. mniszek czarniawy, mniszek alpejski i przetacznik stokrotokowy. Zachodnie stoki ze względu na ekspozycję na silniejsze wiatry porasta uboższa forma subalpejska, gdzie dominują trawy z niewielkim udziałem jastrzębców i jaskrów. Trudne warunki klimatyczne uniemożliwiają wkraczanie innych wysokogórskich siedlisk jak zarośla kosodrzewiny i murawy bliźniczkowe, notowane tylko na pojedynczych drobnych płatach w bardziej osłoniętych miejscach.

Dzięki bardzo rozległym rumowiskom i blokom skalnym, pokrywającym znaczną większość szczytowych partii Śnieżki wytworzyły się tutaj liczne siedliska roślinności skał i piargów (siedliska Natura 2000 8110-3 i 8220). Są to specyficzne ekosystemy o szerokim wachlarzu siedlisk, które występują na powierzchniach skalnych, w ich szczelinach i zagłębieniach, obejmując zarówno zbiorowiska roślin naczyniowych jak i rośliny niższe oraz porosty (grupa organizmów o skomplikowanej klasyfikacji, które na potrzeby artykułu ujmowane są w opisie roślinności). W przypadku porostów, prace inwentaryzacyjne wykazały około 80 gatunków, głównie porosty naskalne (epilityczne) i naziemne (epigeiczne). Wśród częstszych gatunków należy rodzaj bruzdniczka, chronotek, kruszownica, liszajecznik, misecznica, płucnica, słojecznica, szereria, ustupka, wielosporek i wzorzec. Oprócz tego do cennych gatunków należą relikty glacjalne stanowiące wyjątkową grupę porostów. Mowa tu m.in. o takich gatunkach jak oskrzelka niwalna (Flavocetraria nivalis), szydlina różowa (Thamnolia vermicularis) i włostka halna (Alectoria ochroleuca). Zależnie od warunków atmosferycznych, różne gatunki zasiedlają inne fragmenty Śnieżki. W cieplejszych miejscach, gdzie rumowiska nie są przykryte warstwą śniegu rozwijają się porosty chinofobne (unikające śniegu). Są to porosty skupione w związku Umbelicarion, nadając powierzchniom skalnym ciemnoszarą barwę. Ich przeciwieństwem są porosty chinofilne (preferujące śnieg), rozwijające się w miejscach z długo utrzymującą się pokrywą śnieżną. Grupę tą reprezentują porosty ze związku Rhizocarpion, które tworzą na powierzchniach skał barwną mozaikę. Wśród najbardziej wyróżniających się należą porosty z rodzaju wzorzec (Rhizocarpon) barwiące skały na żółtawozielony kolor. Jest to bardzo rozpowszechniony rodzaj porostów, czego dowodem są liczne skały zabarwione na jaskrawy kolor. Do częstszych gatunków należy wzorzec geograficzny (Rhizocarpon geographicum).

W niższych partiach, poniżej rumowisk, gdzie warunki są bardziej sprzyjające (słabszy wiatr, większa warstwa gleby), rozpoczynają się siedliska nieleśne z których najpospolitsze są rozległe zarośla kosodrzewiny z dużym udziałem krzewów, paproci i roślinności zielnej klasyfikowane jako sudeckie zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo sudeticum), które występują w piętrze subalpejskim oraz częściowo zachodzą także na sąsiednie piętra. Jest to wszędobylskie siedlisko tworzące mozaiki z niemal wszystkimi innymi zbiorowiskami. Najbardziej charakterystycznym gatunkiem jest kosodrzewina, tworząca na większości płatów jednogatunkowe zarośla. Przeważnie tworzą one niedostępny mur o wysokości 1,5-2,5 m, który maleje wraz ze wzrostem wysokości. Miejscami sośnie towarzyszą pojedyncze osobniki innych krzewów charakterystycznych dla siedliska, głównie jarzębu górskiego i wierzby śląskiej a także skarlałe okazy świerka pospolitego. W zaroślach kosówki wyróżniamy podzespół ziołoroślowy, który cechuje się większym bogactwem gatunkowym. Na glebach suchych notuje się wietlicę alpejską, borówkę czarną, siódmaczka leśnego, podbiałka alpejskiego oraz trawy (trzcinnik owłosiony, śmiałek pogięty, bliźniczka psia trawka), podczas gdy na siedliskach wilgotniejszych i żyźniejszych występują także byliny charakterystyczne dla wysokogórskich ziołorośli, m.in. goryczka trojeściowa, szczaw górski, ciemiężyca zielona i malina właściwa. Tworzą one bogatą mozaikę gatunkową.

Na obszarze wykazano występowanie kilku gatunków rzadkich lub chronionych, należą do nich:

Dzwonek karkonoski (Campanula bohemica), endemit występujący w Polsce jedynie na terenie parku narodowego, gdzie jest stosunkowo częsty i notowany na wielu stanowiskach. Na Śnieżce jego kępy można spotkać zarówno na samym szczycie jak i na stokach opadających we wszystkich kierunkach. Roślina od 2004 objęta jest ścisłą ochroną gatunkową
Goryczka trojeściowa (Gentiana asclepiadea), nasza największa goryczka tworząca kępy z lazurowymi lub błękitnymi kwiatami. W Sudetach występuje tylko w wyższych partiach Sudetów Zachodnich, w tym na Śnieżce. Rośnie przeważnie w niższych fragmentach, pośród niskiej roślinności lub w zaroślach kosodrzewiny. Od 2014 roku podlega ochronie częściowej
Jaskier platanolistny (Ranunculus platanifolius), wysoka bylina o białych kwiatach osadzonych na luźnych kwiatostanach. Choć dorasta do metra wysokości, to na wietrznej Śnieżce osiąga niższe rozmiary. Występuje zarówno w niższych partiach pośród zarośli kosówki jak i na przyszczytowych halach. Na Dolnym Śląsku rośnie wyłącznie w wyższych partiach Sudetów.
Kuklik górski (Geum montanum), niewielka bylina o wysokości 10-30 cm, tworząca złocistożółte kwiaty na pojedynczych pędach. W Karkonoszach jest to gatunek częsty, występujący głównie na murawach bliźniczkowych i wysokogórskich halach. Na Śnieżce spotkać go możemy zarówno wzdłuż szlaków jak i na samym szczycie.
Mniszek czarniawy (Taraxacum nigricans), skrajnie rzadki gatunek mniszka o dyskusyjnej pozycji systematycznej. W Polsce znany jest wyłącznie ze szczytu Śnieżki. Z tego względu jest to krytycznie zagrożona roślina, głównie z powodu regularnego i notorycznego deptania muraw przez turystów, którzy schodzą ze szlaków mimo zakazów i tablic informacyjnych.
Nawłoć alpejska (Solidago alpestris), niewielka górska roślina osiągająca 20-50 cm wysokości. Wytwarza żółte kwiaty zebrane w niewielkie koszyczki, które wyrastają na pionowym pędzie z gęstej rozety eliptycznych liści. Na Dolnym Śląsku znana jest wyłącznie z wyższych partii Sudetów, gdzie zasiedla kwaśne murawy i traworośla.
Przetacznik stokrotkowy (Veronica bellidioides), jeden z najrzadszych składników rodzimej flory, który do 2009 r. uznawany był za wymarły. Wszystkie obecnie znane stanowiska ograniczone są do najwyższych partii Karkonoszy, gdzie roślina wstępuje w wysokogórskich murawach acydofilnych z klasy Juncetea trifidi. Gatunek sklasyfikowany jako krytycznie zagrożony.
Sasanka alpejska (Anemone alpina, Pulsatilla alpina), jeden z najbardziej rozpoznawalnych gatunków w obrębie Karkonoszy, którego śnieżnobiałe kwiaty pojawiają się w czerwcu na wysokogórskich halach, często wzdłuż szlaków. Na Śnieżce sasanki kwitną zarówno na samym szczycie jak i na opadających stokach, gdzie stanowią składnik wysokogórskich muraw acydofilnych i zarośli kosówki. W Polsce gatunek objęty ochroną gatunkową.
Sit skucina (Juncus trifidus), niska roślina tworząca gęste, 10-30 cm wysokości kępy pełne wąskich, rynienkowato zwiniętych i szydlasto zakończonych liści. W okresie wiosenno-letnim są one soczyście zielone, jednak w sierpniu-wrześniu przebarwiają się na rdzawo-brązowe kolory. W województwie gatunek notowany wyłącznie z Karkonoszy, gdzie występuje zarówno na wysokogórskich murawach jak i na rozległych piargach.

Fauna: Stosunkowo uboga. Ze względu na skrajnie nieprzyjazne warunki nie występują tutaj gatunki dużych ssaków jak jelenie, sarny, dziki czy listy. Podobna sytuacja ma się z ptakami czy gadami. Notuje się tutaj nieliczne gatunki, które mogą przetrwać w tych trudnych warunkach. Dodatkowym czynnikiem jest silna presja turystyczna. Śnieżka należy do najchętniej odwiedzanych przyrodniczych miejsc w Polsce, co powoduje obecność nieustannego tłumu zarówno w drodze jak i na szczycie. Mimo tego na Śnieżkę zalatują gatunki bytujące w piętrze subalpejskim, m.in. białorzytka, podróżniczek, płochacz halny i siewierniak. Wśród najważniejszych elementów ochrony fauny, która znajduje się po czeskiej stronie w kierunku Czarnego Grzbietu, jest ostoja cietrzewia.

Inne: Jak już wcześniej wspomnieliśmy Śnieżka jest jednym z najpopularniejszych celów przyrodniczych/krajoznawczych wycieczek nie tylko w województwie ale ogólnie w kraju. Co roku szczyt odwiedza nawet kilka milionów ludzi. Wszystko to powoduje, że góra posiada dobrze rozwinięte zaplecze turystyczne w postaci szlaków, obiektów użyteczności publicznej i schronisk. Wśród najbardziej znanych obiektów na Śnieżce należy:

budynek Obserwatorium Wysokogórskie Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej z restauracją (otwarty w 1974 r.), który posiada oryginalny i niezwykły kształt nakładających się dysków. Jest to najbardziej charakterystyczny obiekt, nieodłącznie wtapiający się w krajobraz szczytu Śnieżki i będący powszechnie rozpoznawalnym obiektem wśród mieszkańców nie tylko regionu ale i całego kraju. W 2009 roku wskutek silnego wiatru załamała się połowa górnego dysku, co spowodowało zamknięcie obiektu.
kiosk czeskiej poczty, stosunkowo nowy obiekt (wybudowany w 2008 r.) w miejscu rozebranego schroniska. Posiada kwadratowy kształt przypominający wagon.
górna stacja kolejki linowej (po czeskiej stronie) oddana do użytku w 2014 r. w miejscu dawnego wyciągu krzesełkowego. Dolna stacja znajduje się w miejscowości Pec pod Sněžkou.
kaplica św. Wawrzyńca z 1665 r. będący obiektem religijnym o rotundowym kształcie na planie koła (średnica 7 m) z drewnianym oszalowaniem na kamiennym fundamencie.

Dzięki popularności w obrębie Śnieżki poprowadzono kilka szlaków turystycznych:

czerwony, który prowadzi ze schroniska Dom Śląsk poprzez drogę Przyjaźni Polsko-Czeskiej na szczyt i dalej poprzez Drogę Jubileuszową w kierunku Czarnego Grzbietu
czarny szlak poprowadzony z Białego Jaru poprzez górną stację na Kopie i dalej drogą Przyjaźni Polsko-Czeskiej w kierunku Śnieżki, gdzie zakańcza przebieg
niebieski szlak poprowadzony od Domu Śląskiego poprzez Drogę Jubileuszową i dalej w kierunku Czarnego Grzbietu (szlak omija szczyt Śnieżki)
żółty szlak poprowadzony po czeskiej stronie od schroniska Růžohorky i dalej południowym stokiem Śnieżki na sam jej szczyt

Dzięki wysokości oraz wysokim walorom krajobrazowym Śnieżka należy do Korony Europy, Korony Gór Polski, Korony Sudetów i Korony Sudetów Polskich. Historia ruchu turystycznego oraz zagospodarowania szczytu jest bardzo długa, jednak nasza strona ma charakter wyłącznie przyrodniczy, dlatego też nie-przyrodnicza historia Śnieżki zostaje pominięta w artykule.

Zagrożenia: Duże mimo ulokowania w sercu parku narodowego. Głównym powodem jest bardzo silna presja ludzka spowodowana intensywnym ruchem turystycznym. Ze względu na bardzo dużą popularność istniejące szlaki zostały częściowo odgrodzone od reszty obszaru barierkami. Spowodowane jest to głównie notorycznym schodzeniem turystów ze szlaku i wydeptywaniem cennych muraw z unikatowymi gatunkami roślin. Barierki powstały głównie wzdłuż Drogi Przyjaźni Polsko-Czeskiej oraz w szczytowych fragmentach, gdzie umieszczono także znaki z informacjami o zakazie wstępu oraz tablice wyjaśniające powód umieszczenia barierek. Mimo tego część odwiedzających Śnieżkę ludzi ignoruje tablice i przekracza barierki bezpowrotnie niszcząc tamtejszą roślinność. Dotyczy to szczególnie płatów naokoło schroniska, gdzie podłoże zbudowane jest głównie z kamieni i głazów. Turyści zamiast na twardych głazach wolą odpocząć na miękkiej murawie, całkowicie ignorując zakazy i barierki. Szczególnie silnie zagrożone są populacje skrajnie rzadkich gatunków jak mniszek czarniawy i przetacznik stokrotkowy.

Oprócz bezpośredniego niszczenia muraw, dużym zagrożeniem jest niszczenie siedlisk piargów i zbiorowisk porostów występujących w części szczytowej. Tu także istotnym elementem jest czynnik ludzki w postaci turystów ignorujących zakazy i informacje na tablicach. Wiele osób skraca drogę przechodzą po roślinności. Do tego dochodzi liczna grupa dzieci, które w ramach zabawy rzucają kamieniami lub układają z kamieni struktury. W efekcie uszkadza się i bezpowrotnie niszczy plechy porostów, które potrzebowały całych dziesięcioleci aby wytworzyć rozległą plechę na użytym do zabawy kamieniu. Mimo licznych tablic i barierek, proceder niszczenia roślinności na Śnieżce jest nagminny, szczególnie w okresie wzmożonego ruchu (wakacje, długie weekendy). Jest to także jeden z powodów niewielkiej liczby zwierząt bytujących w obrębie Śnieżki, które są znacznie częstsze w innych fragmentach Karkonoszy.

Wrażenia osobiste: Bardzo skrajne. Śnieżka należy do jednych z najbardziej unikatowych fragmentów nie tylko Karkonoszy ale całego Dolnego Śląska, gdzie występują rozległe piargi ze stanowiskami reliktowych porostów oraz licznej i rzadkiej flory. Tutejsze murawy alpejskie z wieloma rzadkimi lub chronionymi gatunkami roślin są piękne przez cały sezon wegetacyjny, który trwa na szczycie wyjątkowo krótko. Pod koniec maja można podziwiać białe kwiaty sasanek, a w kolejnych tygodniach kwitnienie rozpoczynają rzadkie jastrzębce, unikatowy mniszek czarniawy, nawłocie alpejskie, kukliki górskie, przetaczniki, jaskry. Spektakl kończą różowe kwiaty wrzosów, które okrywają murawy pod koniec lata a towarzyszą im przebarwiające się kępy situ skuciny. Niestety znacząca większość odwiedzających Śnieżkę turystów zupełnie nie docenia bogactwa przyrodniczego tego miejsca. Idą głównie dla lansu, bo to Śnieżka. Tabuny ludzi zmierzają na 'Królową’ jak często określany jest najwyższy szczyt Sudetów, zrobią sobie focie, pochwalą się w mediach społecznościowych, rozdepczą trochę roślin, rzucą puszkę, powrzeszczą i zejdą do wyciągu kolejkowego. Sam wielokrotnie zwracałem uwagę ludziom, że przekroczyli barierki, że tu jest zakaz wstępu. Przeważnie ignorują, udają że nie słyszą lub odburkną coś i dalej siedzą z rodzinką na kocyku. A pod kocykiem rozdeptana roślinność. Dziw, że na szczycie nie ma regularnego patrolu parku, który wlepiałby mandaty za łamanie prawa. Może kiedyś się to zmieni. Póki co, roślinność na szczycie tego nieprzyjaznego miejsca ma wyjątkowo trudno. I to nie przez warunki klimatyczne a przez cały tabun przysłowiowych „Januszów i Grażyn”.

Informacje praktyczne:

brak dojazdu, jest to teren w parku narodowym, gdzie nie ma dróg udostępnionych do ruchu samochodowego. Najkrótsza droga wiedzie z Karpacza poprzez czerwony i pomarańczowy szlak lub czarny od wyciągu kolejkowego na Kopę
większość cennych przyrodniczo miejsc znajduje się przy szlakach, często jednak odgrodzone są barierką. Mimo tego wiele osób przekracza barierki i niszczy tamtejsze murawy
teren o średnim stopniu trudności. Jak w przypadku wszystkich obiektów w wyższych partiach Karkonoszy, dojście na górę zajmuje 2-3 godziny i wymaga dobrej kondycji. Szlak poprowadzony przez Drogę Przyjaźni Polsko-Czeskiej należy do trudnych, podczas gdy Droga Jubileuszowa jest praktycznie chodnikiem (służy jako dojazd samochodom na szczyt), na którym prowadzone są nawet wózki dziecięce
w bezpośredniej bliskości istnieją pozostałe ciekawe obiekty przyrodnicze (Kocioł Małego Stawu, Dolina Łomniczki, Równia pod Śnieżką, Czarny Grzbiet) a także interesujące obiekty geologiczne (piargi, wodospady)
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: czerwiec (sasanki, kukliki), lipiec (dzwonki, przetaczniki, nawłocie, jastrzębce), sierpień (wrzosy, przebarwiające się sity), cały sezon wegetacyjny (porosty)