Stawy w Borowej

18 czerwca 2018 Wyłączono przez admin

Stawy w Borowej to miejsce znane głównie miejscowym oraz nielicznym przyrodnikom. Oddalone od popularnych szlaków lub miejsc turystycznych nie są tak imponujące i bogate przyrodniczo jak Stawy Milickie lub Przemkowskie. Posiadają jednak kilka przyrodniczych perełek, które należą do najrzadszych składników krajowej flory. Mówimy tutaj o niewielkiej bagiennej trawie – koleantus delikatny, która posiada obecnie tylko dwa znane stanowiska w Polsce, oba na Dolnym Śląsku.

Typ: obszar Natura 2000

Kod: PLH020045

Powierzchnia: 188.7 ha

Powiat: Wrocławski

Gmina: Długołęka

Nadleśnictwo: Oleśnica Śląska

Położenie

Kompleks stawów znajduje się na Równinie Oleśnickiej będącej składową Niziny Śląskiej, pomiędzy miejscowościami Borowa, Raków i Bielawa, około 2 km na wschód od Długołęki. Obszar ciągnie się na długości 2,75 km pomiędzy rzekami Topór (wyznaczającą zachodnią granicę) i potokiem Oleśnica.

Obiekt składa się z czterech stawów, są to:

Staw Bielawski
Staw Łąkowy
Staw Borowski
Staw Kolejowy

Powstanie stawów datuje się na okres XII-XIII wieku. Od tego czasu są one użytkowane w tradycyjny sposób.

Roślinność

Flora jest umiarkowanie zróżnicowana. Większa część powierzchni leśnej obejmuje mało zróżnicowane siedliska stanowiące mozaikę olsów, łęgów i mieszanych lasów gospodarczych. Drzewostan budowany jest głównie z takich gatunków jak topola biała, topola osika, wierzby, olcha czarna, jesion wyniosły, dąb szypułkowy i świerk zwyczajny. Runo leśne stanowią liczne pospolite gatunki roślin jak wczesnowiosenne geofity (zawilec gajowy, zawilec żółty, ziarnopłon wiosenny, złoć żółta, czosnaczek pospolity, miodunka ćma) oraz inne gatunki roślin zielnych (wilec, pokrzywy, niecierpek drobnokwiatowy, przytulia czepna).

Do najcenniejszych siedlisk należą Isoeto-Nanojuncetea, określane jako zbiorowiska drobnych terofitów na wilgotnych i mokrych podłożach mineralnych dostępnych dla roślinności tylko przez krótki czas w ciągu roku. głównie brzegi rzek lub osuszane dna zbiorników wodnych. Są to siedliska charakterystyczne dla stawów rybnych oraz dużych europejskich rzek. Na ich mulistym, odsłoniętym dnie późną wiosną i wczesnym latem można podziwiać setki a czasem i tysiące kępek drobnych traw. Jest to rzadki i chroniony koleantus delikatny, dla którego powołano tutaj obszar naturowy.

Osuszone dna i brzegi zbiorników są zasiedlone przez wiele rzadkich lub ciekawych gatunków jak centuria pospolita, namulnik brzegowy, mysiurek drobny, krwawnica wąskolistna oraz liczne rdesty i sity. Powierzchnia siedliska w poszczególnych latach może ulegać znacznym wahaniom. Występowanie oraz powierzchnia siedliska jest ściśle uzależniona od prawidłowej gospodarki rybackiej tj. cykliczne zalewanie i spuszczanie stawów rybnych w odpowiednich okresach sezonu wegetacyjnego. Wg danych obszar namulisk waha się od 1,0 do nawet 30% powierzchni, zależnie od pory roku i poziomu wód.

Na lustrze wody zaobserwować można roślinność z klasy Potametea, czyli zbiorowisk słodkowodnych roślin w mezotroficznych i eutroficznych zbiornikach wód śródlądowych, wśród których najbardziej charakterystyczne to rzadka i chroniona kotewka orzech wodny a także włosienicznik wodny i włosienicznik skąpopręcikowy, liczne rdestnice, żabiściek pływający i osoka aloesowata. Podobnie jak w przypadku namulisk, powierzchnia roślinności waha się zależnie od poziomu wód, które ulegają cyklicznym zmianom, zgodnym z rytmem gospodarki rybackiej występującym na stawach.

Do najważniejszych roślin należy:

Koleantus delikatny (Coleanthus subtilis), drobna trawka osiągająca zaledwie kilka centymetrów wysokości. Gatunek ściśle uzależniony od okresowego spuszczania wody w zbiornikach, gdzie porasta muliste i piaszczyste dna odsłoniętych stawów. Ze względu na rzadkość występowania (obecnie potwierdzony tylko na 2 obszarach) objęty ochroną od 2004 r. Został umieszczony w Polskiej czerwonej księdze roślin w kategorii EN (zagrożony). Jest to niepriorytetowy gatunek o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000.
Kotewka orzech wodny (Trapa natans), niewielka roślina o pływającej rozecie, zakorzeniona w dnie na pędach osiągających zazwyczaj od 0,5 do 1,5 m długości. Pierwotnie nie była notowana na obszarze Stawów w Borowej, jednak kilka lat temu odnaleziono pierwsze płaty, które obecnie tworzą rozległe, jednogatunkowe dywany porastające nawet 3/4 tafli zbiorników wodnych.
Mysiurek drobny (Myosurus minimus), niewielka roślina jednoroczna, tworząca rozetkę jasnozielonych, lancetowatych liści ze środka której wyrastają specyficzne kwiaty. Wewnątrz każdego kwiatu występuje mnogość słupków, które znajdują się na osadce wydłużającej się przy dojrzewaniu w walcowaty nibykwiatostan podobny do kłosa. Mimo rzadkości gatunek nie jest chroniony. Wymaga gleby wilgotnej, piaszczysto-gliniastej i pozbawionej wapnia.
Włosienicznik (Jaskier) skąpopręcikowy (Ranunculus trichophyllus), wodny gatunek jaskra tworzący metrowej długości łodygi z pływającymi liśćmi i białymi kwiatami. Gatunek charakterystyczny związku Ranunculion fluitantis. Gatunek chroniony, umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)

Fauna

Stosunkowo słabo zbadana. Teren pierwotnie został powołany dla ochrony rzadkich gatunków roślin, stąd nie przeprowadzono kompleksowej inwentaryzacji faunistycznej. Obecność dużych zbiorników o piaszczysto-mulistych brzegach sprzyja występowaniu bogatej herpetofauny, głównie płazów bezogonowych jak ropucha zielona, ropucha szara, żaba wodna, żaba śmieszka, żaba jeziorkowa, kumak nizinny oraz gadów (zaskroniec zwyczajny).

Stawy w Borowej są ważną ostoją lęgową ptactwa wodnego oraz miejscem ich żerowania. Kompleks stawów stanowi kluczowe siedlisko dla lokalnych populacji ptaków wodno-błotnych, w tym przedstawicieli rzędu blaszkodziobych (łabędź niemy, gęś gęgawa, kaczka krzyżówka) oraz ptaków brodzących (czapla siwa, bąk). Notowano tu regularnie lęgi perkozów, łysek oraz trzciniaków.

Zagrożenia

Stosunkowo duże. Obecność rzadkiego i objętego ochroną koleantusa, jest ściśle związana z odpowiednio prowadzoną gospodarką rybacką. Polega to nie tylko na stałym utrzymywaniu namulisk ale także prowadzeniu zrównoważonej hodowli. Zbytnia intensyfikacja w postaci zwiększonego nawożenia i wapnowania stanowi zagrożenie dla siedliska, podobnie jak ekstensyfikacja gospodarki, mogąca spowodować zarastanie większych powierzchni roślinnością szuwarową i doprowadzić do zagłuszenia drobnych kęp koleantusa przez większe i szybciej rosnące gatunki. Do takich gatunków należy rdest kolankowy, który potrafi zarosnąć prawie całkowicie dno spuszczonego zbiornika.

Wrażenia osobiste

Umiarkowanie pozytywne. Teren stanowi malowniczy widok, mimo iż są to stawy hodowlane. W krajobrazie bardzo rzuca się w oczy liczne ptactwo wodne oraz wszechobecne płazy, które są szczególnie pospolite na stawach w okresie rozrodu. Obszar jest szczególnie ciekawy w okresie spuszczania wody, kiedy zbiorniki ulegają intensywnemu i szybkiemu zarastaniu przez liczną roślinność namuliskową, w tym rzadkiego i priorytetowego gatunku – koleantusa. Jego drobne kępki można spotkać na całym terenie stawów. Zależnie od roku, jego populacje wahają się od kilkuset do kilkunastu tysięcy osobników. Wszystko ściśle uzależnione od prowadzonej gospodarki rybackiej. Oprócz koleantusa można napotkać liczne rzadkie i ciekawe rośliny, w tym kotewkę, która nie było dotychczas wymieniana w PZO tego terenu.

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, od południowej i północnej strony do stawów dochodzą utwardzone drogi od miejscowości Borowa i Bielawa, przy czym my osobiście polecamy dojazd od południowej strony
wokół każdego stawu poprowadzona jest droga, a więc można obejść każdy zbiorników bez ryzyka przedzierania się przez chaszcze lub trzcinowiska
najważniejszy element obszaru, roślinność namuliskowa, pojawia się bardzo nieregularnie a jej wzrost jest ściśle uzależniony od terminu spuszczania wody ze stawów. Termin ten nie jest regularny i w każdym roku woda spuszczana jest w innym okresie. Przykładowo w 2018 r. roślinność namulisk, w tym kolentus delikatny, rozwijały się już w czerwcu. Wtedy bowiem woda była już spuszczona z 2 zbiorników. W roku 2023 wszystkie cztery zbiorniki były całkowicie napełnione przez cały okres czerwca i lipca
w przez południowy i południowo-wschodni fragment obszaru przebiega żółty szlak turystyczny, poza tym nie ma tutaj innego zagospodarowania turystycznego jak ławki, tablice dydaktyczne lub inne szlaki piesze
w bezpośrednim sąsiedztwie nie występują inne obszary chronione, najbliższe to obszary Natura 2000 Kumaki Dobrej, Lasy Grędzińskie i Grądy w Dolinie Odry
najlepsze terminy przyrodnicze do zwiedzania: tak jak napisaliśmy kilka linijek wyżej, termin spuszczania wody ze stawów nie jest regularny a więc i roślinność w każdym sezonie pojawia się nieregularnie. Najczęściej jest to późne lato i wczesna jesień