Szczeliniec Wielki

25 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Szczeliniec to jedna z najbardziej znanych i rozpoznawalnych sudeckich gór. Jej charakterystyczny kształt oraz bardzo liczne i niezwykłe twory skalne powodują, że rocznie odwiedzają go tysiące turystów. Jest to prawdopodobnie najliczniej odwiedzany obiekt przyrodniczy w tej części Sudetów. Nie każdy jednak wie, że Szczeliniec to nie tylko piękne widoki i niezwykłe skalne rzeźby ale także ciekawa przyroda ożywiona, którą można spotkać zarówno na szczycie jak i u jego podnóża.

Typ ochrony: krajobrazowy / ochrony czynnej

Data utworzenia: 1957; w 1993 r. włączony do parku narodowego

Powierzchnia: 50,26 ha

Powiat: Kłodzki

Gmina: Radków

Nadleśnictwo: brak

Status prawny: Pierwotnie Szczeliniec Wielki był rezerwatem przyrody, którego data powstania sięga 1957 roku. Powołano wtedy rezerwat o nazwie „Wielki i Mały Spękany Wierch” (M.P. 1957 nr 101 poz. 590) chroniący szczytowe partie Szczelińca i Skalniaka o powierzchni 26,92 ha. W roku 1968 nazwa została zmieniona na „Szczeliniec Wielki” a powierzchnie zwiększono do 50,26 ha (M.P. 1968 nr 27 poz. 179). W momencie założenia parku narodowego, status góry zmienił się. Oficjalnie Szczeliniec wchodzi w skład obszaru ochrony czynnej w ramach Parku Narodowego Gór Stołowych. Nie stanowi wyodrębnionej jednostki jak to jest w przypadku rezerwatów przyrody czy użytków ekologicznych. W wielu źródłach i publikacjach jest on dalej nazywany rezerwatem przyrody, co jest dużym błędem merytorycznym. Taki problem nazewnictwa dotyczy kilku obszarów w obrębie parku (m.in. Wielkie Torfowisko Batorowskie, Ostra Góra, Sawanna Łężycka, Szczeliniec Mały, Rogowa Kopa). Tak czy inaczej, cały ten teren jest ściśle chroniony co zapewnia odpowiedni poziom zabezpieczający przed czynnikiem ludzkim.

Położenie: Góra leży we wschodniej części Gór Stołowych w Sudetach Środkowych. Całość położona na terenie parku narodowego, w połowie drogi pomiędzy miejscowościami Karłów i Pasterka. Od zachodu, poprzez niewielką przełęcz na wysokości 867 m n.p.m. graniczy ze Szczelińcem Małym. Ze względu na brak oficjalnych granic artykuł obejmuje obszar 41 parku narodowego, w tym pododdział 41i (teren samego Szczelińca). Pozostałe pododdziały zajmują tereny naokoło góry.

Budowa: Najwyższy szczyt Gór Stołowych, osiągający 919 m n.p.m. (należy do Korony Gór Polskich). Jest to góra o charakterystycznym kształcie trapezoidalnego bloku skalnego położonego na rozległej równinie, dzięki czemu jest widoczna z daleka, nawet z drugiego końca Ziemi Kłodzkiej. Maksymalna długość stoliwa wynosi 630 m i maleje w kierunku wschodnim. Zbudowany głównie z piaskowców ciosowych pochodzących z okresu górnej kredy ułożonych horyzontalnie na sobie i tworzących dwa poziomy. Górny poziom o grubości około 70 m budują skały piaskowca ciosowego, podczas gdy dolny poziom tworzą głównie drobnoziarniste mułowce i margle. Budowa taka powoduje powierzchniowe przemieszczacie się mas skalnych (ruchy masowe) spowodowane wymywaniem mułowców i margli w dolnych warstw. Górne warstwy piaskowca tracą stabilność w skutek osłabienia podstawy i ulegają przemieszczeniu oraz rozdzieleniu na warstwy wzdłuż powierzchni spękań ciosowych. Na szczycie występują liczne rzeźby, skalne ostańce, grzyby, bloki skalne, szczeliny i wąwozy utworzone w skutek wietrzenia piaskowca ciosowego.

Pierwotnie całość wierzchowiny utworzona była z rozległego piaskowca o różnym stopniu twardości w zależności od pochodzenia. Miększe fragmenty zostały stopniowo wymyte pozostawiając najbardziej odporne skały, szczególnie duży wpływ na obecny kształt miało zlodowacenie bałtyckie w końcowym okresie plejstocenu (115-11,7 tys lat temu). Wśród owych skał najbardziej znana jest liczna grupa ostańców o różnorodnym kształcie tworzącym skalne rzeźby z węższymi i szerszymi fragmentami. Charakterystyczny kształt powstał z powodu warstwowej budowy piaskowców, która miała duże znaczenie w czasie procesów erozyjnych. Dolne warstwy tworów skalnych, określane jako „nóżki” grzybów zbudowane są z wielu warstw porowatego piaskowca marglistego, podczas gdy górną część buduje jednorodny piaskowiec o spoiwie krzemionkowym pozbawiony spękań. Wielowarstwowość spowodowana jest stopniowym i powolnym odkładaniem się piaszczystego materiału, który był naniesiony z niszczenia okolicznych lądów. Naniesienie powoduje jednocześnie wytworzenie się rozbudowanej porowatej struktury, bardzo podatnej na erozję. Woda krążąc przez system porów znacznie szybciej przyczynia się do wymywania materiału skalnego. Górne warstwy grzybów są całkowitym przeciwieństwem dolnych warstw. Ich budulcem jest lity piaskowiec bez porów będący efektem bioturbacji. Proces ten powodowały morskie organizmy, które poprzez rycie w jeszcze luźnym piaszczystym podłożu doprowadzały do wymieszania się materiału i zatarcia jego wielowarstwowości. Ze względu na litą budowę, górne warstwy znacznie wolniej ulegały erozji. W końcowym efekcie szybszego wymywania dolnych porowatych warstw i wolniejszego litych warstw górnych powstały charakterystyczne grzybowe twory skalne.

Procesy erozyjne obserwowane na Szczelińcu określane są jako wietrzenie selektywne. Mimo iż wszystkie warstwy skał podlegają tym samym procesom, to ich tempo i efekt jest różny w zależności od budowy strukturalnej poszczególnych warstw. Wiele skalnych rzeźb uległo zniszczeniu z powodu owej selektywności. Dolne warstwy ulegające szybszej erozji i tworzące wąskie nóżki z czasem stają się na tyle cienkie iż nie są już w stanie podtrzymywać większych od nich górnych warstw i ulegają złamaniu tworząc liczne głazy i bloki skalne. Są to tzw. pokrywy blokowe, będące powszechnym zjawiskiem na wierzchowinie Szczelińca. Ich wielkość waha się od niewielkich 1-2 m długości obiektów, po ogromne 20 m bloki. W kilku miejscach wietrzenie utworzyło bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu z licznymi ostańcami posiadającymi przeróżne kształty i wielkości, od metrowych niewielkich grzybków po ogromne 10-15 m wysokości twory tworzące całe baszty. Większość z nich nie posiada nazw, jednak na mapach widnieje kilkadziesiąt obiektów z nadanymi nazwami. Do najważniejszych należy Fotel Pradziada, duży ostaniec o wysokości 12 m ulokowany w północno-środkowej części wierzchowiny, stanowiący najwyższy punkt Szczelińca (wierzchołek skały jest jednocześnie wierzchołkiem całej góry, tj. 919 m n.p.m.)/ Na szczycie ostańca znajduje się punkt widokowy, do którego prowadzą kręte i wąskie schody. Za pierwszego zdobywcę tego miejsca uznaje się nie znanego z imienia jezuitę, który pozostawił inicjały JHS lub SJ i datę 1576 lub 1575. Dokładne rozczytanie jest problematyczne z powodu postępującej erozji inskrypcji. Poza tym na wierzchowinie można wyróżnić m.in. Koński Łeb, Małpolud, Kwoka, Wielbłąd, Ropucha, Kołyska, Wiszące Grona, Słoń, Diabelski Stół, Czyściec, Serce Liczyrzepy, Królik, Diabelska Kuchnia, Wiewiórka, Stopa Olbrzyma i wiele innych.

Flora: Stosunkowo uboga. Lasy składają się głównie z boru wysokogórskiego (m.in. świerki, brzozy, sosny, jarzębina). Drzewa rosnące na płaskim szczycie, ze względu na silny wiatr i bardzo ubogą glebę uległy skarłowaceniu lub znacznemu odkształceniu. Część z nich przypomina naturalne drzewka bonsai.

Skarpy Szczelińca porośnięte są roślinnością z zespołu wysokogórskich borówczysk bażynowych (Empetro vaccinietum), dla których Góry Stołowe są jedynym znanym miejscem występowania w Sudetach Środkowych . Runo tego ekosystemu jest ubogie, składające się z roślin preferujących gleby kwaśne, takich jak paprocie, borówka czarna, borówka bagienna, siódmaczek leśny, pszeniec, wrzos zwyczajny, liczne gatunki starców oraz chroniona i bardzo rzadka w tej części kraju bażyna czarna. Znaczną powierzchnię szczytowych partii porastają zbiorowiska z rzędu świerczyn właściwych (Vaccinio piceenion), o bardzo ubogim gatunkowo składzie runa. Rosną tu głównie mchy i wątrobowce, a także rośliny z rodziny wrzosowatych (borówka czarna, mącznica lekarska, wrzos zwyczajny), niektóre trawy i turzyce oraz chronione gatunki jak paprotka zwyczajna, wroniec widlasty i widłak jałowcowaty.

Wśród najważniejszych siedlisk występujących na Szczelińcu należy endemiczny naskalny bór sosnowy (Betulo carpaticae-Pinetum) z udziałem lokalnej populacji sosny zwyczajnej, będącej reliktem glacjalnym. Jest to endemiczny zespół dla łuku Hercyńskiego, stanowiącym jedno z bardziej unikatowych zespołów w obrębie polskich Sudetów. Został do tej pory stwierdzony tylko na terenie sąsiedniego Szczelińca Małego, stokach Piekielnej Doliny k. Polanicy oraz na zboczach Chojnika. Całość porasta fragment na południowych i wschodnich stokach, w obszarze występowania licznego głazowiska i tworów skalnych. Drzewostan buduje reliktowa forma sosny z udziałem buka zwyczajnego, brzozy brodawkowatej i brzozy karpackiej. W warstwie runa leśnego notowane są pospolite gatunki kwasolubnych krzewinek (borówka czarna, wrzos zwyczajny) oraz kępy paproci i traw. Charakterystyczną cechą jest występowanie bardzo licznej populacji bielistki siwej, gatunku mchu o znaczeniu wspólnotowym. Sosny ze Szczelińca przystosowane są do egzystowania w ekstremalnych warunkach. Porastają strome i silnie kamieniste zbocza o wystawie południowej na kwaśnym i ubogim podłożu zbudowanym głównie z gleb inicjalnych. Posiadają długie, proste pnie z wysoko ulokowaną, wąską koroną o krótkich i delikatnych gałęziach. Jest to przystosowane do zrzucania zalegających czap śniegu.

Tereny u podnóża Szczelińca porasta dolnoreglowy bór świerkowo-jodłowy (Abieti-Picetum (montanum)), o stosunkowo bogatszej florze, w porównaniu do górnych partii. Występuje tu kilka wilgotniejszych miejsc z zastoinami wody, które miejscami przechodzą w drobne płaty torfowisk przejściowych i śródleśnych turzycowisk. Jest to środowisko stosunkowo bogate florystycznie. Do rzadkich lub chronionych gatunków roślin występujących w tym biotopie należy m.in. ciemiężyca zielona, pełnik europejski, kruszczyk szerokolistny, kukułka Fuchsa, gnieźnik leśny i liczydło górskie.

Obszar Szczelińca Dużego i Małego jest najbogatszy w parku pod względem liczby porostów. Wśród gatunków chronionych należy wymienić: żyłecznik zwisający, płucnica płotowa, porosty z rodzaju kruszownica (Umbilicaria spp.), pustułka rurkowata oraz pustułka Bittera. Do cenniejszych organizmów występujących na Szczelińcu należą glony, mchy i wątrobowce, wśród nich rzadkie Gymnacolea acutiloba i Dicranum sendtneri.

Fauna: Umiarkowana. Sam szczyt ze względu na utrudniony dostęp i bardzo duży ruch turystyczny nie jest zamieszkiwany przez duże ssaki takie jak sarny, dziki czy lisy. Występują tutaj głównie mniejsze stworzenia takie jak popielice, wiewiórki oraz duża kolonia nietoperzy, m.in. nocek Natterera, nocek wąsatek, nocek Brandta, karlik malutki, gacek szary.

Zagrożenia: Niezbyt duże. Flora i fauna jest tutaj uboga a sam rezerwat powstał w celu ochrony form skalnych, dla których ruch turystyczny nie jest tak szkodliwy, jak to jest w przypadku przyrody ożywionej. Głównymi czynnikami szkodzącymi są osoby niepotrafiące zachować kultury osobistej okazując to poprzez wyrzucanie śmieci za siebie. Na szlaku często spotyka się papierki, puszki, butelki lub worki. Gdzieniegdzie można natrafić także na ludzkie odchody, one jednak należą do rzadkości.

Inne: Szczeliniec Wielki jest główną atrakcją parku narodowego i jednym z najbardziej znanych obiektów w całych Sudetach. Na wschodniej stronie znajdują się tarasy widokowe, z których rozpościera się widok na większą część zachodniej części Ziemi Kłodzkiej i czeskiej strony Gór Stołowych. Jest to najlepszy punkt obserwacyjny. Dotyczy to zarówno tarasów od strony schroniska po północnej stronie, jak i bardziej spektakularnych wizualnie tarasów po stronie południowo-zachodniej. Z powodu dużej popularności istnieje tutaj gęsta sieć szlaków:

czerwony, najważniejszy szlak poprowadzony południowym podnóżem Szczelińca Wielkiego i dalej poprzez jego górne partie, tarasy widokowe, Piekiełko, schronisko aż do przełęczy pomiędzy Szczelińcami
niebieski szlak, stosunkowo krótki poprowadzony zachodnim podnóżem Szczelińca Małego od wejścia głównego na Szczeliniec Wielki do parkingu usytuowanego na północnych stokach góry
niebieski szlak poprowadzony od przełęczy pomiędzy Szczelińcami i dalej północnymi stokami Szczelińca Wielkiego, Wrotami Pośny aż do Radkowa
zielony szlak poprowadzony Sawanną Pasterską od Karłowa, zachodnim podnóżem Szczelińca Małego i dalej w kierunku Pasterki
żółty szlak obejmujący najważniejsze atrakcje parku (Torfowisko Batorowskie, Skalne Grzyby, Białe Skały, Pasterkę), poprowadzony jest poprzez Karłów, dalej przełęczą pomiędzy Szczelińcami w kierunku Pasterki

Samo wzniesienie należy do ciężkich. Początek podróży na szczyt zaczyna się od pokonania 680 stopni zbudowanych przez Franciszka Pabla na przełomie XVIII i XIX wieku (z pewnymi późniejszymi przeróbkami). Dla osób starszych oraz nie mających dobrej kondycji, pokonanie tych schodów zajmuje wiele czasu, ze względu na częste postoje by złapać oddech i odpocząć. Jednak gdy wejdzie się na szczyt jest już znacznie łatwiej ze względu na niemal płaski charakter góry.

Wrażenia osobiste: Bardzo rozbieżne, zależy jakie przyjąć kryteria. Szczeliniec należy do najważniejszych obiektów na terenie parku. O swojej wybitności świadczyć może fakt objęcia go wcześniej ochroną jako rezerwat przyrody. Możemy tutaj podziwiać jedne z najpiękniejszych tworów skalnych, liczne grzędy, skalne rzeźby, imponujące wąwozy, przełęcze i tarasy widokowe. Wszystko to zapewnia niezapomniane widoki, jedyne takie w polskiej części Sudetów. Sam Szczeliniec widoczny jest niemal z całej Ziemi Kłodzkiej, bardzo dobrze wyróżniając się swoim oryginalnym kształtem na tle innych gór. Wszak jest on płaski, podczas gdy wszystkie inne góry mają mniej lub bardziej stożkowaty kształt. Miłośnicy przyrody znajdą tutaj nie tylko piękne twory geologiczne ale równie ciekawą przyrodę ożywioną. Głównie u podnóży góry, gdzie zlokalizowane są liczne ziołorośla, murawy bliźniczkowe oraz młaki i torfowiska. Można tu spotkać kruszczyki, ciemiężyce, pełniki, przenęty, czerńce i wiele innych.

Niestety cały ten czas pryska w zderzeniu z brutalną (turystyczną) rzeczywistością. Jak już wcześniej mówiliśmy, Szczeliniec jest najważniejszą atrakcją parku. Z tego powodu w każdy weekend okupują go tysiące turystów. Przybywające tu tłumy powodują nawet powstawanie całych kolejek na schodach i tarasach. Wszystko to odbiera magię tego miejsca i zwyczajnie zniechęca. Górę najlepiej jest zwiedzać poza sezonem, czyli omijając wakacje i długie weekendy. Na szczęście pozostałe regiony parku są mniej okupowane. Szczeliniec oraz Błędne Skały skupiają na sobie większość tabunów, umożliwiając w miarę spokojne zwiedzanie innych fragmentów jak Skalne Grzyby, Wrota Pośny czy Niknącą Łąkę.

Informacje praktyczne:

dobry dojazd, przy Szczelińcu poprowadzona jest lokalna droga wraz z wieloma parkingami (wszystkie miejsca postojowe na terenie Karłowa są płatne). Parkingi bezpłatne ulokowane są od północnej strony, jednak przeważnie są całe obstawione już od wczesnego poranka
teren bardzo dobrze zagospodarowany turystycznie, gdzie występuje największa koncentracja szlaków na terenie parku. Same szlaki są o bardzo różnym stopniu trudności, w większości poprowadzone są po płaskich podnóżach Szczelińców. Jednak drogi kierujące w górne partie góry należą już do trudniejszych. Samo pokonanie kilkuset schodów stanowi duże wyzwanie dla wielu początkujących osób
zwiedzanie górnych partii jest płatne (dotyczy to fragmentu od schroniska aż do wyjścia)
zwiedzanie góry zalecamy organizować w okresach o jak najmniejszym ruchu turystycznym, tj. głównie w dni powszednie lub o bardzo wczesnej porze. Weekendami oraz w wakacje Szczeliniec przechodzi prawdziwe oblężenie, porównywalne z obleganiem Śnieżki czy Giewontu
Szczeliniec położony jest w sercu parku, gdzie wokół istnieje wiele innych atrakcyjnych przyrodniczo miejsc, m.in. Błędne Skały, Wielkie Torfowisko Batorowskie, Wrota Pośny, Pasterka, Policke Steny i Ostra Góra.
najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: brak, najważniejszą atrakcją góry są skały, które można zwiedzać praktycznie cały rok